14
1.2. Bo’lajak o’qituvchilarning kasbiy mahoratini shakllantirish omillari.
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi hamda Prezidentimiz tomonidan
qabul qilinayotgan har bir Qarorda barkamol avlod tarbiyasi va ulaming kasbiy
mahoratini awalo ta’lim muassasalarida oshirib borishga jiddiy e’tibor
qaratilmoqda. Xususan 2010 yilning “Barkamol avlod yili” deb e’lon qilinishi ham
pedagoglar va tarbiyachilar zimma- siga ulkan mas’uliyatlar yukladi. Jumladan,
Respublikamiz Prezidenti I.A.Karimovning “Barkamol avlod yili” Davlat dasturi
to’g‘risidagi Qarorida “Mamlakatimizda sog‘lom va barkamol avlodni tarbiyalash,
yoshlarning o’z ijodiy va intellektual salohiyatini ro’yobga chiqarishi, mamlakatimiz
yigit-qizlarini XXI asr talablariga to’liq javob beradigan har tomonlama rivojlangan
shaxslar etib voyaga yetkazish uchun zarur shart-sharoitlar va imkoniyatlami yaratish
bo’yicha keng ko’lamli aniq yo’naltirilgan chora-tadbirlarni amalga oshirish”
2
muhim
vazifa sifatida belgilangan. Ushbu vazifalami bekamu ko’st amalga oshirilishi
uchun
bugungi kunda awalo, bo’lajak o’qituvchilaming saviyasini
va bilimini uzluksiz
takomillashtirib borishga mustahkam zamin yaratilishi kerak. Oliy pedagogik ta’lim
muassasalarida ushbu muammolaming echimini topishda “Pedagogik mahorat” fanini
chuqur o’rganish muhim ahamiyat kasb etadi.
Pedagogik mahorat nirna? Uning mohiyati nimalardan iborat? Ularni egallash
uchun nimalami bilish kerak? Hozirgi zamon pedagogikasi va psixologiyasi
«pedagogik mahorat» tushunchasiga turlicha izoh beradi. Jumiadan, “Pedagogik
ensiklopediya”da ta’rif quyidagicha izohlangan: “O’z kasbining mohir ustasi bo’lgan,
yuksak darajada madaniyatli, o’z fanini chuqur biladigan, yondash
fanlar sohalarini
yaxshi tahlil eta ola- digan, tarbiyalash va o’qitish uslubiyatini mukammal egallagan
muta- xassis”. Ushbu ta’rifning mohiyatidan kelib chiqib o’qituvchining pedagogik
mahorati tushunchasi mazmunini shunday izohlash mumkin:
1.
Madaniyatning yuqori darajasi, bilimdonlik va aql-zakovatning yuksak
ko’rsatkichi.
2
"ADOLAT’ ijtimoiy siyosiy gazelasi. - Toshkent, 2010.
№ 4, 29 yanvar.
15
2. O’z faniga doir bilimlaming mukammal sohibi.
3. Pedagogika va psixologiya kabi fanlar sohasidagi bilimlarni puxta
egallaganligi, ulardan kasbiy faoliyatida foydalana olishi.
4. O'quv - tarbiyaviy ishlar metodikasini mukammal bilishi.
Pedagogik mahorat tizimi quyidagi o’zaro bir-biri bilan bog‘liq
bo'lgan asosiy komponentlardan iborat:
1. Pedagogik insonparvarlik talablariga bo’ysunishi.
2. Kasbga oid bilimlarni boshqa fanlar bilan aloqadorlikda mukammal bilish.
3. Pedagogik qobiliyatga ega boTish.
4. Pedagogik texnika sirlarini puxta egallash,
Barcha kasblar orasida o’qituvchi]ik kasbi o’zgacha va muhim ijti- moiy ahamiyat
kasb etadi. Zero, o’qituvchi yosh avlod qalbi kamoloti- ning me’mori, yoshlarga
ta’lim-tarbiya beruvchi insondir. Bugungi kunda u yoshlami g‘oyaviy - siyosiy
jihatdan
chiniqtirib tabiat, jamiyat, ijtimoiy hayot, tafakkur taraqqiyoti
qonuniyatlarini o’rgatadi, yoshlarni mehnat faoliyatiga tayyorlab, kasb- hunar
sirlarini puxta egallashlarida ko’maklashadi va jamiyat uchun muhim bo’lgan
ijtimoiy-iqtisodiy vaziyatlarni hal etadi. Ana shu mas’uliyat o’qituvchidan o’z
kasbining mohir ustasi bo’lishni, o’quvchilarga tarbiyaviy ta’sir ko'rsatib, ulaming
qiziqishi, qobiliyati, iste’dodi, e’tiqodi va amaliy ko'nikmalarini har tomonlama
rivojlantirish yo'llarini izlab topadigan kasb egasi bo'lishni talab etadi. Buning uchun
doimo o'qituvchilarning kasbiy mahoratini, ko’nikma va malakalarini oshirib borish,
ularga har tomonlama g‘am- xo’rlik qilish, zarur shart - sharoitlar yaratish, kerakli
moddiy va ilmiy - metodik hamda texnik yordam ko’rsatish,
о‘qituvchilaming ijodiy
tashabbuskorligini muntazam oshirib borishga ko’maklashish lozim.
Shunga asosan, «Pedagogik mahorat» fani, mahoratli
о‘ qituvchilami tayyorlashga
xizmat qiladi, o’qituvchilar va tarbiyachilarning
kasbiy faoliyati sirlarini, mohirligini
o’rgatuvchi va uni takomillashtirish to’g‘- risida ma’lumotlar berib boruvchi fan
bo’lib, o’qituvchilarda pedagogik mahoratning mohiyat mazmunini, hozirgi zamon
talablari doirasida kasbiy faoliyatini rivojlantirishning yoilarini, vositalarini,
shakllarini o’rganadi.
16
Pedagogik mahorat o’qituvchilar va tarbiyachilarga pedagogik ijodkorlik,
pedagogik texnika, ta’lim - tarbiya jarayonida qituvchi va o’quvchilaming o’zaro
hamkorligi, muloqot olib borish taktikasi, nutq
madaniyati, tafakkuri, tarbiyachining
ma’naviy - ma’rifiy va tarbiyaviy ishlarini tashkil etish va amalga oshirish, bu
jarayonda xulq - atvorni va hissiyotni jilovlay olish xususiyatlarini o’rgatadi va o’z
kasbini rivoj- lantirib boruvchi pedagogik faoliyatlar dzimi to’g‘risida ma’lumotlar
beradi. Pedagogik mahorat o’qituvchilaming pedagogik faoliyati zami- rida
takomillashib boradi.
Pedagogik faoliyat yosh avlodni hayotga, mehnatga tayyorlash uchun jamiyat
oldida, davlat
oldida javob beradigan, ta’lim-tarbiya beri- shda maxsus tayyorlangan
o’qituvchilar mehnati faoliyatidir. Bo'lajak o’qituvchilar o’z pedagogik faoliyati
jarayonida faoliyatning quyidagi tarkibiy qismlarini bilishi lozim:
