-BOB. BUXGALTERIYA HISOBI MA’LUMOTLARINI AXBOROT

ham osongina kirim tulovnomalarida aks ettiriladi. 1S: Buxgalteriya 8,0 orqali 
ma’lumotlarni almashishni 700dan ziyod kredit tashkilotlari kullab- kuvvatlaydi. 136 
1S:Buxgalteriya 8.0 asosiy afzalliklari: Solik va buxgalteriya xisobini nazarda 
tutmagan xolda ma’lumotlarni 1S:Buxgalterii 8.0ga kisman kiritish orkali tovar-
moddiy zaxiralarini urtacha tannarxni kullab FIFO va LIFO usullarida xisoblaydi 
Chakana savdodagi maxsulotlarni sotuv narxida xisob-kitob kilish imkoniyati 
yaratilgan (42 schetni kullagan xolda «Savdoni baxolash») 40 schetni kullagan va 
kullanilmagan xolatda tayyor maxsulot ishlab-chikarish jarayonini aks ettirish 
imkoniyati kuzda tutilgan «Maxsulot ishlab-chikarish (ish, xizmat)» Solik va 
buxgalteriya xisobotida xujalik operatsiyalarini anik xolda xujjatlarda aks ettirish 
imkoni mavjud. Tovarlar va materialar xisob schetini nomenklatura va saklash joyi 
uchun berish mumkin. Shartnoma va xisob turlari xar bir kontragent uchun aloxida 
xisob scheti beriladi. Berilgan xisob schetlar xujjatlarga avtomatik tarzda kiritiladi. 
9.3 TsP amaliy dastur paketida ishlash TsP paketini IBM kompyuteriga mos keluvchi, 
MS-DOS yoki Windows muhitiga ega bo’lgan shaxsiy kompyuterlarning qattiq 
diskiga (vinchesteriga) joylashtirish mumkin. Qulaylik uchun paketning programmali 
modullarini maxsus yaratilgan direktoriyga (masalan, TsP nomi bilan) joylashtirish 
kerak. U o’zida tenglamalar sistemasi matnlari, axborot massivlarini va boshqa 
ma’lumotlarni mujassamlashtirgan ishchi fayllarni saqlaydigan poddirektoriy 
(masalan, WORK nomi bilan) ega bo’lishi kerak [26]. Paketning NETDRV10.RTT 
modulini esa DOS direktoriysiga joylashtirish zarurdir. Paketni MS DOS operatsion 
tizimidan chaqirish TsP.exe komandasini kiritish bilan va Windows operatsion 
tizimidan chaqirishda, Windowsning ishchi stolida uning yorlig’ini yaratish va ushbu 
yorliq orqali ishga tushirish mumkin. Ekonometrik model tuzish Ushbu qismning 
asosiy vazifasi - ekonometrik modellashtirish sohasida tadqiqotlarga kirishishni va 
ishning birinchi bosqichi davomida amaliy natijalar olishdir. TsP imkoniyatlarini 
sistematik o’rganishlar, keyingi echiladigan masalalar ko’lamini kengaytirishga 
yordam beradi. Paketni kompyuterning operativ xotirasiga yuklagandan so’ng, 
TsPning ekrani paydo bo’ladi. Paketning ekrani 5 qismdan iborat: 1. Dinamik qatorlar 
intervallarini aks ettiruvchi qism. 2. Dinamik qatorlar nomlarini aks ettiruvchi qism. 
3. Dinamik qatorning joriy intervali va printerning holati qismi. 4. TsP paketining 
ishchi sohasi qismi. 5. TsP paketining yordamchi menyu qismi. 
O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan byudjet tashkilotlari 
buxgalteriya hisobini yurituvchi “UzASBO” dasturiy majmuasi 2011 yilda 
foydalanishga topshirilgan bo’lib, O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida 2010 
yil 22 dekabrda 2169-son bilan ro’yxatga olingan “Byudjet tashkilotlarida 
buxgalteriya hisobi to’g’risidagi yo’riqnoma” talablariga to’liq javob beruvchi va 
respublikamizda Web-texnologiyaga asoslangan holda ishlab chiqilgan ilk dasturiy 
majmualardan biridir. Dasturdan foydalanish bepul bo’lib, hozirda undan 26000 dan 
ortiq tashkilotlar foydalanib kelmoqda. Bugungi kunda byudjet tashkilotlari shaxsiy 
g’azna hisobvaraqlaridan ko’chirmalarni elektron ko’rinishda mazkur dasturiy 
majmuadan olish imkoniyatiga ega. Shuningdek, dasturiy majmua orqali to’lov 
topshiriqnomalar g’aznachilik organlariga va moliyaviy hisobotlar yuqori turuvchi 
tashkilotlarga hamda moliya organlariga elektron raqamli imzo bilan tasdiqlangan 
holda to’liq elektron ko’rinishda taqdim etilmoqda. 

27 
2012 yilda “UzASBO” dasturiy majmuasining byudjet tashkilotlari 
xodimlarining ish haqi va unga tenglashtirilgan to’lovlarini hisoblashga 
ixtisoslashtirilgan alohida moduli ishlab chiqildi. Hozirda byudjet tashkilotlari 
tomonidan ish haqi va unga tenglashtirilgan to’lovlar bo’yicha xarajatlarga naqd pul 
olishga so’rovnomalar – g’aznachilik organlariga, jamg’arib boriladigan pensiya 
badallari bo’yicha xodimlar reestri – Xalq banki filiallariga, plastik vedomostlar 
ro’yxati esa Ipoteka bank, Agrobank, Mikrokreditbank, Qishloqqurilishbank, 
O’zsanoatqurilishbank, Asaka bank, Turonbank, Xalq banki va Ipak yo’li banklariga 
elektron ko’rinishda yuborilmoqda. 
BEM – Buxgalterga Elektron Madad amaliy dastur paketida ishlash “BEM – 
Buxgalterga Elektron Madad” – bu har qanday turdagi faoliyat bilan shug’ullanuvchi 
tashkilotlarga buxgalteriya hisobini yuritish uchun tayyor echimdir. Bugungi kunda 
“BEM-Kichik korxonalar”, “BEM-Bozorlar”, “BEM- Byudjet tashkilotlari” dasturlari 
ko’rinishida faoliyat turlari xizmatlar, ulgurji va chakana savdo, ishlab chiqarish 
kabilardan iborat bo’lgan korxonalar; xo’jalik hisobidagi va byudjet tashkilotlari; 
yagona soliq to’lovi to’lovchilar va umumbelgilangan soliqlar to’lovchilar, bozorlar, 
oliy o’quv yurtlari va boshqalar uchun muvaffaqiyatli echim yaratildi. Dasturlar bilan 
hatto boshlovchi foydalanuvchilar ham ishlashi mumkin. Dastur ikki tilda: o’zbek va 
rus tillarida yaratilgan. Tarmoqda ishlash imkoniyati mavjud. Amaldagi 
qonunchilikka muvofiq dasturlarni har kvartalda tekin yangilash amalga oshiriladi. 
BEMning dasturiy mahsulotlari amaldagi qonunchilikning barcha talablariga javob 
beradi va boshqa barcha muqobillaridan farqli o’laroq, qo’shimcha sozlash va 
konfiguratsiya qilishni talab etmaydi. Buxgalter korxona, xodimlar va operatsiyalar 
bo’yicha boshlang’ich ma’lumotlarni kiritsa kifoya, qolgan barchasini dasturning o’zi 
tez va to’g’ri amalga oshiradi. Agar korxonangiz kichikroq bo’lsa, Siz bir soatdan 
keyinoq soliq va buxgalteriya hujjatlari bo’yicha, kadrlar hisobi bo’yicha va ish haqi 
bo’yicha buxgalteriya o’tkazmalarini shakllantirishingiz mumkin. Taqdim etiladigan 
hujjatlar №21 BHMS ning tasdiqlangan shakllariga mos keladi va zarurat tug’ilganda 
MS Excel ga osongina o’tadi[13,16]. Agar korxonangiz yirik bo’lsa, aynan BEM 
dasturi Sizga buxgalteriya hisobini yuritish jarayonini bir necha marta soddalashtirish 
hamda har doim aniq va to’liq axborotga ega bo’lishingizga imkon yaratadi. Sodda 
ko’rinishiga qaramay, dasturlar maxsus ma’lumotlar bazalaridan foydalanilgan holda 
yaratilgan hamda korxonadagi operatsiyalar va xodimlar sonidan qat’i nazar, 
kiritilgan 
ma’lumotlarning 
ishonchli 
saqlanishini 
kafolatlaydi. 
Dasturda 
buxgalteriyaning “Bank”, “Kassa”, “Asosiy vositalar”, “TMZ”, “Oylik ish haqi”, 
“Xizmatlar” kabi uchastkalari avtomatlashtirilgan. Bularning barchasi O’zbekiston 
Respublikasining buxgalteriya hisobi to’g’risidagi qonunchiligi va byudjet 
tashkilotlarida hisob yuritishning o’ziga xosliklariga muvofiq ravishda amalga 
oshirilgan. BEM dasturlarining bazaviy imkoniyatlaridan tashqari, “BEM-Byudjet 
tashkilotlari”da byudjet tashkilotlari uchun o’ta muhim bo’lgan quyidagi jihatlar ham 
e’tiborga olingan:

Dasturda byudjet tashkilotlari uchun o’ta muhim bo’lgan buxgalteriya 
hisobining moliyalashtirishning bir necha manbalari bo’yicha bo’linishi tizimi 
ishlaydi; 132


Tashkilotlarning xarajatlar bazaviy smetasi “Xarajatlar bazaviy smetasi” 
hujjatida aks etadi, “Smetalarga tuzatish kiritish” hujjati yordamida esa 
tashkilotlarning smetalarida bir yil ichida yuz beradigan o’zgartirishlar kiritiladi;

Xarajatlar qismlari bo’yicha qoldiqlar summalarini To’lov topshiriqnomasini 
to’ldirish paytida ko’rish mumkin;

Belgili muddat xizmat qilgani uchun ustamani avtomatik hisoblash amalga 
oshirilgan; 

Xodimlarning ish haqlarini ham belgilangan maoshlar bo’yicha ham 
xodimlarning razryadini ko’rsatgan holda hisoblash.
BEM dasturida ishlash natijasida quyidagi hisobotlar avtomatik ravishda 
shakllanadi: №1 ox shakl “Xarajatlar smetalari ijrosi haqidagi oylik hisobot” №1 
shakl “Xarajatlar smetalari ijrosi balansi” №2 shakl “Byudjet bo’yicha xarajatlar 
smetalari ijrosi haqidagi hisobot” №2 rj shakl “Rivojlanish fondi mablag’larining 
tushumi va sarflanishi haqidagi hisobot” №3 VMKN shakl “Vaqtinchalik mehnatga 
layoqatsizlik bo’yicha nafaqa” №5 shakl “Asosiy vositalarning harakatlari haqidagi 
hisobot” №6 shakl “Moddiy qiymatlar harakatlari haqidagi hisobot” “BEM-Byudjet 
tashkilotlari” dasturi yangi schyotlar rejasi bo’yicha ishlaydi. “BEM-Kichik 
korxonalar” dasturining tipovoy versiyasi kichik va o’rta biznes korxonalari 
buxgalteriyasining asosiy uchastkalarini O’zR qonunchiligiga muvofiq ravishda 
avtomatlashtirish imkoniyatini beradi. Dastur interfeysi foydalanishga qulay va sodda 
bo’lib, o’z ichiga quyidagilarni oladi: 1. Asosiy menyu. 2. Yuqori panel buxgalteriya 
hisobi uchastkalariga bo’lingan bo’lib, ularda ko’rsatilgan bo’limlarning eng ko’p 
ishlatiladigan ob’ektlari aks ettirilgan. 3. O’ng panel – Soliq to’lovchining taqvimida 
davlat organlariga hisobotlar topshirish sanalari haqidagi axborot aks etadi. 4. Chap 
panelda buxgalteriya hisobining barcha uchastkalari aks ettirilgan bo’lib, ularga 
bosilganda dasturning tanlangan bo’limga tegishli barcha ob’ektlari aks etadi. 
Qoldiqlarni kiritish bo’yicha ma’lumotnomalar va hujjatlarni to’ldirishni yanada 
qulaylashtirish uchun dasturda ushbu ob’ektlarni Microsoft Excelda shakllantirilgan 
shablon yordamida yuklash ko’zda tutilgan. Dasturda buxgalteriyaning quyidagi 
uchastkalari bilan ishlash ko’zda tutilgan: Bank. “Bank” bo’limi milliy va xorijiy 
valyutadagi naqd bo’lmagan pul mablag’larining harakatini aks ettiradi. Birlamchi 
bank hujjatlarini (to’lov topshiriqnomasi va talabnomasi) rasmiylashtirish imkonini 
beradi. Kassa. “Kassa” bo’limi kassa operatsiyalari hisobini ta’minlash, birlamchi 
kassa hujjatlarini (milliy va xorijiy valyutadagi kirim va chiqim 133 orderlari) 
rasmiylashtirish imkonini beradi. Kassa hujjatlari asosida kassa kitobini avtomatik 
shakllantiradi. Uzoq muddatli aktivlar hisobi. “Asosiy vositalar” bo’limidan 
foydalanish asosiy vositalar ob’ektlari hisobini ularning joylashgan joyi bo’yicha va 
moddiy javobgar shaxslar bo’yicha yuritish, hisobga qabul qilish, topshirish, hisobdan 
chiqarish, AV ob’ektlarini to’g’ridan-to’g’ri yoki indeks usulida qayda hisoblashni 
amalga oshirish, amortizatsiya hisoblashni amalga oshirish, nomoddiy aktivlar 
hisobini yuritish va ularga amortizatsiya hisoblash imkonini beradi. Bir oy davomida 
hisoblangan amortizatsiyalar summalarini bir necha schyotlar yoki tahliliy hisob 
ob’ektlari o’rtasida taqsimlash mumkin. “AV inventarizatsiyasi” hujjati asosida esa 
“Inventarizatsiya ro’yxati” va “AV inventarizatsiyasi natijalarining solishtirma 
qaydnomasi” hisobotlari shakllanadi. Asosiy vositalarni qabul qilish-topshirish, 

29 
asosiy vositalarni tugatish aktlari va boshqalarning shakllanishi imkoniyati mavjud. 
TMZ hisobi. Savdo. “TMZ hisobi” bo’limi materiallar hisobini moddiy javobgar 
shaxslar bo’yicha va saqlanish joylari bo’yicha yuritish, zaruriy barcha birlamchi 
hujjatlarni (kirim orderlari, yukxatlar, hisobdan chiqarish aktlari, material hisobotlar 
va inventarizatsiya aktlari) shakllantirish imkoniyatini beradi. Shuningdek, 
materiallarni hisobdan chiqarishning ikki usuli - FIFO va AVECO ham ko’zda 
tutilgan. “Savdo” bo’limidan foydalanish ulgurji va chakana savdo hisobini 
avtomatlashtirishga imkon yaratadi. Ushbu modul yordamida omborlar va 
do’konlarda tovarlarning mavjudligini hisobga olish, mijozlar va ta’minotchilar 
bazasini yuritish, tovarlar kirimi va chiqimini rasmiylashtirish, zarur barcha birlamchi 
hujjatlarni (yukxatlar, schyot- fakturalar, tovar hisobotlari, inventarizatsiya aktlari va 
boshqalar) shakllantirish, kontragentlar bilan o’zaro hisob-kitoblar holatini kuzatib 
borish mumkin. Ishlab chiqarish. “Ishlab chiqarish” bo’limi korxonaning moddiy 
resurslari hisobini va tayyor mahsulotlar ishlab chiqarishni hujjatli rasmiylashtirishni 
avtomatlashtirishga mo’ljallangan. Bo’lim moddiy resurslar bilan bog’liq tayyor 
mahsulotlarning kelib tushishi, hisobdan chiqarilishi va tannarxini hisoblashni, 
xaridorlarga berish va boshqa shu kabi operatsiyalarni avtomatlashtirish imkonini 
beradi. Xizmatlar ko’rsatish. “Xizmatlar ko’rsatish” bo’limi xizmat ko’rsatish 
shartnomalari hisobini yuritish va ular asosida bajarilgan ishlar aktlarini avtomatik 
shakllantirish, shuningdek, chet korxonalar xizmatlari hisobini yuritish imkonini 
beradi. Ish haqini hisoblash. “Ish haqini hisoblash” bo’limi mehnatga haq to’lash 
bo’yicha ishchilar bilan hisob-kitoblar hisobini avtomatlashtirish imkonini beradi. 
Daromad solig’i setkalarini avtomatik shakllantirish, qo’shimcha to’lov va 
chegirmalar ma’lumotnomalarini yuritish, ish haqi, shuningdek, mehnatga haq to’lash 
fondidan soliqlar va ajratmalarni (daromad, pensiya, korxonalardan YaIT, JBPT, 
kasaba uyushmalari badallari) avtomatik 134 hisoblash ko’zda tutilgan. Tashkilotda 
foydalaniladigan hisoblashning har xil turlarini kiritish imkoniyati mavjud. 
Shuningdek, ushbu bo’limda xodimlarning plastik kartochkalariga pul o’tkazish ham 
ko’zda tutilgan. Bo’lim 10 dan ortiq hisobotlarni (hisob-kitob varag’i, hisob-to’lov 
qaydnomasi, xodimlarning daromadlari haqidagi ma’lumotlar va boshqalar) o’z 
ichiga olgan bo’lib, ularni ko’rib chiqish va qog’ozga chiqarish mumkin. Reglament. 
Bo’lim oyning yakunlovchi operatsiyalari – valyutalarni qayda baholash, moliyaviy 
natijalarni aniqlash, soliqlar hisob-kitobi, kurslar va summalar farqlari hisob-kitobi va 
boshqalarni yuritish imkoniyatini beradi. Standart hisobotlar. Ushbu bo’limda tahliliy 
xarakterdagi barcha standart hisobotlar (schyotlar qoldiqlari, oborotlari bo’yicha va 
ajratmalar bo’yicha alohida-alohida) amalga oshirilgan. Hisobotlarni sozlashning juda 
ko’p variantlari amalga oshirilgan. Shuningdek, dasturda quyidagi shartnomalarni 
shakllantirish ko’zda tutilgan: Avtotransport ijarasi shartnomasi; Beg’araz 
foydalanish shartnomasi; Hadya shartnomasi; Oldi-sotdi shartnomasi; Xizmatlar 
ko’rsatish shartnomasi; Qarz to’g’risidagi shartnoma; Garov to’g’risidagi shartnoma; 
Pudrat shartnomasi; Prokat shartnomasi. Reglament hisobotlari – soliq idoralariga 
taqdim etishga mo’ljallangan soliq va buxgalteriya hisobotlari, shuningdek, turli 
jamg’armalarga taqdim etishga mo’ljallangan hisobotlar. Hisobotni shablon 
ko’rinishida va to’ldirilgan hisobot (to’ldirish dasturga kiritilgan ma’lumotlar asosida 
amalga oshiriladi) ko’rinishida shakllantirish imkoniyati mavjud. «BEM - 
Buxgalterga Elektron Madad» - bu har qanday turdagi tijoriy faoliyat bilan 

shug’ullanuvchi tashkilotlarda buxgalteriya hisobini yuritish uchun tayyor echimdir. 
Ushbu dasturiy mahsulot buxgalteriya hisobi masalalarini echishga yordam beradi. 
Ammo uning imkoniyatlari bu bilan cheklanmaydi: ma’lumotlarni qayda ishlash va 
saqlashni o’z ichiga oladigan har qanday masalalar ham BEM ilovalarining asosiy 
tarkibiy qismi vositalari yordamida bajarilishi mumkin. BEM mahsulotining asosiy 
tarkibiy qismlari chet yaratuvchilar tomonidan qo’shimcha funktsional kiritish va uni 
quvvatlashni amalga oshirishga imkon beradi. Turli hisoblar (shu jumladan, 
buxgalteriya hisobi) masalalarini echish sohasida o’tkazilgan tahlillar natijasida 
dasturiy ta’minotni yaratish jarayonida biznes-ob’ektlar tavsiflari, ularning aloqalari 
va o’zaro bog’liqligi tizimi yaratildi. Umum qabul qilingan jahon tajribasiga tayanib, 
BEM mahsulotining boshlang’ich kodlarini taqdim etish orqali ishlanmalarning 
oddiyligi va 135 kengayuvchanligiga osongina ishonch hosil qilish mumkin. Agar 
dastur yaratish jarayonida, unda yangi imkoniyatlar qo’shishingiz va ularni BEM 
dasturiy mahsuloti bazasida tarqatishingiz mumkin. Umumiy xulosa sifatida BEM 
mahsulotlaridan foydalanish jarayonlari bo’yicha xududlarda buxgalterlar uchun 
malaka oshirish kurslarini tashkil etish va ushbu dastur imkoniyatlaridan 
foydalanishni yo’lga qo’yish buxgalterlar ishini tezlashishi va ish sifatini oshirilishiga 
olib keladi.  

Download 4,18 Mb.