39
2-jadval
Teglarning nomlanishi
Ishimizning keyingi bosqichida Ot so‘z turkumi uchun alohida teglarni
nomlab chiqdik.
at
‒ atoqli
otlar
t
‒ turdosh otlar
sh.n
‒ shaxs nomi
n.n
‒ narsa, mahsulot
nomlari
g.n
‒ gazeta, jurnal, kitob, asar nomlari
k.n
‒ korxona, tashkilot nomi
h.n
‒ hayvonlarga atab qo‘yilgan nomlar
j.n
‒ geografik joy nomlari
s.n
‒ sayyora, yulduz nomlari
u.n
‒
unvon, medal nomlari
b.n
‒
bayram nomlari
sh.o
‒ shaxs otlari
n.o
‒
narsa otlari
j.o
‒
o‘rin-joy otlari
f.o
‒
faoliyat-jarayon otlari
p.o
‒
payt otlari
a+aniq
otlar
mavhum otlar
‒
m-
y
‒ yakka otlar
j
‒
jamlovchi otlar
sanaladigan s
+
sanalmaydigan s
-
1
‒
sodda tub ot
2
‒
sodda yasama ot
3
‒
qo‘shma otlar
4
‒
juft otlar
5
‒
takroriy otlar
6
‒ qisqartma otlar
b
‒ birlik
k ‒ ko‘plik
b.k
‒ bosh kelishikda
qk
‒ qaratqich kelishikda
tk
‒ tushum kelishikda
jk
‒ jo‘nalish kelishikda
o‘pk
‒ o‘rin-payt kelishikda
chk
‒ chiqish kelishikda
40
Bu teglarimiz orqali har bir ot so‘z
turkumimiz uchun izoh yozib
chiqdik. Quyidagi jadvalda Ot so‘z turkumidagi so‘zlarni teglar bilan
qisqacha nomlanishini ko‘rib chiqamiz. Masalan, “alif” so‘zimiz izohli
lug‘atda “harf” deb izohlab o‘tilgan. “alif” so‘zini qisqargan ko‘rinish-
dagi teglar bilan nomlab chiqamiz. “alif” – turdosh ot -t, narsa oti
‒ no,
aniq ot – a+, yakka otlar – y, sanaladigan ot – s+, bir-likdagi ot – b, bosh
kelishikda – bk. Shuni alohida ta’kidlash kerakki, o‘zbek tilining izohli
lug‘atidagi ot so‘z turkumining ko‘pchiligi bosh kelishikdagi otlar tash-
kil qiladi. Bundan tashqari, otlarning son shakli uning lug‘aviy shakli
sanaladi. Son shakli birlik va ko‘plik shaklga ega. Otlarning
-lar qo‘-
shimchasini olgan shakli ko‘plik shakli,
-lar qo‘shimchasini
olmagan
shakli esa birlik shakli hisoblanadi. Masalan, kitob (birlik), kitoblar
(ko‘plik).-
lar qo‘shimchasi grammatik va uslubiy ma’nolarni ifodalash
xususiyatiga ega.
-lar qo‘shimchasi ismlarga qo‘shilib, ko‘plik ma’nosini ifodalashi
uning grammatik ma’nosidir:
uylar, bolalar.
-lar qo‘shimchasining faqat birlikda qo‘llanuvchi otlarga qo‘shilib,
ko‘plikdan tashqari anglatgan ma’nolari uning uslubiy ma’nosi hisobla-
nadi.
