Menejmentning axborot ta’minoti.
REJA:
1. Menejment axborot ta’minoti tizimining funksiyalari.
2. Axborotli faoliyatning texnologiyasi.
3. Axborot ta’minotning tashkillantirinishi.
4. Xozirgi zamon axborot texnologiyalar.
Tayanch tushunchalar: axborot tizimlari, hisob, hisobot, buxgalteriya, operativ, moliyaviy va statistik hisobotlar.
Hozirgi sharoitda muhim yo’nalishlardan biri bu axborot ta’minoti hisoblanadi. Unga asosli boshqaruv qarorlarni qabul qilish uchun ma’lumotlarni yig’ish va qayta ishlash kiradi. Boshqaruvning yuqori pog’onasiga firma faoliyati va holati haqidagi axborotni yetkazish hamda firmaning hamma bo’linmalari o’rtasida axborotlar bilan o’zaro almashish xozirgi zamon elektron-hisoblash texnikasi va aloqaning boshqa texnik vositalari asosida amalga oshiriladi.
Ko’plab firmalar uchun firma ichidagi axborot tizimi texnologik jarayonni tashkil etishda ishlatiladi. Bu yerda axborot boshqaruv qarorlarni qabul qilish uchun ma’lumotlarni yetkazishda katta ahamiyatga ega. Bundan tashqari, operativ qarorlarni qabul qilishni talab qiladigan, ishlab chiqarish jarayonida paydo bo’ladigan chetlanishlar haqidagi axborotlar ham muhim ahamiyat kasb etadi.
Qarorlarni qabul qilishda yangi ilmiy bilimlar, ixtirolar haqidagi ma’lumotlar, o’zining firmasi va raqib firmalarning texnik yangiliklari muhim rol o’ynaydi.
Axborot boshqaruv qarorlarni ishlab chiqish va qabul qilish uchun mos bo’lgan ma’ruzalar, hisobotlar va takliflarga asos bo’lib xizmat qiladi.
Axborotga quyidagi talablar qo’yiladi:
- qisqa, aniq ifodalanishi, o’z vaqtidaligi;
- aniq boshqaruvchilarning ehtiyojini qondirish;
- aniqligi va ishonchliligi, boshlang’ich ma’lumotlarni to’g’ri tanlash,
ma’lumotlarni uzluksiz yig’ish va ularga ishlov berish.
Xozirgi sharoitda yirik sanoat firmalarda boshqaruv qarorlarni tayyorlash va qabul qilish jarayoniga xizmat qiladigan axborot tizimlari yaratilgan va samarali ishlamoqda. Ular quyidagi vazifalarni hal qiladi: ma’lumotlarga ishlov berish, axborotlarni qayta ishlash, intellektual faoliyatni amalga oshirish.
Firma ichidagi boshqaruv tizimni samaraliligini aniqlash uchun ko’p firmalarning hisob va hisobotlarida quyidagi ko’rsatkich, ya’ni olinadigan foydani texnik vositalarga va firma ichidagi axborot tizimini ishlashini ta’minlashga ketadigan harajatlarga nisbati ko’rsatkichi ishlatiladi.
Asosiy prinsiplar va maqsadlar quyidagilardan iborat:
- yo’nalishiga qarab, axborotning mazmuni va uning xarakteriga ko’yiladigan talablarni aniqlash;
- markazlashgan va markazlashmagan boshqaruvda axborotni saqlash, ishlatish, taqdim etish tizimini ishlab chiqish;
- firmada va xar bir xo’jalik bo’limida texnik vositalarga (shu jumladan kompyuter texnikasiga) bo’lgan ehtiyojni aniqlash;
-
dasturiy ta’minotni ishlab chiqish, ma’lumotlar bankini yaratish
va ishlatish;
- marketing dasturlarini ishlab chiqish jarayonida, rejalashtirishda, nazoratda, sonli ma’lumotlarni to’plash va ishlov berishda ko’pvariantli hisob-kitoblarni o’tkazish;
- matnli axborotlarga avtomatlashtirilgan ishlov berish va ularni chiqarish;
- nusxa ko’chirish qurilmalar, telekslar, hamma aloqa va kommunikasiya vositalari bilan ta’minlash;
- kompyuter texnikasini ishlatish asosida ma’muriy-boshqaruv mehnatni avtomatlashtirish.
Firma ichidagi axborot tizimining vazifalari quyidagilardan iborat:
- firmada moliyaviy axborotning sifatini oshirish va o’z vaqtida yetkazish maqsadida boshqaruvning yuqori pog’onasida va ishlab chiqarish bo’linmalarida moliyaviy hisobotlarning ma’lumotlarini to’plash va ishlov berish faoliyatini o’zaro muvofiqlashtirish;
- boshlang’ich ma’lumotlarni yig’ish, ishlov berish va saqlash tizimining asosiy yo’nalishlarini aniqlash;
- axborotni qayta ishlash texnologiyasini rivojlantirishning asosiy yo’nalishlarini aniqlash.
Firma ichidagi axborot tizimi quyidagi funksiyalarni bajaradi:
- har bir aniq rahbarning firmaning ishlab chiqarish – savdo faoliyatini operativ boshqarish maqsadida kerak bo’lgan axborotning xarakteri va mazmuniga bo’lgan ehtiyojini aniqlash;
- butun kerak bo’lgan axborot bilan ta’minlash maqsadida firmani va har bir boshqaruvchini texnik vositalarga bo’lgan ehtiyojini aniqlash;
- axborot tizimini uzluksiz ishlashini ta’minlash maqsadida texnik vositalarni sotib olish, arenda qilishga ketadigan hamma harajatlarni markazlashgan holda rejalashtirish;
- axborot tizimida texnik vositalarni ishlatishga ketadigan xarajatlar darajasini aniqlash (xizmat ko’rsatish personalini saqlash va o’qitish, foydalanilayotgan xonalar uchun to’lash, disketalar, lazer disklar, qog’ozlar va h.k.);
- axborotni to’plash, saqlash va taqdim etishning yuqori darajasini ta’minlash;
- dasturiy vositalar, amaliy dasturlarni ishlab chiqish.
Ishlab chiqarishni operativ boshqarish tizimida kompyuterlar quyidagi masalalarni yechish uchun ishlatiladi:
- ishlab chiqarishning operativ rejalarini ishlab chiqish va ularning bajarilishini nazorat qilishda;
- ishlab chiqarish jarayoni uchun kerak bo’lgan materiallarning zaxiralarini xarakatini nazorat qilishda;
- maoshlarni hisoblashda;
- zakazlarni kelishini nazorat qilishda;
- mahsulotni sotish haqidagi ma’lumotlarni tahlil qilishda;
- to’lovlarning kelib tushishini qayd etishda;
- hisob va hisobotni olib borishda.
Boshqarmalarga oid hisoblar bu boshqarish faoliyatining yangi turi, uning maqsadi firmaning moliyaviy xo’jalik faoliyati natijasining tahlili uchun shu firmaning boshqaruv qismiga operativ va moliyaviy hisobning ma’lumoti bilan ta’minlash va shu asosda optimal boshqaruv qarorlarini qabul qilish.
Boshqaruv faoliyati axborot ta’minotning texnik rivojlanishi sari, bir tomondan firma ichidagi ma’lumotlar bazasini (MB) yigish, ikkinchi tomondan operativ faoliyat uchun tezda kerak bo’lgan ma’lumotlardan foydalanish imkoniyati yaratiladi. Boshqarmaga oid hisob boshqaruvning boshqa funksiyalari bilan chambarchas bog’langan, ayniqsa rejalashtirish bilan. Boshqarmaga oid hisob firma ichidagi boshqaruv tarmog’i sifatida o’z ichiga hisob va hisobotning 4 ta turini oladi: buxgalteriya hisobi; operativ hisobot; moliyaviy hisobot; statistik hisobot.
Ularning har biri o’ziga xos har xil spesifik funksiyalarni bajarib, hisobotning aniq shakllariga ega.
Buxgalteriya hisobi - bu firmaning operativ boshqaruvi, moliyaviy va statistik hisoboti uchun mo’ljallangan joriy xo’jalik faoliyati natijasi haqidagi katta ma’lumotlar tizimidir. Buxgalteriya hisobining maqsadi boshqaruv uchun MB yaratish.
Buxgalteriya hisobi tizimi quyidagi funksiyalarni bajaradi:
- mijozlar bilan pul tadbirlari va hisob kitoblari, ishlab
chiqarish zaxiralari, asosiy mablag’ va nomoddiy aktivlar, kapital quyilmalar, tayyor mahsulot sotish, fondlar, rezervlar va zayomlar hisobotini olib borish;
- moliyaviy natijalarning hisobotini va tahlilini olib borish va
foydani ishlatish;
- ishlab chiqarish hisobining prinsiplarini ishlab chiqish va amalga
oshirish;
-
statistik ma’lumotlarni yig’ish va statistik hisobot olib
borish.
Shunday qilib buxgalteriya hisobi resurslarning holati va harakterini, mahsulot ishlab chiqarishning harajatlari va uni amalga oshirish natijalarini qayd qiladi.
Operativ hisobot – firmaning joriy har kungi boshqaruviga xizmat qilish, buning asosida buxgalteriya hisobi turadi. Operativ hisobotning asosiy ko’rsatkichlari bu daromad va harajatlar, shu jumladan chiqarilayotgan mahsulotning hamma turining tan narxini kalkulyasiya qilish.
Moliyaviy xisobot – bu firmaning pul mablag’lari va moliyaviy xo’jalik resurslarning ishlatilishi haqidagi ma’lumotlarni yig’ish, umumlashtirish va saqlash tizimidir. Bunga: ta’minlab turuvchi, sotuvchi, boshqa tashkilotlar va shaxslar bilan hisob kitobni olib borish va hamma moliyaviy amallarning hisobini olib borish kiradi. Moliyaviy hisobot asosida moliyaviy natija aniqlanadi va moliyaviy hisobot tuziladi, ya’ni:
- balans hisobi;
- daromad haqidagi hisobot;
- moliyaviy holat haqidagi ma’lumotlar va boshqalar.
|
