Mavzuning dolzarbligi. O’zbekiston Respublikasida o’qituvchi kadrlarning
ma’naviy qiyofasiga, aqliy salohiyatiga hamda kasbiy mahoratiga nisbatan alohida
mas’uliyat yukfangan. Chunonchi, bu borada O’zbekiston Respublikasi Prezidenti
LA.Karimov quyidagilarni qayd etadi: «Biz yurtimizda yangi avlod, yangi tafakkur
sohiblarini tarbiyalashdek mas’uliyatli vazifalarni ado etishda birinchi galda ana shu
mashaqqatli kasb egalariga suyanamiz va tayanamiz, ertaga o’mimizga keladigan
yoshlarning ma’naviy dunyo- sini shakllantirishda ularning xizmati naqadar beqiyos
ekanini o’zimizga yaxshi tasawur qilamiz». Ushbu fikrlardan bugungi kun
o’qituvchisiga nisbatan qo’yilayotgan talablarning mazmun va mohiyati anglaniladi.
Zamonaviy o’qituvchi qanday bo’lishi kerak? Mustaqillikdan keyin ushbu
muammo ko’plab olimlarning, ziyoli ahlining, hatto ota-onalar ning diqqat-e’tiborida
bo'ldi. O’qituvchilar uchun zamonaviy, hozirgi kun talablariga javob bera oladigan
metodik va o’quv qo’llanmalari, darsliklar yaratila boshlandi. Lekin bu muammo
bo’yicha izlanishlar, ilmiy-tadqiqotlar hozirgi kunda ham davom etmoqda. Hozirgi
kundagi global o’zgarishlar, fan-texnika va axborot-kommunikatsiya
texnologiyalarining kun sayin rivojlanib borishi XXI asr o’qituvchisidan pedagogik
mahoratni, o’tkir irodani, pedagogik-psixologik bilimlarni, o'z fanini chuqur bilishni
va yuksak tafakkumi, siyosiy savodxonlikni, fikrlash doirasi keng va mulohazali
bo’lishni talab qiladi.
Ta’lim muassasalarida faoliyat ko’rsatayotgan o'qituvchiiar o’qitish shakllarining
optimal darajada tashkil etishni, barkamol shaxsni shakl- lantirish nazariyasini turli
yangi g‘oyalar bilan boyitishni puxta bilishi lozim. Zero, «Kadrlar tayyorlash milliy
dasturi» g‘oyalarini amaliyotga tatbiq etish mamlakatimiz ta'lim tizimida olib
borilayotgan islohotlar muvaffaqiyatini ta’minlash ta’lim muassasalarida faoliyat olib
borayotgan o’qituvchi va tarbiyachilaming ma’naviy qiyofasi hamda kasbiy
mahoratlariga ko’p jihatdan bog’liq.
Shaxsni har tomonlama barkamol inson darajasida tarbiyalash nihoyatda
murakkab jarayon bo’lib, juda qadim zamonlardan buyon ushbu faoliyatga
jamiyatning yetuk kishilari jalb etilgan. Mazkur holat yosh avlod tarbiyasi, uning
4
tashkil etilishi, mazmuni nafaqat shaxs kamoloti, balki jamiyat taraqqiyotini ham
belgilashda muhim ahamiyatga ega ekanligini anglatadi. Ushbu tajribalar o’qitish
shakllarida foydalanila- digan o’qitish qonuniyatlari, prinsiplarini ijodiy qo’llashda,
ilmiy bilishga doir g‘oyalar, nazariyalar, qonuniyatlarni amaliyotga tatbiq etishda
muhim ahamiyat kasb etadi. Ayniqsa, qadimdan buyuk allomalar vatani bo’lib kelgan
O’zbekistonda yosh avlod tarbiyasi mutlaqo o’zgacha ma’no kasb etishi muqarrar.
O’qituvchi - O’zbekistorming porloq kelaja- gini barpo etuvchi, dunyoga mashhur
mutafakkir va olimlaming davom- chisi bo’lgan yosh avlod ta’lim-tarbiyasi uchun
javobgar shaxsdir. Shunday ekan, o’qituvchining mazkur talablarga muvofiq keluvchi
qiyo- fasi, uning o’quvchilar, hamkasblar hamda ota-onalar o’rtasidagi obro’- e’tibori
hozirgi zamon talablariga mos bo’lishi shart.
O’qituvchi barkamol avlod ta’lim-tarbiyasi uchun javobgar shaxs bo’lib, nafaqat
ma’naviy-axloqiy madaniyati bilan atrofdagilarga o’rnak bo’lishi, shu bilan birga,
pedagogik mahoratini ham namoyon eta olishi, yetuk o’qituvchi sifatida malakali
kadrlarni tayy'orlash ishiga o’zining munosib hissasini qo’shishi zarur.
Pedagogik mahoratga ega bo’lish, o’qituvchi uchun ta’lim-tarbiya samaradorligini
ta’minlovchi zamin bo’libgina qolmasdan, ayni vaqtda, uning jamiyatdagi obro’-
e’tiborini ham oshiradi, o’quvchilarga nisbatan hurmat yuzaga keladi.
Kasbiy mahoratni oshirish yo’lida amaliy harakatlami tashkil etish pedagogik
faoliyatda yo’l qo’yilgan yoki qo’yilayotgan xatolardan holi bo’lish, o’quvchiiar,
hamkasblar hamda ota-onalar bilan munosabatda muvaffaqiyatlarga erishish
imkoniyatini yaratadi.
O’z davrlarida Abu Nasr Forobiy, Yusuf Xos Hojib, Sa’diy Sheroziy, Abu
Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino, Alisher Navoiy, Husayn voiz Koshifiy, Abdulla
Avloniy va boshqalar o’qituvchilik kasbi, uning mashaqqatlari, shuningdek,
o’qituvchi shaxsida aks etishi zarur bo’lgan sifatlar xususida qimmatli ma’lumotlami
o’z asarlarida qizg‘in bayon qilishgan. Binobarin, pedagogik jarayonning mohiyatini
anglamagan, bolaga nisbatan chuqur hurmatda bo’lmagan o’qituvchi ta’lim-tarbiya
samaradorligi va inson kamolotini ta’minlovchi fikrga ham ega bo’lol- maydi.
Yuksak pedagogik mahoratga ega bo’lgan o’qituvchi bolani tushuna olishi, unga
5
nisbatan insonparvar munosabatda bo’lishi, har qanday pedagogik vaziyatni to’g‘ri
baholashi, yuzaga kelishi ehtimoli bo’lgan ziddiyatlami o’z vaqtida bartaraf etishi,
pedagogik faoliyatda hamisha ilg‘orligi, jamiyat taraqqiyoti hamda pedagogik
jarayonda o’quvchilar ongiga singdirilayotgan ezgu g‘oyalami hayot bilan boglay
olishi lozim..
“Pedagogik mahorat” fanining asosiy maqsadi boiajak o’qituvchilarda kasbiy
mahorat, ijodkorlik ko’nikmalarini hosil qilish, muomala madaniyati, pedagogik
texnika malakalarini shakllantirish, o’qituvchilik, tarbiyachilik mahoratining
dastlabki malakalarini tarkib toptirishdan iboratdir. “Pedagogik mahorat” fani
kuzatuvchanlik, ijodkorlik, ilg‘or pedagogik tajribalami mustaqil o’zlashtirish
sirlarini o’rgatadi. Talabalar o’qish va o’qitish jarayonida diqqatni taqsimlash, bilim,
ko’nikma va malakalar, psixik holatlarmi boshqara olish va pedagogik texnika
madaniyatini mustaqil o'zlashtirish malakalarini shakllantirishga e’tibor qaratadilar.
Kadrlar tayyorlash milliy dasturining maqsadi — ta'lim sohasini tubdan isloh
qilish, uni o`tmishdan qolgan mafkuraviy qarashlar va munosabatlardan to`la xalos
etish, rivojlangan dеmokratik davlatlar darajasida, yuksak ma'naviy va axloqiy
talablarga javob bеruvchi yuqori malakali kadrlar tayyorlash Milliy tizimini
yaratishdir. Shu bois olamga yangicha ko`z bilan qaraydigan, uddaburon, ishning
ko`zini biluvchi, buyuk kеlajagimiz poydеvorini quruvchi va yuksaltiruvchi
mutaxassis kadrlarni tayyorlash, rеspublikamiz o`qituvchi — pеdagoglari oldida
turgan eng muhim va mas'uliyatli vazifadir.
Darhaqiqat, Prеzidеntimiz IA.Karimov ta'kidlaganidеk: «Mamlakatimizni
bundan kеyingi taraqqiyotiga ta'lim tizimini yangilamasdan, uni rivojlantirmasdan,
ya'ni mustaqil jamiyatning yangi talablariga va yangicha o`lchovlariga to`la javob
bеradigan yangi fuqaroni shakllantirmasdan turib erishib bo`lmaydi».
Kеlgusida o`qituvchi — pеdagog ixtisosligini tanlagan har bir mutaxassis
talabalarni o`qitayotgani va tarbiyalayotgani uchun javobgarlikni o`z zimmasiga
oladi. U o`zining kasbiy tayyorgarligiga javob bеrish bilan birga pеdagog, o`qituvchi,
tarbiyachi, muallim darajasi, huquqiga ega bo`lish uchun juda ko`p izlanishi, buyuk
6
mutafakkirlarning qoldirgan bеbaho ma'rifiy, ma'naviy, axloqiy boyligidan to`lato`kis
xabardor bo`lishi hamda undagi tamoyillarga amal qilishi lozimdir.
Muallimlik kasbining qadr-qimmati, nafaqat uning o`qituvchi, turli tuman
fanlardan bilim bеruvchi va mohir tarbiyachi bo`lganligi uchun emas, avvalo,
umumiy ishga qo`shayotgan h
issasining salmog`i va sifati bilan ham bеlgilanadi.
Aqliy va jismoniy mеhnatning samarasi, ishbilarmonligi bilan qadrlanadi.
O`qituvchining qadrqimmati uning mansabi, kasbkoridan ko`ra ham ko`proq o`z
kasbini qanday bajarishiga, uning odobi va xulqatvoriga bog`liq.
Bunday obro`-e'tiborga erishish esa kasbhunar yo`nalishidagi barcha
mutaxassisliklar bo`yicha maxsus fanlarni va ularning poydеvori bo`lgan
fundamеntal fanlarni o`qitish, tarbiyalashning mеtod va usullarini, psixologiya va
pеdagogika asoslarini yuqori darajada bilishni taqozo etadi.
Ana shu nuqtai nazardan shakllangan muallim turli darajadagi bilimga, istak va
irodaga, tarbiyaga ega bo`lgan talabalarni ajoyib otaona va san'atkor kabi o`ziga
ergashtira oladi. O`qituvchidagi bunday sifatlar hozirgi vaqtda oliy o`quv yurtlarida
davr talabiga javob bеradigan, nazariy bilimlarni chuqur o`rgangan, ayni vaqtda
yuksak insoniy fazilatlarga ega, muomalaga kirisha oladigan, o`z ishini puxta
o`zlashtirgan mutaxassislarni tayyorlashda muhim ahamiyat kasb etadi.
«Pеdagogik mahorat» kursini o`qitishning asosiy maqsadi bakalavr talabalarini
pеdagogik mahorat, pеdagogik tеxnika va madaniyati asoslari hamda amaliyoti
bo`yicha bilimli, еtuk malakaga ega bo`lishlarini ta'minlashdir. Chunki, hozirgi
zamon o`qituvchisi
hayotimizda yuz bеrayotgan tub o`zgarishlarning asosiy
ishtirokchilaridan biri sifatida har tomonlama еtuk, chuqur bilimli, vatani va xalkiga
sodiq, kasb vazifalarini mukammal bilgan shaxsga aylanmog`i zarur.
| 