|
OKLA NGRB TGNJ AAYB IGOB DEEL AYOI
|
| bet | 31/96 | | Sana | 30.07.2024 | | Hajmi | 4,2 Mb. | | #268923 |
Bog'liq Axborot xavfsizligi 2022 (1) OKLA NGRB TGNJ AAYB IGOB DEEL AYOI
Bu yerda kalit sifatida jadval o‗lchovlari xizmat qiladi.
Tabiiyki, uzatuvchi va qabul qiluvchi kalit jadval o‗lchami bo‗lishligini o‗zaro kelishib olishlari kerak. Deshifrlashda teskari amalbajariladi.
Oddiy almashtirish orqali shifrlash
Shifrlanadigan matnning harflari berilgan qoida bo‗yicha shu yokiboshqa alfavitdagi harflarga almashtiriladi. Oddiy almashtirish shifrida berilgan matnning har bir harfi shu alfavitdagi unga mos qo‗yilgan boshqa harfga almashtiriladi. Odatda, bu shifrlash usuli bir alfavitli almashtirish shifri deb
ataladi.
Sezarning shifrlash tizimi. Sezarning shifrlash usuli oddiy almashtirish shifrining xususiy holidir. Bu usulda alfavitning har bir harfi K songa surilgan harfga almashtirilgan. Surilish alfavit oxiriga yetganda, uning boshidan boshlangan. Sezar K=3 bo‗lgan siljitishni qo‗llagan. Quyidagi jadvalda bu siljitishdagi lotin grafikasidagi harflarining mosligi keltirilgan:
-
A
|
D
|
J
|
M
|
S
|
V
|
B
|
E
|
K
|
N
|
T
|
W
|
C
|
F
|
L
|
O
|
U
|
X
|
D
|
G
|
M
|
P
|
V
|
Y
|
E
|
H
|
N
|
Q
|
W
|
Z
|
F
|
I
|
O
|
R
|
X
|
A
|
G
|
J
|
P
|
S
|
Y
|
B
|
H
|
K
|
Q
|
T
|
Z
|
C
|
I
|
L
|
R
|
U
|
|
|
Sezarning «keldim, ko‗rdim, yutdim» mazmundagi xabari VENI VIDI VICI, u taklif etgan usulda shifrlanganda YHQL YLGL YLFL ko‗rinishni oladi.
Sezar usulining kamchiligi bu bir xil harflarning o‗z navbatida, bir xil harflarga almashishidir. Kriptotahlilda harflarning takrorlanish chastotasi yordamida bu usulda shifrlangan matn tezgina rasshifrovka qilinishi mumkin.
Kalit so‘zli Sezar tizimi. Sezarning kalit so‗zli shifrlash tizimi bitta alfavitli almashtirish tizimi hisoblanadi. Bu usulda kalit so‗zi orqali harflarning surishda va tartibini o‗zgartirishda foydalanadi.
Misol tariqasida kalit so‗zi sifatida DIPLOMAT so‗zi va surish 5 ga teng qilib olingan bo‗lsin. Kalit so‗zi alfavit ostiga 5 ta harfga surilgan holda yoziladi:
0
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
|
|
|
|
10
|
|
|
|
|
1
5
|
|
|
|
|
20
|
|
|
|
|
25
|
a
|
b
|
c
|
d
|
e
|
f
|
g
|
h
|
i
|
j
|
k
|
l
|
m
|
n
|
o
|
p
|
q
|
r
|
s
|
t
|
u
|
v
|
w
|
x
|
y
|
z
|
|
|
|
|
|
D
|
I
|
P
|
L
|
O
|
M
|
A
|
T
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Alfavitning qolgan alfavit ketma-ketligida kalit so‗zdan keyin yoziladi.
0
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
|
|
|
|
10
|
|
|
|
|
15
|
|
|
|
|
20
|
|
|
|
|
25
|
A
|
B
|
C
|
D
|
E
|
F
|
G
|
H
|
I
|
J
|
K
|
L
|
M
|
N
|
O
|
P
|
Q
|
R
|
S
|
T
|
U
|
V
|
W
|
X
|
Y
|
Z
|
V
|
W
|
X
|
Y
|
Z
|
D
|
I
|
P
|
L
|
O
|
M
|
A
|
T
|
B
|
C
|
E
|
F
|
G
|
H
|
J
|
K
|
N
|
Q
|
R
|
S
|
U
|
Natijada, berilgan matnning harflariga mos almashtiruvchi harflar aniqlanadi. Agar ochiq matn TOVAR KELDI bo‗lsa, shifrlashdan so‗ng JCNVG MZAYL matniga aylanadi.
Kriptografik akslantirishlar
Odatda kriptgrafiyada ma‘lumotlarni shifrlashda (deshifrlashda) quyidagi ikki turdagi akslantirishshlardan foydalaniladi. Ulardan biri o‗rniga qo‗yish (substitution) akslantirish bo‗lsa, ikkinchichi o‗rin almashish (permutation) akslantirishidir.
O‘rniga qo‘yish akslantirishi. Ushbu akslantirish sodda va zamonaviy simmetrik kriptografik algoritmlarning asosi hisoblanadi. O‗rniga qo‗yish akslantirishida, ochiq matn belgilari bir alfavitdan olinib, unga mos shifrmatn boshqa bir alfavitdan olinadi. Sodda ko‗rinishda olingan o‗rniga qo‗yish akslantirishi asosida shifrlash uchun olingan matn quyida keltirilgan. Ushbu sodda shifrlash usuli Sezar nomi bilan mashhur. Masalan, agar ochiq matn ―HELLO‖ ga teng bo‗lsa, unga mos holda shifrmatn ―KHOOR‖ ga teng bo‗ladi. Mazkur holda shifrmatn alifbosi ochiq matn alifbosidan 3 ga surish natijasida hosil qilingan va shuning uchun shifrlash kalitini 3 ga teng deb qarash mumkin. Deshifrlash jarayonida esa shifrmatn belgilari shifrmatn alifbosidan olinib, unga mos ochiq matn alifbosidagi belgiga almashtiriladi. Masalan, shifrmatn ―ILUVW‖ ga teng bo‗lsa, unga mos ochiq matn ―FIRST‖ ga teng bo‗ladi.
1.1-jadval.
-
O‗rniga qo‗yish akslantirishida ochiq matndagi belgilar shifrmatnda bo‗lmasligi mumkin. Biroq, ochiq matndagi belgilarning takrorlanish chastotasi shifrmatndagi belgilarda ham bir xil bo‗ladi (ko‗p alifboli o‗rniga qo‗yish usullari bundan mustasno). Masalan, yuqoridagi misolda ochiqmatndagi ―L‖ harfining takrorlanish chastotasi 2 ga teng. Uning o‗rniga qo‗yilgan shifrmatndagi ―O‖ harfining ham takrorlanish chastotasi 2 ga teng. Bu holat ochiqmatndagi qolgan belgilar uchun ham o‗rinli.
O‗rin almashtirish akslantirishi. Ushbu akslantirishga ko‗ra, ochiq matn belgilarining o‗rni biror qoidaga ko‗ra o‗zaro almashtiriladi. Bunda ochiq matnga ishtirok etgan belgilar shifrmatnga ham ishtirok etib, faqat ularning o‗rni almashgan holda bo‗ladi (1.5-rasm).
1.5-rasm. Sodda o„rin almashtirish usuliga misol
1.1. Kriptografiyaning tarixi
Ma‘lumotlarni shifrlashning dastlabki ko‗rinishlaridan ming yillar avval foydanib kelingan. Yaqin o‗n yilliklarga qadar foydalanilgan shifrlarni - klassik shifrlar deb atalgan. Kriptografiyaning fan sifatida taraqqiy etishini ko‗plab adabiyotlarda turlicha davrlarga bo‗lingan bo‗lib, turlicha yondashuvlarga asoslaniladi. Masalan, ba‘zi manbalarda hisoblash qurilmalari yaratilgunga qadar foydalanilgan shifrlar – klassik shifrlar davriga tegishli deb olingan. Undan keyingi davr esa zamonaviy shifrlar davri deb yuritiladi. Biroq, hisoblash qurilmalari yaratilgunga qadar bo‗lgan davr juda uzoq bo‗lgani bois, ularni ham qismdavrlarga ajratish muhim ahamiyat kasb etadi.
Kriptologiyaning fan sifatida shakllanishini quyidagi davrlarga ajratish mumkin:
Qadimiy davr (qadimiy davr klassik shifrlari). Ushbu davr klassik shifrlari asosan bir alfavitli o‗rniga qo‗yish va o‗rin almashtirish akslantirishlariga asoslangan. Ularga misol tariqasida Sezar, Polibiya kvadrati usullarini keltirish mumkin.
O„rta davr (o„rta davr klassik shifrlari). Ushbu davr shifrlari asosan ko‗p alifboli o‗rniga qo‗yishga asoslangan bo‗lib, ularga Vijiner, Atbash usullarini misol keltirish mumkin. Ushbu davr shifrlari birinchi davr shifrlariga qaraganda yuqori bardoshlikka ega bo‗lgan.
|
| |
