O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O’RTA MAXSUS TA`LIM VAZIRLIGI
QARSHI MUHANDISLIK-IQTISODIYOT INSTITUTI
«ELEKTRONIKA VA AVTOMATIKA» fakulteti
« Texnalogik jarayonlarni avtomatlashtirish» fanidan
KURS ISHI
Bajardi: Qolqonov Sh. O.
Tekshirdi: Ibragimov B. Sh.
1.Kirish
2.Texnik-iqtisodiy asoslash
3.Xom-ashyo, moddalar va tayyor mahsulotlar tavsifi
4.Texnalogik jarayon tavsifi
5.Asosiy qurilmaning texnalogik hisobi
6.O’lchash asboblari va avtomatlashtrish
7.Foydalanilgan adabiyotlar
8.Xulosa
Kirish
O`zbekiston Respublikasida tabiiy energiya manbalaridan tabiiy gaz, neft, toshko`mir hisoblanadi. Ulardan olinayotgan maxsulotlarkatta ahamiyatga egadir.Bunday maxsulotlarga benzin,kerosin, dizel yoqig`si ,mazut,tabiiy gazdan – metan,etan,propan… Bu gazlardan o`z navbatida turli xil polimer maxsulotlar sintez qilinadi.Shuniningdek neftdan maxsus surkov moylari ham ishlab chiqariladi. Qayta ishlash jarayonlarida olingan mahsulotlar,xalq xo`jaligi uchun zarur mahsulot ishlab chiqariladi va xom-ashyo sifatida foydalaniladi.O`zbekiston Respublikasi ishlab chiqarishning asosiy sohalaridan hisoblangan neft va gaz sanoatiga katta etibor qaratildi.
«Neft va gaz sohasida ta’lim-ishlab chiqarish klasterini tashkil etish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi Prezident qarori (PQ–309-son, 07.07.2022 y.) qabul qilindi. Qaror bilan Neft va gaz sohasidagi ta’lim-ishlab chiqarish klasteri tashkil etildi. Neft va gaz sohasida ta’lim, ilm-fan va ishlab chiqarishning o‘zaro integratsiyasini ta’minlash ta’lim klasterining asosiy faoliyat yo‘nalishlaridan hisoblanadi.
Ta’lim klasteri doirasida:
maktab o‘quvchilarini ishlab chiqarish korxonalari uchun ustuvor kasblarga yo‘naltirish maqsadida:
aniq va tabiiy fanlar bo‘yicha ixtisoslashtirilgan o‘quv rejasi joriy qilinadi;
ishlab chiqarish tashkilotlari tomonidan maktab o‘quvchilari uchun ekskursiyalar hamda soha faxriylari bilan uchrashuvlar tashkil etiladi;
professional va oliy ta’lim tashkilotlarining o‘quv jarayonini ishlab chiqarish korxonalari faoliyati bilan integratsiya qilish yo‘nalishida:
fan va mavzular amaliyotga yo‘naltiriladi;
talabalarda mustaqil ta’lim olish ko‘nikmalari shakllantiriladi;
xorijiy tillarda o‘qitiladigan mutaxassislik fanlari ulushi oshiriladi.
2022-2023 o‘quv yilidan Ta’lim klasteri tarkibiga kiruvchi:
professional va oliy ta’lim tashkilotlarida neft va gaz sohasi bo‘yicha tahsil olayotgan iqtidorli o‘quvchilar va talabalar uchun ishlab chiqarish korxonalarining stipendiyalari joriy etiladi;
ishlab chiqarish korxonalarining kamida 5 yil ish stajiga ega xodimlarini «O‘zbekneftgaz» AJning tavsiyanomasi asosida ishlab chiqarishdan ajralmagan holda, keyinchalik o‘zi ishlab turgan korxonada kamida 3 yil ishlab berish sharti bilan OTMning bakalavriat ta’lim yo‘nalishlari va magistratura mutaxassisliklarida tabaqalashtirilgan to‘lov-kontrakt asosida maqsadli o‘qitish tartibi joriy etiladi.
Texnik-iqtisodiy asoslash
Sho’rtan gaz kimyo majmuasi 2001-yil ishga tushirilgan. Bu majmua tabiiy gazni oltingugurtli birikmalardan adsorbentlar yordamida tozalovchi, tabiiy sovutib, quyi temperaturada suv va gaz kondensati tomchilaridan tozalovchi gazni metan, etan, propan va butan fraksiyalarga ajratuvchi, etan fraksiyasini piroliz qurilmasiga berilib, asosan etilen oluvchi, etilendan polietilen mahsulotlarini oluvchi qurilmalar ishga tushirilgan.
Sho’rtan gaz kimyo majmuasiga yiliga 125 ming tonna polietilen ishlab chiqilmoqda. Shundan 50 - 60% polietilen xalqqa sotilmoqda. Hozirgi kunda zavod 90% quvvat bilan ishlamoqda. Zavodda 2500 kishi ish bilan ta’minlangan.
Sho’rtan gaz kimyo majmuasi 3 ta katta qismdan iboratdir:
Etilen sexining o’zi bir necha zonaga bo’linadi, ya’ni issiq va sovuq bo’limlarda iborat. Agar issiq bo’limi yiliga 1000 soat ishlasa, uni etilen olish quvvati yiliga 14000 tonnani tashkil etadi.
Etilen uskunali bo’limning vazifasi etan xom ashyosini termik ajratish uskunasidan o’tkazadi. Bu yerdan siqib haydalgan va quritilgan gaz ya’ni piroliz keyingi fraksiyaga ajratish uchun etilen uskunasini sovuq bo’limga beriladi. Ushbu ob’yekt 2002-yilda ishga tushirilgan.
Etilen uskunasini isitish bo’limi 100-zonasini quyidagi texnologik mintaqalarga ajratish mumkin:
To’yingan xom ashyolar;
Etan pirolizi
Pirogaz toblanishi;
Qizdirilgan suvni dispers moyi.
Etilen uskunasini bosh loyihasi ABB Lummus Global (AQSh) firmasi tomonidan loyihalashtirilgan. Hozirgi kunda yer ostidan olinayotgan tabiiy gaz konlarda qayta ishlanib,ularni tovar gaz holiga keltiriladi. Shu bilan birga undan etan, propan, butan, izobutan gazlari, oltingugurt, gazkondensat, hatto motor yoqilg’ilari chiqariladi. Yurtimizning yer osti konlaridan olinayotgan gaz, gazlarning 70% ga yaqini elektroenergiyasini ishlab chiqarish uchun yonilg’i sifatida ishlatiladi.
Yer ostidan gaz bosim ostida chiqadi va tashqariga chiqqandan keyin bosim pasayadi. Buning natijasida gazning tarkibidagi suyuq holdagi qismi ajratib chiqariladi. Yer ostidan chiqqan bu suyuq gaz – gaz kondensati deyiladi. Kondensatdan tozalangan gazni tarkibida yana bir muncha chiqindilar bo’ladi.
Tabiiy gaz odatda uzoq masofalarga trubalar orqali uzatiladi. Gaz yiliga iqlim sharoiti har xil bo’lganligi sababli gazni tarkibidagi suvdan tozalash katta ahamiyatga ega. Gaz tarkibidagi namlik suyuq uglevodorodlar va boshqa chiqindilar gaz trubalarini ish samaradorligini kamaytiradi.
Kompressorlarni ishdan chiqaradi va tekshirish moslamalarini trubalarida tiqilib qoladi. Bular texnologiya qurilmalarini ishini murakkablashtiradi. Bular texnologiya qurilmalarini ishini murakkablashtiradi. Shu sababli tovar gaziga quyidagi talablar qo’yiladi:
Mexanik chiqindilar 100 m3 gaz tarkibida 0,1 grammdan, vodorod sulfid gazi 0,2 grammdan oshmasligi shart.
Sho’rtan gaz kimyo majmuasi haqida qisqacha to’xtaladigan bo’lsak, ushbu majmua Qashqadaryo viloyati, G’uzor tumaniga Qarshi shahridan 40 km uzoqlikda janubiy g’arbida joylashgan.
Zavodning texnologik ob’yektlari 150 gektar joyida joylashgan, shimoldan 20 km uzoqlikda 240000 tonna mazut omborxonasi bo’lgan.
Tolimarjon GES si joylashgan shimoliy qismida 2 km uzoqlikda neft-gaz korxonasi joylashgan. Sho’rtan gaz kimyo majmuasida temir yo’l, avto transport, magistral quvurlar keltirilgan. Elektr manbai bilan Tolimarjon GES ta’minlab
beradi. Korxonaga ishchi kuchi Sho’rtan, G’uzor, Qarshi, Koson va boshqa rayonlardan kelib ishlaydi. Zavod ishchilari uchun hamma shart-sharoitlar yaratilgan. Uzoqdan kelib ishlovchilarga yotoqxonalar mavjud. Ba’zi oilaviy bo’lgan ishchilarni majmua uy-joy bilan ham ta’minlaydi. Zavod o’zini ishchilarini vaqtida oylik, qo’shimcha maosh, hamda qulay ishlashlari uchun ust-bosh, kiyim- kechaklar bilan vaqtida ta’minlab turadi. Majmuani ishchilarning farzandlari uchun yozgi ta’tilda maza qilib dam olishlari uchun zamonaviy, har tomonlama qulay oromgohlari ham mavjud.
Kimyo majmuasi uchun injener-texnik xodimlarni Toshkent Davlat Texnika Universiteti, Toshkent Kimyo Texnologiya Instituti va Qarshi Davlat Texnika Universiteti tayyorlab beradi. Zavod yosh, yetuk xodimlari uchun chet davlatlarda malaka oshirishlari hamda ushbu davlatning texnologiyasini o’rganib, o’zimizda joriy etishlari uchun bir qancha imkoniyatlar yaratib qo’ygan.
Sho’rtan gaz kimyo majmuasining shimoliy-sharqida Qarshi kanalidan kelayotgan suv hisobiga 11,3 mln m3 sig’imga ega sun’iy ombori, 1700 metr uzoqlikda shaharcha joylashgan. Sho’rtan gaz kimyo majmuasining polietilenga bo’lgan ehtiyojini to’liq qondiradi.
Xom-ashyo, moddalar va tayyor mahsulotlar tavsifi
№
|
Xom ashyo, reagentlar,
katalizatorar yarim mahsulotlar, tayyorlana digan mahsulotla rning nomi
|
Davlat yoki tarmoq standarti, texnik shartlar, korxona standart ining tartib raqami
|
Tekshiril ishi shart bo’lgan sifat ko’rsatki chlari
|
Me’yor (davlat,ta rmoq, korxona standarti, texnik shartlar bo’yicha)
|
Tayyorlanadigan Mahsulotning qo’llanish
sohasi
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
Tabiiy gazni amin yordamida tozalash
|
1.Boshlang’ich xom ashyo
|
|
|
|
Tarkibi,
|
|
|
|
|
|
molyar
|
|
|
|
|
ulushlar,
|
|
|
|
|
%
|
|
|
|
|
CO2
|
3,36
|
|
|
|
|
H2S
|
0,06
|
|
|
|
|
SN4
|
88,74
|
|
|
|
|
S2N6
|
4,08
|
|
|
|
|
S3N8
|
0,89
|
|
1.1.
|
Tabiiy gaz
|
Labora toriyaga kirish nazorati
|
S4H10
|
0,41
|
Korxonaning xom
ashyosi
|
S5
Uglevodo r rodlari
|
0,17
|
|
|
|
|
|
S6 va
|
|
|
|
|
|
yuqori
uglevodo
|
0,3
|
|
|
|
|
rodlar
|
|
|
|
|
|
N2
|
0,76
|
|
|
|
|
H2O
|
1,23
|
|
2. Mahsulotlar
|
|
|
|
|
|
Gazlarni
|
|
|
Labora
|
Tarkibi,
|
ajratish
|
|
Tozalan
|
toriyaga
|
molyar
|
qurilmasi
|
2.1.
|
gan
tabiiy
|
kirish
nazorati
|
ulushlar,
%
|
uchun xom
ashyo
|
|
gaz
|
|
|
|
|
|
|
CO2
|
0,005
|
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
|
|
|
H2S
|
0,00
|
|
SN4
|
92,62
|
S2N6
|
4,26
|
S3N8
|
0,93
|
|
Tozalangan tabiiy gaz
|
Labora- toriyaga nazorati
|
S4H10
|
0,43
|
Gazlarni ajratish qurilmasi uchun xom ashyo
|
S5
Uglevodo r rodlari
|
0,18
|
S6 va yuqori
uglevodo rodlar
|
0,31
|
N2
|
0,79
|
H2O
|
0,47
|
2.2.
|
Nordon (kislotali) gaz
|
Labora- toriyaga nazorati
|
Tarkibi, molyar ulushlar,
%
|
|
Oltingugut olish qurilmasi uchun xom ashyo
|
CO2
|
88,10
|
H2S
|
1,55
|
H2O
|
10,35
|
2.3.
|
GA- 1702,
1702S
Nasoslar dan oqova suvlar kollektor iga tashlana digan
nordon suv
|
Laborato riyaga nazorati
|
Tarkibi, molyar ulushlar,
%
|
|
Tozalash va neytrallash
|
H2O,
kamida
|
99,95
|
SO2,
ko’pi bilan
|
0,04
|
H2S,
ko’pi bilan
|
0,01
|
3. Reagentlar
|
3.1.
|
Massa ulushi 85%
bo’lgan dietanola min yoki ekvivale nti
|
Yakuniy loyiha Hujjatla
ari, 2 tom, 291 bet
|
Tashqi ko’rinishi
|
Aralash ma- lariz tiniq
suyuqlik
|
H2S va SO2 ni absorbsiya qilish
|
DEA (C4H11O2
N),
|
85
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
|
|
|
massa ulushi,
%,
kamida
|
|
|
Zichligi, 200S
da, g/sm3
|
1,1
|
Kristalla nish temperat urasi,
0S,
kamida
|
25,7
|
3.2.
|
ES- 3005A
Nalco/E xxon Energy Chemicals korroziya ingibitori yoki 1376A
Ekvivale nti
|
Yakuniy loyiha
hujjatlari, 2tom
,305bet
|
Tashqi
ko’rinishi
|
Rangsiz
suyuqlik
|
Korroziya jarayonini susaytirish uchun
|
Zichligi, 160S
da, g/sm3
|
1,02-
1,03
|
Qotish Tempera
turasi, 0S
|
Minus 2
|
Qovushq oqligi,
16ºS da, sR
|
3
|
To’yingan bug’
bosimi
|
|
200S da,
mm Hg
|
12
|
3.3.
|
Ko’pikla nishga qarshi qo’shim cha Nalco Exxon Energy Chemica ls EC 9055A
yoki ekvivalenti
|
Yakuniy loyiha hujjatlari, 2tom, 312bet
|
Tarkibi
|
Poligli kollar va yog’
kislotal ari efirlari ning aralash masi
|
DEA
eritmasinin ko’piklanis hini pasaytirish uchun
|
Tashqi ko’rinishi
|
Och sariq
rangli emulsiya
|
Zichligi, 160S
da, g/sm3
|
1,0
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
|
|
|
Qotish Temperat tuurasi,
0S
|
Minus 9
|
|
Qovushq oqligi, 16ºS da,
sR
|
573
|
4. Yordamchi materiallar
| |
4.1
|
Granulal Angan Aktivlan gan ko’mir SGL 8 x
30 yoki Ekvivale nt i
|
Ishlab Chiqa Ruvchi ning pasporti
|
Turi
|
Granul
alangan
|
DEA
eritmasini tozalash uchun adsorbent
|
Kulliligi,
%,
ko’pi bilan
|
10
|
Namligi,
%,
ko’pi bilan
|
2
|
Yod soni, mg/g,
kamida
|
900
|
Yiyilish
soni, kamida
|
75
|
Boshlan g’ich zichligi,
g/sm3
|
0,510
|
Granulal arning
diametri, mm
|
1,5-1,7
|
G’ovakli lik,
sm3/kg
|
0,85
|
Solishtir ma
yuzasi, m2/g
|
950-1050
|
Solishtir ma issiqlik sig’imi,
kkal/kg0S
|
0,25
|
4.2
|
|
|
|
|
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
|
angan aktivlan gan ko’mir
|
|
solishtir ma
yuzasi, m2/g
|
|
uchun adsorbent
|
Yod soni,
mg/g
|
> -950
|
Taxmini zichligi
g/dm3
|
> -520
|
Namlik
%
|
> -5
|
Kullilik
%
|
> -5
|
Vodorod ko’rsatki
chi (rN)
|
6-8
|
Yiyilishga
Chidamli lik, %
|
> -96.6
|
Yiyilish,
%
|
> -85
|
Diametri
, mm
|
3,0 + -
0,02
|
Turi
|
Granul
alangan
|
4.3.
|
Moylash moyi
|
JIS K 2213 SLASS
-2-ISO- VG 32
standarti
|
Kinematik Qovushq oqlik,
40ºS da , sSt
|
28,8-35,2
|
Markazdan qochma
va me’yorlovchi nasoslar uchun moylash yog‘i
|
Qovushq oqlik indeksi, Vi,
kamida
|
95
|
O’t olish Tempera urasi, ºS,
Kamida
|
190
|
Qotish Temperat urasi,
ºS, ko’pi bilan
|
Minus 10
|
Umumiy
kislotalik
|
0,3
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
|
|
|
soni, mg KON/g
ko’pi bilan
|
|
|
1000 h
dan keyin umumiy kislotalik soni
mg KON/g ko’pi bilan
|
1,0
|
Mis plastina usuli bilan korroziy sinovlari 100ºSx3
h, ko’pi bilan
|
1
|
4.4.
|
“A”
markali dietileng likol,
|
Yakuniy loyiha hujjatlari, 2tom, 417 bet
|
Zichligi, 200S
da, g/sm3
|
1,116-1,117
|
Markazdan qochma nasoslarning zichlagichlarini sovutish
uchun suyuqlik
|
Xazen Birligining rangdorligi, ko’pi
bilan
|
10
|
Organik Aralash malar ning massa ulushi,
%, ko’pi bilan
|
0,4
|
Etilengli golning massa ulushi,
%, ko’pi bilan
|
0,15
|
Dietileng
ligol
|
99,5
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
|
|
|
ning massa ulushi,
%,
kamida
|
|
|
Suvning massa ulushi,
%,
ko’pi bilan
|
0,05
|
Sirka kislotaga qayta hisobla ganda kislotalar ning massa ulushi,
%, ko’pi bilan
|
0,005
|
Sovun lanish soni, mg KON/g
mahsulotga, ko’pi bilan
|
0,1
|
101,3
kPa, bosimda haydalishni boshlanish
temperaturasi, kamida
|
244
|
101,3
kPa
,bosimda Haydalis hni tugash tevperatu rasi, ko’pi bilan
|
249
|
4.5.
|
EA- 1131
dan kondensat
|
Yakuniy loyiha hujjatlari
|
Vodorod ko’rsatki chi
(rN)
|
9,5
|
Tabiiy gazni suv bilan
yuvish va
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
|
|
|
Kislorod ga (O2) bo’lgan biologik
ehtiyoj, mg/dm3
|
5
|
DEA
eritmasini tayyorlash
|
Kislorod ga (O2) bo’lgan kimyovi ehtiyoj,
mg/dm3
|
15
|
Erimagan qattiq Moddala rning massaviy konsentr atsiyasi, mg/dm3, ko’pi
bilan
|
50
|
Muallaq holatda gi qattiq moddala rning massaviy konsentr atsiyasi, mg/dm3,
ko’pi bilan
|
20
|
Tabiiy gazni quritish va ajratish
|
5. Boshlang’ich xom ashyo
|
5.1.
|
Tozalan gan tabiiy gaz
|
Labora toriya nazorati
|
Tarkibi, molyar ulushlar,
%
|
|
Gaz ajratish qurilmasi uchun xom ashyo
|
CO2
|
0,00
|
H2S
|
0,00
|
SN4
|
92,62
|
S2N6
|
4,26
|
S3N8
|
0,93
|
S4H10
|
0,43
|
S5
Uglevodo rodlar
|
0,18
|
S6 va
|
0.31
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
|
|
|
yuqori
uglevodo rodlar
|
|
|
N2
|
0,79
|
H2O
|
0,47
|
5.2. Mahsulotlar
|
5.3.
|
Tovar gaz
|
Material balans
|
Tarkibi, molyar ulushlar,
%
|
|
Yoqilg’I gaz
|
N2
|
1,79
|
SO2
|
0,00
|
CH4
|
98,04
|
S2H6
|
0,17
|
5.4.
|
Etan mahsuloti
|
Material balans
|
Tarkibi, molyar ulushlar,
%
|
|
Piroliz pechlari uchun xom ashyo
|
SO2
|
0,01
|
SN4
|
0,54
|
S2N6
|
98,88
|
S3N8
|
0,56
|
5.5.
|
Propan mahsuloti
|
Material balans
|
Tarkibi, molyar ulushlar,
%
|
|
Suyultirilg an gaz
|
S2N6
|
0,34
|
S3N8
|
99,33
|
S4
Uglevodo rodlar
|
0,33
|
5.6
|
Butan mahsuloti
|
Material balans
|
Tarkibi, molyar ulushlar,
%
|
|
Suyultirilg An
maishiy gaz
|
S3N8
|
0,74
|
S4
Uglevodo rodlar
|
97,95
|
S5 va yuqori
uglevodo rodlar
|
1,31
|
5.7
|
|
|
|
|
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
|
|
|
S4
Uglevodo rodlar
|
0,98
|
uchun xom ashyo
|
S5
Uglevodo rodlar
|
45,81
|
S6–S8
Uglevodo rodlar
|
53,21
|
6. Reagentlar
|
6.1
|
Texnik metanol
|
TU 6.1.-
002384
9-
80:2002
|
1.Tashqi ko’rinishi
|
Rangsi
z tiniq suyuqlik
|
Kristall gidratlar hosil bo’lishini oldini olish va
ularni parchalash uchun
|
2.
Zichligi, 200S
da, g/sm3
|
0,791-
0,792
|
3.suv ning massa ulushi,
%,
ko’pi bilan
|
0,08
|
4.Erkin Kislotala ning massa ulushi, chumoli kislotaga qayta hisoblag anda
%, ko’pi bilan
|
0,0015
|
5.Aldegi d va ketonlar ning massa ulushi, atsetong a qayta
hisoblagan da,
%, ko’pi
|
0,008
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
|
|
|
va 250S da
|
|
|
Qizdirish da
gi yo’qoti shlar, (mass.%)
|
0,202
|
7.2
b)
|
Molsiv Adsor bents kompani ya sining
4 A
1/16 DG
Turdagi UOP
Molekul yar tutib qoluvchi
|
Tahlil sertifikati
|
Mustahk amligi, kg
|
3,45
|
Tabiiy gazni quritish quyi qatlamga joylanadi
|
Zichligi kg/m3
|
690,49
|
Suv bo’yicha muvozan dagi miqdori (mass.%
), 17,5
mm Hg va 250S da
|
23
|
Qizdirish dagi yo’qo
tishlar, (mass.%)
|
0,27
|
7.3.
|
Tayanch shartlari
|
Yakuniy loyiha
hujjatlari, 2tom
|
1.Yuqori
qatlam
|
½
|
Oqimning Taqsimlanis shi,seolit ning olib ketilishinin g oldini
olish
|
2.O’rta qatlam
|
1/8
|
7.4.
|
Past Bosimda gi bug’ kondens ati
|
Yakuni y loyiha
hujjatlari, 1 tom ,
48 bet
|
Massa
ulushi, % :
|
|
Bug’ hosil qilish uchun
|
1.H2O,
kamida
|
99,88
|
2.SO2,
ko’pi bilan
|
0,11
|
3.DEA
(C4H11O2
|
10
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
|
|
|
N),
rrm, ko’pi bilan
|
|
|
4.H2S,
ko’pi bilan
|
0,01
|
7.5.
|
NO’A (KIP)
havosi
|
Yakuniy loyiha Hujjatl
ri, 1 tom , 31 bet
|
Chang, moylar,
yog’lar
|
Bo’lma sligi
kerak
|
Nazorat va avtomatika asboblari
|
Tomchi hosil qilish nuqtasi temperat urasi,
0S,
ko’pi bilan
|
minus 40
|
7.6.
|
Azot
|
Yakuniy loyiha hujjatlari, 1 tom ,
32 bet
|
1.N2,
hajmiy ulushi,
%,
kamida
|
98,5
|
Tizimni inert gaz bilan tozalash
|
2.H2O,
rrm, ko’pi bilan
|
100
|
3.O2 va inert
gazlar
|
izlari
|
4.
Tomchi hosil qilish nuqtasi temperat urasi,
0S,
ko’pi bilan
|
Minus 60
|
|
|
7.7.
|
Moylash moyi
|
ISO VG-46
turdagi
|
Kinemati Qovushq oqlik,
40ºS da, mm2/s
|
42-50
|
Gaz trubinasi va
tabiiy gazni siqish
kompressori
|
Qovushqoqlik
indeksi, kamida
|
70
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
|
|
|
Zichligik g/m3,
ko’pi bilan
|
900
|
podshipniklari ni moylash uchun
|
Ochiq tigelda chaqnash temperat urasi,
ºS, kamida
|
200
|
Qotish Tempera urasi, ºS, ko’pi
bilan
|
Minus 6
|
Kislotali k soni, mg KON/g, ko’pi
bilan
|
0,05
|
Emulsiy alanishi, min,
ko’pi bilan
|
30
|
Havoning 0.2%gac ha
ajralib chiqishi, min, ko’pi bilan
|
6
|
Ko’pik hosil bo’lishi, 50ºS
da, sm3, ko’pi bilan
|
200
|
1 min Tindirilg ndan keyin ko’pikni
ng qoldig’i,
|
10
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
|
|
|
sm3,
ko’pi bilan
|
|
|
Oksidlan ishga bardoshli
gi, h, kamida
|
2000
|
Mexanik Aralash malar
miqdori
|
Bo’lma sligi kerak
|
Suvning miqdori
|
Bo’lma sligi
kerak
|
7.8.
|
Minerals izlan tirilgan suv
|
Yakuniy
loyiha hujjatlari
|
Tempera
turasi, ºS:
|
10
|
Amin filtrining kompresso ri va turbinani yuvish uchun
|
kamida
|
ko’pi bilan
|
60
|
O’tkazuv chanlik
, /sm,
|
0,2
|
ko’pi
bilan
|
Na+K
tuzlari
|
Bo’lma sligi
kerak
|
Mis (Su)
|
Bo’lma sligi
kerak
|
Vodorod
ko’rsatki chi (rN)
|
8-9,5
|
Kremniy Dioksidi ing (SiO2)
massa ulushi, rrm, ko’pi bilan
|
0,02
|
Temirnin
g (Fe),
|
0,02
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
|
|
|
massa ulushi, rrm,
ko’pi bilan
|
|
|
Erigan qattiq zarrachal ar va moddalar
miqdorining umumiy massa ulushi,
rrm, ko’pi bilan
|
0,1
|
Texnalogik jarayon tavsifi
Tozalangan tabiiy gaz quritilgandan keyin qattiq sovutish bo’limiga yuboriladi. Tabiiy gazni sovutish va qisman kondensatlash yo’li bilan metanni ajratib olish bloki uchun xom ashyo tayyorlash mazkur bo’limning vazifasi hisoblanadi. Sovutish teskari oqim issiqlik almashgichlari (sovutish kamerasi) va propan sovutish agenti sovutgichlari hisobiga amalga oshiriladi.
EA-1803 propan sovutish agenti sovutgichi, RA-1801 sovutish kamerasi, demetanizatorni ta'minlovchi FA-1802 separator bo’limning asosiy uskunalari hisoblanadi.
Tabiiy gaz qattiq sovutish bo’limidan ikki oqimda metanni ajratib olish blokiga yuboriladi. Metanni ajratib olish blokida metan etandan va undan og’irroq komponentlardan ajratib olinadi. Bunda tabiiy gaz tarkibidagi 95 % etanni demetanizatorning kub mahsuloti bilan birga ajratib olish ta'minlanadi. Ajratib olingan metan GB-1801 kompressor bilan siqilgandan keyin, tovar gaz sifatida, magistral gaz quvurlari tizimiga yuboriladi.
DA-1801 demetanizator, EA-1807 uskunaning yuqori qismidan olinadigan mahsulot kondensatori, FA-1803 "ho’llash" suyuqligi sig’imi, GA-1801,S "ho’llash" suyuqligi nasoslari, EA-1806 yon tomondagi reboyler va EA-1808 kub reboyleri blokning asosiy uskunalari hisoblanadi.
Demetanizatorning kub oqimi etan xom ashyosini ajratib olish blokiga yuboriladi. Mazkur blokda etan og’irroq uglevodorodlar (propan, butan va C5 dan yuqori) dan ajratiladi. Ajratib olingan etan etilen olish qurilmasining piroliz pechlari uchun xom ashyo hisoblanadi.
DA-1802 deetanizator, EA-1810 uskunaning yuqori qismidan olinadigan mahsulot kondensatori, FA-1804 "ho’llash" suyuqligi sig’imi, GA-1802 S "ho’llash" suyuqligi nasoslari, EA-1811 kub reboyleri va EA-1820 etan xom ashyosining bug’latgichi blokning asosiy uskunalari hisoblanadi. Deetanizatorning kubidagi mahsulot C3 dan yuqori propanni ajratib olish blokiga yuboriladi.
Mazkur blok deetanizatorning kubi mahsulotini propan (uskunaning yuqori qismidan olinadigan mahsulot) va C4 + yuqori uglevodorodlar aralashmasiga ajratish uchun xizmat qiladi. Propan - butan fraksiyasi bilan aralashtirilgandan keyin, tovar mahsulot sifatida tovar parkiga saqlash va iste'molchilarga jo’natish uchun yuboriladi.
DA-1803 depropanizator, EA-1812 uskunaning yuqori qismidan olinadigan mahsulot kondensatori, FA-1805 "ho’llash" suyuqligi sig’imi, GA- 1803, S "ho’llash" suyuqligi nasoslari, EA-1813 kub reboyleri blokning asosiy uskunalari hisoblanadi.
C4 + yuqori uglevodorodlar aralashmasi depropanizatordan butanni ajratib olish blokiga yuboriladi. Mazkur blok depropanizatorning kubi mahsulotini butan (uskunaning yuqori qismidan olinadigan mahsulot) va C5 + yuqori uglevodorodlar aralashmasiga ajratish uchun xizmat qiladi. Butan - propan fraksiyasi bilan aralashtirilgandan keyin, tovar mahsulot sifatida tovar parkiga saqlash va iste'molchilarga jo’natish uchun yuboriladi. Gaz kondensati (C5 + yuqori fraksiya) tovar mahsulot sifatida tovar parkiga saqlash va iste'molchilarga jo’natish uchun yuboriladi.
DA-1804 debutanizator, EA-1814 uskunaning yuqori qismidan olinadigan mahsulot kondensatori, FA-1806 "ho’llash" suyuqligi sig’imi, GA-1804, S "ho’llash" suyuqligi nasoslari, EA-1815 kub reboyleri blokning asosiy uskunalari hisoblanadi.
Demetanizatsiya
Demetanizator fraksiyaga ajratuvchi qurilma bo'lib, u 38 ta klapanli tarelkadan iboratdir. Kolonnaning DA-1801 yuqorigi qismidan asosan metan ajralib chiqadi va tarkibida 0.17% gacha etan bo'ladi. Pastki qismida esa etan, propan, butan va pentandan oktangacha bo'lgan uglevodorodlar bo'ladi. Oz miqdorda ya'ni 0.29% metan ham bo'ladi. Yuqori qism 24''P18100B21L-R trubada temperatura -94oC bo'ladi. Trubali sovutgich EA- 1807 da -95oC gacha sovutiladi. Etilenli sovutgichlar yordamida -101oC da sovutish mumkin. 20''P18101-B212R
truboprovod orqali separatorga quyiladi. Separator FA-1803 dagi suyuq va par faza asosan metandan iborat. Suyuqlik sig'imini LC-18003 nazorat qiladi. Separatorni pastki qismidan 12''P21L-R truba orqali chiqadi va nasos yordamida 10''P18100- B212R liniyaga uzatiladi. Bu liniya orqali kolonnaning 1 - tarelkasiga quyiladi, bunda bosim 3050 kPa, temperatura -95oC va sarf 105800km/soatga teng bo'ladi.
FA-1803 separatorini yuqori qismidan chiqayotgan suyuq metan - etilen olish qurilmasiga sovituvchi agent sifatida beriladi.
Pastki qismidan chiqayotgan kub qoldiq esa nasos orqali etanizator FA- 1802 kolonnasiga beriladi.
Demetanizatorni (DA-1802) o'rtacha ishlash parametrlari: Yuqorigi qismida bosim - 3045 KPa;
Pastki qismidagi bosim - 3074 KPa; Kompressordagi bosim - 29.95 KPa; Kirishdagi bosim - 2692 KPa; Yuqorigi qismida temperatura - 94oC; Flegma temperaturasi - 95oC; Yuqori uzatmadagi temperatura - 82oC; Pastki uzatmadagi temperatura - 47oC; Reboylerga kirishdagi temperatura - 81oC; Reboylerga chiqishdagi temperatura - 63oC.
Metanning azot va etan bilan aralashmalaridan iborat bo'lgan kolonnaning yuqori qismidan olinadigan mahsulotlar minus 93 – 94oC temperaturada EA-1807 kondensator ( demetanizatorning yuqorisidan olinadigan mahsulot kondensatori ) ning quvurlar hududiga beriladi. Demetanizatorning yuqori qismidan chiqayotgan metan fraksiyasining temperaturasi TI – 18017 termopara bilan nazorat qilinadi.
EA – 1807 kondensator gorizontal, bir yo’lli, qattiq mahkamlangan quvur panjarali, g’ilof quvurli issiqlik almashtirgichdir. Kondensatorda metan fraksiyasining minus 101oC izotermali etilen sovutish agenti bilan issiqlik almashishi hisobiga sovutish va kondensatlanishi amalga oshadi. Kondensatordan
chiqqan minus 94 - 95oC temperaturadagi ikki fazali oqim , fazalarga ajratish uchun FA-1803 flegma sig’imi (separator) ga yuboriladi.
FA – separator zanglamaydigan po’latdan yasalgan, maksimal 89 m3 hajmiga ega bo’lgan, vertikal silindrik apparatdir. Separatorning yuqori qismiga suyuqlik tomchilarini metan fraksiyasi oqimi bilan ketishini oldini olish uchun koagulyator o’rnatilgan.
Separatorda gravitatsiya kuchlari ta’siri ostida kondensatlangan metan (suyuqlik) gaz fazasidan ajraladi.
Separatordagi suyuqlik sathi yuqori “H” va quyi “L” qiymatlarda signalizatsiya bilan , LC – 18003 tartiblagich yordamida, EA – 1807 kondensatorga berilayotgan sovutish agentining hajmini o’zgartirish yo’li bilan tartibga solinadi. Separatordagi suyuqlik sathi, joyida o’rnatilgan LG – 18057 A/B/C sath o’lchagich bilan o’lchanadi.
Sathning maksimal darajada sig’imdagi kondensatlangan metanning hajmi
43.6 m3 ni tashkil etadi.
Separatordagi bosim joyida o’rnatilgan PG – 18062 monometr bilan o’lchanadi.
Nam gaz o’tib ketgan yoki uzoq vaqt davomida namlik yig’ilgan vaziyatlarda gidratlarning hosil bo’lishini oldini olish uchun, FA – 1803 separatorning kub mahsuloti oqimiga metanol berish mumkin. Konsentrlangan metanol minus 98 oC temperaturada muzlashini yodda tutish lozim.
Deetanizatsiya jarayoni
Deetanizatsitya DA – 1802 deetanizatsiyani pastki qismidan chiqayotgan kub qoldiqni ichki qismga ajratadi. Deetanizator 51 ta klapanli tarelkadan iborat bo’lib, uning yuqorigi qismidan etan ajralib chiqadi. Uning miqdori 0.56% ni tashkil etadi. Pastki qismidan esa C6 dan C8 gacha bo’lgan moddalar va oz miqdorda etan chiqadi. Bunda etan miqdori esa 016% ni taskil qiladi. Yuqori qismidan chiqayotgan mahsulot piroliz pechi qurilmasiga beriladi, bunda 750 -
1200oC gacha qizdirib etilen olinadi. Deetanizatordan chiqayotgan suyuq kub qoldiq depropanizatorga beriladi va fraksiyalarga ajratiladi.
Deetanizatordan chiqayotgan kub qoldiq deetanizatorni nazorat qurilmasidan o’tib, 4’’P18117 – B1A trubasiga beriladi. Bunda bosim 2632 KPa, temperaturasi 38 oC va sarfi 51700 kg/ soat bilan “DA – 1802” deetanizator qurilmasining 21 – tarelkasiga quyiladi. Deetanizator kolonnadan chiqayotgan mahsulotning 98.5% I etan, uning temperaturasi 6.7 oC, bosimi esa 26.14 KPa 10’’P18200 – B2A – R trubasi orqali o’tib, EA-1810 muzlatgich (-2 oC ) da sovitiladi va bu etan kondensatsiyaga uchrab, ma’lum bir qismi suyuqlanadi. Separator FA – 1804 ularni ikki qismga ajratadi. Separatordan chiqayotgan suyuq etanni temperaturasi 5 oC, bosimi 2610 KPa, sarfi 28400 kg/ soat bilan BA – 1802 2S nasos orqali 6’’P18024-B2A-B trubasiga beriladi. Bundan deetanizatsiya kolonnasining 1 – tarelkasiga quyiladi. FA-1804 bir soatda 2100 kg etan kondensatsiyaga uchraydi. Bug’ holdagi etan bo’lsa, EA- 1820- uzatma orqali piroliz pechiga yuboriladi. Uzatma 6’’P18207-B2A-R regulyator orqali nazorat qilinib turiladi. Bunda bosim 663 KPa deetanizatsiyadagi separatorning hajmi 100 m3, bug’ etanning saqlanish muddati taxminan 2 soat bo’lishi mumkin.
Suyuq etanning FA- 1804 separatoridan chiqish quvur o’tkazgichida, nasosning so’rish qismida XV-18028 uzgich klapan o’rnatilgan. Klapanni boshqarish (ochish, yopish) DES dan HS-18028 qayta ulagich yoki joyida PB- 18028 tugmacha bilan amalga oshiriladi. ZSO- 18028 ulagichning “ochiq” holat signali I-1807 blakirovkani ishga tushiradi. Natijada GA- 1802 S “ho’llash” suyuqligini beruvchi nasosning ishdan chiqishining oldi olinib, u to’xtatiladi.
Nasosdan chiqqan suyuq etan DA- 1802 deetanizatorning yuqori qismiga “ho’llash” uchun beriladi. Deetanizatorning 1- tarelkasiga beriladigan “ho’llash” suyuqligining miqdori, FC-18013 asbobi yordamida, sarfning past “L” qiymatida signalizatsiya bilan, ushbu quvur o’tkazgichda o’rnatilgan FV-18013 “HO” klapani vositasida tartibga solinadi.
Suyuq etanning bir qismi etan xom ashyosini pechlarga yuborish kollektoridagi bosimga bog’liq ravishda EA- 1820 etan xom ashyosini bug’latgichning quvurlari hududiga yuboriladi.
EA-1820 bug’latgich, U-simon quvurlar bog’lamiga ega bo’lgan, g’ilof quvurli issiqlik aimashtirgich bo’lib, uning quvurlararo hududi bug’ kondensati bilan to’ydirilgan. Bug’latgichning asosiy vazifasi quyidagicha:
Etan xom ashyosini pechlarga yuborish kollektoridagi bosimni tartibga solish;
Gazni ajratish qurilmasi avariya holatida to’xtatilganda, piroliz pechlarini etan xom ashyosi bilan ta’minlash.
Etanni bug’latish berilgan temperaturadagi bug’ kondensati bilan issiqlik almashish hisobiga amalga oshiriladi. Bug’ kondensati temperaturasi 95-
105 oC darajada TC- 18073 asbobi yordamida, bug’latgichning korpusiga beriladigan past bosimdagi bug’ oqimini tartibga solish yo’li bilan ushlab turiladi. Tartibga solish, past bosimdagi bug’ berish quvur o’tkazgichga o’rnatilgan TV- 18073 “H3” klapani bilan amalga oshiriladi.
Depropanizatsiya
Suyuq uglevodorodlar (C3H8, C4H10, C5- yuqori fraksiyalar) ning ikki fazali qismi DA- 1802 deetanizatorning kubidan ( etan xom ashyosini ajratib olish bloke) 1130C dan yuqori bo’lmagan temperaturada, ta’mirlash suyuqligi sifatida DA- 1803 depropanizator ( propanni ajratib olish bloki) ga beriladi.
DA-1803 depropanizator 52 ta klapanli tarelkalardan iborat bo’lib, ularda xom ashyo tarkibida butan 0.33 % dan kam bo’lgan, apparatning yuqorisidan olinadigan propan va tarkibida propan 0.37 % dank am bo’lgan, kub mahsulotini (C4H10, C5- yuqori fraksiyalar) olish maqsadida fraksiyalarga ajratiladi.
Gaz fazasi ta’minlovchi suyuqlik beriladigan nuqtadan kolonnaning yuqori qismiga harakatlanadi, bunda pastga oqib tushayotgan suyuqlik bilan uzluksiz massa almashish jarayoni borishi hisobiga propan bilan to’yinadi.
Kolonnaning yuqori qismidagi ishchi bosim 1160-1370 KPa oralig’ida ushlab turiladi. Bosimni ko’rsatilgan oraliqda tartibga solish, kondensatorda kondensatlanayotgan propanning hajmini o’zgartirish yo’li bilan amalga oshiriladi. PC- 18040 asbobidan signal ikki tartibga solish klapaniga – kondensatorga sovutish suvini berish quvur o’tkazgichiga o’rnatilgan PV – 18040 A “HO” va “ho’llash” suyuqligi sig’imiga gaz fazasini berish quvur o’tkazgichiga o’rnatilgan PV – 18040 “H3” klapanlariga boradi. Kolonnadagi bosim belgilangan qiymatdan tushib ketganda PV – 18040 A “HO” klapan yopiladi. PV – 18040 “H3” klapani esa ochiladi. Shu tariqa kolonnadagi bosim ko’tarilishi va propanning kondensatlanishining pasayishi ta’minlanadi. Kolonnadagi bosim belgilangan qiymatdan ortib ketganda, klapanlarning harakat yo’nalishi qarama – qarshi tomonga o’zgaradi.
Kolonna bosimining ortib ketishi va ma’shalaga tashlanadigan propanning hajmini kamayib ketishidan himoya qilish uchun bir qator himoya choralari ko’zda tutilgan.
1270-1400 KPa oraliqda bosim belgilangan qiymatdan ortib ketganda, propan FA – 1805 “ho’llash” suyuqligi sig’imining yuqori qismidan quruq mash’ala tashlamalarini yig’ish tizimiga tashlanadi. PV – 18040 “H3” klapanning ishi PC – 18039 asbobo yordamida bosimning yuqori “H” va “L” qiymatlarida signalizatsiya bilan boshqariladi.
Tizimdagi bosimning qiymati 1400 KPa ga yetganda , PS – 1802 S A/B/C manbada uzgichlar ishga tushadi. Manbada uxgichlardan birining ishlab ketishi I
1804 blokirovkani ishga tushiradi.
Mazkur blokirovka ta’sirida quyidagi klapanlar yopiladi:
Depropanizatorning EA – 1813 kub reboyleriga past bosimdagi bug’ berish quvur o’tkazgichidagi FV – 18018 “H3” klapani;
Quruq mash’ala tashlamalarini yig’ish tizimiga propanni tashlash quvur o’tkazgichidagi PV – 18039 “H3” klapani.
Kolonnadagi bosim 1520 KPa dan ortib ketganda PSV – 1816 S saqlovchi klapanlar ishga tushadi. Propan saqlovchi klapandan quruq mash’ala tashlamalarini yig’ish kollektoriga tashlanadi.
Debutanizatsiya jarayoni
Debutanizator DA – 1804 36 ta klapanli tarelkadan iborat bo’lib, fraksiyaga ajratuvchi kolonna bo’lib depropanizatordan chiqayotgan kub qoldiqni C4 va C8 ni ikkiga ajratadi.
Kolonnaning yuqori qismidan asosan C4 va 1.3 % gacha C8 ajralib chiqadi. Buni nasos orqali sexga yuboriladi. Yuqori qismidagi 8”P18401–A–1D-H trubasiga o’rnatilgan nazoratchi 2 CPPK 6-90 KPa bosimni ta’minlaydi. Suyuq kub qoldiq tarkibida asosan C5 tashkil qiladi. Uning tarkibida 0.98 % C4 hosil bo’lgan suyuq kub qoldiq EA – 1810 da sovitilib, tovar mahsulot sexidagi rezervuarlatga joylanadi.
DA – 1803 ni kub qoldig’i suyuq sig’im nazoratchisi LC – 18062 dan o’tib, 6”P 18310-AID-H trubasi orqali debutanizatorni 18 – tarelkasiga quyiladi. Buning temperaturasi 81.60C, bosimi 400 KPa yuqori qismidan chiqayotgan par EA – 1814 kondensatorga boradi. Bu kondensatsiyalanib, FA – 1806 da saqlanadi. Flegma bir soat saqlanib, 6 A-1804 nasos orqali temperaturasi 30-710C, bosimi 390 KPa, sarfi 1270 km/soat DA-1804 kolonnaning 1 – tarelkasiga quyiladi. Yana bir soatdan so’ng C4 mahsulot nazoratchisi LV-18010 dan o’tib, nasos orqali tovar mahsulot sexidagi rezervuarga jo’natiladi. Temperatura nazoratchisi TC-18040 kolonna DA-1804 ish 31 va32 – tarelkalar joylashgan bo’lib, xuddi shu yerdan past bosim ish reboylerlar EA-1815 ham qo’yiladi.
Kondensatorda butanlar aylanma suv bilan issiqlik almashish hisobiga soviydi va kondensatlanadi. Suvning qaytuvchi oqimining temperaturasi 30-340C ni tashkil etadi. Suvning qaytuvchi oqimining temperaturasini davriy ravishda nazorat qilish uchun, uning qaytish quvur o’tkazgichida TW-18061 moslamasi o’rnatilgan. Kondensatorning quvurlar hududi va bog’lovchi quvur o’tkazgichlarni bosimning ortib ketishidan himoya qilish uchun, aylanma suvning chiqish quvur
o’tkazgichida 700 KPa bosinda mo’ljallangan, PSV-1823 saqlovchi klapan o’rnatilgan. Suv saqlovchi klapandan xavfsiz joyga tashlanadi.
Kondensatordan chiqqan 29-360C temperaturadagi butan FA-1806 “ho’llash” suyuqligi sig’imiga beriladi.
Kondensatordan kondensatlanmaydigan komponentlarni davriy ravishda chiqarib tashlash uchun uning yuqori qismiga gaz fazani mash’alaga tashlovchi quvur o’tkazgich ulangan.
Sig’imdagi suyuqlikning sathi LC-18030 asbobi yordamida suyuqlikning yuqori “H” va quyi “L” qiymatlarida signalizatsiya bilan omborga chiqariladigan butanning hajmini o’zgartirish yo’li bilan bir maromda ushlab turiladi. Sig’imdagi suyuqlik sathi joyida LC-18067 sath o’lchagich bilan o’lchanadi.
Qurilmaning texnologik sxema
Asosiy qurilmaning texnalogik hisobi
Sho’rtan gaz kimyo majmuasida xom ashyo gazini demetanizatsiyalash bo’limini loyihalashda rektifikatsiya kolonnasini hisoblash. Yillik quvvati 5.75 mlrd m3 ga teng.
Bir kunda ishlab chiqariladigan mahsulot sarfi: GK 5 750 000 000 /340 = 17 000 000 m3/kun Bir soatda ishlab chiqariladigan mahsulot sarfi:
GS 17 000 000 /24 = 708 333 m3/soat
|
