|
O„zbekiston respublikаsi oliy vа
|
| bet | 29/96 | | Sana | 30.07.2024 | | Hajmi | 4,2 Mb. | | #268923 |
Bog'liq Axborot xavfsizligi 2022 (1)
Shifrlangan matn jadval elementlarini satrlar bo‗yicha o‗qish natijasida tashkil topadi:
IVOE RDAT IOLK ADLT
O‗rta va katta o‗lchamdagi sehrli kvadratlar yordamida, u davrlarda mustahkam shifrlashni amalga oshirish mumkin bo‗lgan. Chunki deshifrovka qilishda barcha variantlarni qo‗lda amalga oshirib bo‗lmas edi.
Insoniyat axborotni himoya qilish muammosi bilan yozuv paydo bo‗lgandan beri shug‗ullanadi. Bu muammo harbiy va diplomatik ma‘lumotlarni yashirincha uzatish zaruratidan kelib chiqqan. Masalan, antik spartalilar harbiy ma‘lumotlarni shifrlashgan. Xitoyliklar tomonidan oddiy yozuvni iyerogriflar ko‗rinishida tasvirlashlari uni xorijiylardan yashirish imkonini bergan.
«Kriptografiya» atamasi grek tilidan tarjima qilinganda «yashirish, yozuvni berkitib qo‗ymoq» ma‘nosini bildiradi. Atamaning ma‘nosi kriptografiya kerakli ma‘lumotni yashirin saqlash va himoyalash maqsadida qo‗llanishini anglatadi.
Eramizdan oldingi XX asr. Mesopatamiyada o‗tkazilgan qazilmalar vaqtida eng qadimiy shifrlangan matnlar topilgan. Loydan yasalgan taxtachaga qoziqchalar bilan yozilgan matn hunarmandlarning sopol buyumlarini qoplash uchun tayyorlanadigan bo‗yoqning retsepti bo‗lib, u tijorat siri hisoblangan. Qadimgi misrliklarning diniy yozuvlari va tibbiyot retseptlari ham ma‘lum.
Eramizdan oldingi IX asrning o‘rtalari. Plutarx bergan ma‘lumotlariga ko‗ra, ana shu davrda shifrlovchi qurilma – skital, qo‗llanilgan bo‗lib, u o‗rin almashtirishlar orqali matnni shifrlash imkonini bergan. Matnni shifrlashda so‗zlar biror diametrli silindrga (skitalga) o‗ralgan ensiz lentaga yozilgan. Lenta yoyilganda unda ochiq matn harflarining o‗rinlari almashtirilgan holati hosil bo‗lgan. Bunda kalit sifatida silindrning diametri xizmat qilgan. Bunday matnni shifrdan yechish usulini Aristotel taklif etgan. U lentani konusga o‗ragan va o‗qilishi mumkin bo‗lgan so‗z yoki so‗zning bir qismini ko‗rsatuvchi joy silindrning diametri deb hisoblagan.
|
| |
