Menejment va bozor iqtisodiyoti.
REJA:
1. Menejmentning mohiyati, maqsadi va vazifalari.
2. Menejer va uning funksiyalari.
3. Menejmentning rivojlanish bosqichlari.
Tayanch tushunchalar: menejment, menejer, bozor iqtisodiyoti, ma’muriy boshqarish, ilmiy boshqaruv, boshqaruv obyekti, boshqaruv jarayoni, boshqaruv tizimi, boshqarish funksiyalari.
Menejment - bu professional faoliyatning mustaqil qo’rinishi bo’lib, bozor sharoitida firmaning ixtiyoriy xo’jalik faoliyati natijasida moddiy va mehnat resurslardan unumli foydalanib mo'ljallangan maqsadga erishishdir.
Bu maqsadga menejment iqtisodiy mexanizmining prinsiplari va usullari asosida erishiladi.
Menejment deganda, bozor sharoitida bozor iqtisodiyotini boshqarish tushuniladi, ya’ni:
- firmani bozorning talabi va ehtiyojiga, aniq talabgorlarning ehtiyojiga yo'naltirish va shu asosda firmaga mo’ljallanayotgan foydani keltiradigan mahsulotlarni ishlab chiqarishni tashkillashtirish;
- optimal natijalarga erishgan holda minimal harajatlar bilan ishlab chiqarish samaradorligini oshirishga doim intilish;
- xo’jalik faoliyatining mustaqilligi;
- bozor holatini e’tiborga olgan holda maqsad va rejalarni doimiy takomillashtirish;
- bozorda, almashish jarayonida firmaning yoki uning xo’jalik faoliyati mustaqil bo’lgan bo’lim va qismlarning yakuniy natijasi namoyon bo’ladi;
- asoslangan va optimal qarorlarni qabul qilishda ko’p variantli hisob – kitoblarni amalga oshirish uchun hozirgi zamon ma’lumotlar bazasi va kompyuterlardan keng foydalanish.
Boshqarish so’zi keng ma’noda ishlatiladi, masalan: davlatni boshqarish, mashinani boshqarish, biron bir biologik jarayonni boshqarish va hokazo. Menejment so’zi esa asosan firma darajasida bozor sharoitida ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarni boshqarishda ishlatiladi. Menejment har hil mustaqillikga ega bo’lgan ishlovchilarni o’z ichiga birlashtiradi, ya’ni muhandislarni, loyihachilarni, iqtisodchilarni, statistlarni, psixologlarni, buxgalterlarni. Ana shularni hammasining faoliyatini menejer boshqaradi.
Menejer ishlayotgan firmaning kapitaliga mulkdorlikdan erkin, demak u firmaning aksiyasiga ega bo’lishi yoki ega bo’lmasligi mumkin.
Menejmentning ta’rifini berganda firmaning xo’jalik faoliyati quyidagilarda namoyon bo’ladi:
-
iqtisodiyotning ixtiyoriy tarmog’ida, ya’ni sanoat korxonalarida,
bankda, transportda va h.k.
-
firmaning ixtiyoriy faoliyat doirasida, ya’ni ishlab chiqarishda,
ilmiy izlanishda, moliyada, ta’minotda va h.k.
Firma xo’jalik faoliyatining maqsadi ishlab chiqarish jarayonini kerakli bo’lgan hamma resurslar bilan ta’minlash va texnik davrni (siklni) tashkillashtirishdir, bu degani ilmiy izlanishlar natijalarini ishlab chiqarishga tadbik qilish, ishlab chiqarish texnologiyasini yaratish va takomillashtirish, mahsulotning sifat darajasini ko’tarish, tijorat ishlarini amalga oshirish, tovar harakati amallarini bajarish, har hil hisob-kitoblarni amalga oshirish, ishlab chiqarish jarayonini moddiy texnik ta’minlash, moliya resurslari bilan ta’minlash va boshqalar. Menejmentning asosiy masalalaridan biri - firmaning maqsadlarini yaqin yoki uzoq kelajakga, ya’ni istiqbolga mo’ljallash. Buning uchun firmaning imkoniyatini baholash va resurslar bilan ta’minlanganligini bilish zarur.
Moddiy va mehnat resurslaridan rasional foydalanish natijasida minimal harajat va maksimal samaradorlik bilan boshqarish jarayonida o’zaro hamkorlik qilayotgan kishilar yoki guruhlar maqsadga erishishi mumkin. Xo’jalik faoliyati jarayonida paydo bo’ladigan ijtimoiy-iqtisodiy, texnik, ijtimoiy-psixologik masalalarni yechish uchun menejment o’zining xususiy iqtisodiy mexanizmiga ega. Menejmentning ana shu iqtisodiy mexanizmi 3 qismdan iborat:
- firma ichidagi boshqarish;
- ishlab chiqarishni boshqarish;
- hodimlarni boshqarish.
Hozirgi zamon boshqaruvining nazariyasi va amaliyotining rivojlanishiga 4 ta muhim tamoilning ta’siri alohida ahamiyatga ega. Bular:
- ilmiy boshqaruv;
- ma’muriy boshqaruv;
- psixologiya va odamlarning munosabati nuqtai nazaridan
boshqaruv;
- hulq atvor nuqtai nazaridan boshqaruv.
Hozirgi sharoitda boshqarishga uchta ilmiy yondoshish mavjud:
|
