463
Tarmoq pog’onasi o'z foydalanuvchilariga taqdim eta oladigan xizmatlarning
ikki sinfini ko'rib chiqib, biz ushbu pog’ona qurilmalarini
muhokama qilishga
o'tishimiz mumkin. Xizmat turiga qarab ikkita variant mavjud. Agar
oldindan aloqa
o’rnatishsiz xizmat ko'rsatilsa, paketlar tarmoqqa alohida kiritiladi va ularning
yo'nalishlari mustaqil ravishda hisoblanadi. Bunday holda,
dastlabki konfiguratsiya
talab qilinmaydi. Bunday holda, paketlar telegrammalarga o'xshab ko'pincha
deytagramalar (datagrams), tarmoqlar esa mos ravishda
deytagrama tarmoqlari
(datagram networks) deb ataladi. Oldindan aloqa o’rnatishga yo'naltirilgan xizmatdan
foydalanganda, har qanday ma'lumot paketlarini yuborishdan oldin manba routerdan
qabul qiluvchi routerigacha bo'lgan butun yo'l o'rnatilishi kerak.
Bunday ulanish
telefon tizimida o'rnatilgan fizik sxemalarga o'xshash
virtual kanal (VC, Virtual
Circuit) deb ataladi. Bunday tarmoq
virtual kanalli tarmoq (virtual-circuit network)
deb ataladi.
Keling, deytagramma tarmoqlari qanday ishlashini ko'rib chiqaylik. Faraz
qilaylik, P1 jarayoni (4.2-rasm) P2 ga uzun xabar yubormoqchi. U o'z xabarini
transport pog’onasiga
yuboradi, unga ma'lumotlar H2 xostida ishlaydigan P2
jarayoniga etkazilishi kerakligi haqida xabar beradi. Transport pog’onasi kodi H1
xostida bajariladi; bundan tashqari, u odatda operatsion tizimning bir qismi
hisoblanadi. Transport sarlavhasi xabarning boshiga kiritiladi
va shu tarzda tarmoq
pog’onasiga uzatiladi. Bu odatda operatsion tizimning boshqa yana bir protsedurasidir.
Aytaylik, bizning misolimizda xabar paketning maksimal hajmidan to'rt baravar
katta, shuning uchun tarmoq pog’onasi uni to'rtta paketga (1, 2, 3 va 4) bo'lishi va
barchasini bir vaqtning o'zida A Routerga yuborishi kerak, bunda nuqta-nuqta ulanish
usulining qaysidir protokolidan, masalan PPP kabi protokolidan foydalaniladi. Bu
yerda internet provayder o’yinga qo’shiladi. Har bir marshrutizator o'zining ichki
jadvaliga ega bo'lib, unga ko'ra har bir mumkin bo'lgan
manzillar uchun paketning
keyingi yo'lini belgilaydi. Jadvalning har bir yozuvi ikkita maydondan iborat: qabul
qiluvchi (maqsad) va ushbu qabul qiluvchi uchun chiquvchi liniya. Ikkinchi maydonda
faqat ushbu routerga bevosita ulangan liniyalardan foydalanish mumkin. Shunday
qilib, masalan, 4.2-rasmda A marshrutizatorida faqat ikkita chiqish liniyasi mavjud - B
va C ga olib boruvchi - shuning uchun barcha kiruvchi paketlar ushbu ikkita
marshrutizatordan biriga yo'naltirilishi kerak, hatto ular qabul qiluvchi bo'lmasa ham.
Asl marshrutlash jadvali A tegishli sarlavha ostidagi rasmda ko'rsatilgan.
Router A da kirishga kelgan 1, 2 va 3-paketlar nazorat summasini tekshirish
uchun qisqa vaqt saqlanadi. Keyin, A jadvaliga ko'ra, har bir paket router yordamida C
routerga chiquvchi ulanishda uzatiladi. Shundan so'ng, 1-paket E ga boradi, u erdan
mahalliy tarmoq routeriga, F ga yetkaziladi. F ga kelganda, u LAN orqali kadr ichida
H2 xostiga uzatiladi. 2 va 3-paketlar bir xil yo'nalish bo'ylab boradi.
464
4.2-rasm. Deytagrammali tarmoq osti ichida marshrutlash.
Biroq, 4-paket bilan bog'liq bir oz boshqacha holat mavjud.
U A ga yetib
borgach, birinchi uchta paket kabi qabul qiluvchi F bo'lsa ham, u B marshrutizatoriga
yo'naltiriladi. Ba'zi sabablarga ko'ra Router A yangi marshrut bo'ylab 4-paketni
yuborishga qaror qildi. Ehtimol, bu uchta paketni jo'natishda paydo bo'lgan ACE
liniyasidagi tirbandlik bilan bog'liq bo'lib, natijada router o'z jadvalini yangilashga
qaror qildi ("Oxirida" yozuvi ostidagi rasmda ko'rsatilgan). Marshrutlash jadvallarini
boshqaradigan va qarorlar qabul qiladigan algoritm
marshrutlash algoritmi (routing
algorithm) deb ataladi. Aynan marshrutlash algoritmlarini o'rganish ushbu mavzuning
asosiy yo'nalishi bo'ladi. Ko'rib turganimizdek, bunday algoritmlarning bir nechta
turlari mavjud.
Butun Internetning asosi bo'lgan IP (Internet Protocol) oldindan aloqa
o’rnatishsiz tarmoq xizmatining eng yorqin namunasidir. Har bir paketda
marshrutizator paketni alohida yuborish uchun foydalanadigan maqsadli (qabul
qiuvchi) IP-manzil mavjud. IPv4 paketlari 32 bitli manzillardan foydalanadi, IPv6 esa
128 bitli manzillardan foydalanadi. IP protokollari haqida batafsilroq boshqa
mavzularda gaplashamiz.
