O‘zbekiston respublikаsi raqamli texnologiyalаr vаzirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti samarqand filiali

1 
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKАSI
RAQAMLI TEXNOLOGIYALАR VАZIRLIGI
 
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI
TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI 
UNIVERSITETI
SAMARQAND FILIALI 
 
“KOMPYUTER TIZIMLARI” KAFEDRASI
 
"Kompyuterni tashkil etilishi” fanidan 
Mavzu: 
Komputerlarning amaliy dasturlash tillari
. 
 
 
 
 
Bajardi:
Bahramov Sherzod 
 


 
 
 
 
Tekshirdi: Sobirov Ruzimboy
 
 
 
 
 
Samarqand– 2023 
MUSTAQIL ISH-
№1

2 
Mavzu: 
Komputerlarning amaliy dasturlash tillari
. 
 
 
Reja : 
 
1.
 
Kompyuterning ko’p satxli tashkil etilishi. 
2.
 
Kompyuterlarning amaliy dasturlash tillari satxi. 
3.
 
Bull funktsiyasi. 

3 
Kompyuterning ko’p satxli tashkil etilishi 
Kompyuterlarning turlari Kompyuter arxitekturasining rivojlanish bosqichlarini 
quyidagicha ifodalash mumkin:
1.Nolinchi avlod – mexanik kompyuterlar (1642-1945 yillar) - Paskal (1642 yil), 
Leybnits (1672 yil) va Bebbidjlar (1722 yil) tomonidan ishlab chiqilgan 
kompyuterlar. 
2.Birinchi avlod – elektron lampalar asosida qurilgan kompyuterlar (1945-1955 
yillar) – Fon Neyman tamoili asosida qurilgan kompyuterlar. 
3.Ikkinchi avlod – tranzistorlar asosida qurilgan kompyuterlar (1955- 1965 yillar). 
4.Uchinchi avlod – integral sxemalar asosida qurilgan kompyuterlar (1965-1980 
yillar). 
5.To‘rtinchi avlod – katta integral sxemalar asosida qurilgan kompyuterlar (1980 
yillardan boshlab) – Intel 8080 (8), 8086 (16), 8088 (16), 80486 (32) va Pentium 
protsessorlari asosida qurilgan kompyuterlar.
KOMPYUTERLARNING RIVOJLANISH YO’NALISHLARI 

4 
Kompyuter texnologiyalarining rivojlanishi davomida juda ko‘p turli xil 
kompyuterlar ishlab chiqildi. Ularning ichida hozirda unitilib ketganlari 13 bilan 
birga, kompyuter arxitekturasiga oid zamonaviy g‘oya va ishlanmalarga o‘zining 
katta ta’sirini ko‘rsatgan kompyuterlar ham bor. Kompyuter arxitekturasini 
yuqorida keltirilgan rivojlanish bosqichlarini taxlil qilish bilan, zamonaviy 
kompyuterlarning qanday qurilganligi va qanday ishlashi haqidagi bilimlarni 
yanada kengaytirish, hamda ushbu kompyuterlarda ishlash malakasini yanada 
oshirish mumkin bo‘ladi. Hozirda ishlab chiqarilayotgan kompyuterlarning qurilish 
asoslarini o‘zida mujassam etgan dastlabki kompyuterlardan biri, bu 1952 yili Djon 
Fon Neyman tomonidan ishlab chiqilgan va birinchi avlod kompyuterlariga 
mansub bo‘lgan - IAS (Immediate Address Storage) «to‘g‘ridan-to‘g‘ri 
adreslanuvchi xotira» degan nomga ega kompyuter edi. 
O‘rnatilgan kompyuterlar - mikrokontrollerlar.
O‘rnatilgan kompyuterlar - mikrokontrollerlar.

5 
O‘rnatilgan kompyuterlar - turli xildagi qurilmalarni boshqarish va ushbu 
qurilmalar bilan ulardan foydalanuvchilar o‘rtasidagi aloqalarni, ya’ni 
interfeyslarni tashkil qilish vazifalarini bajaradilar. O‘rnatilgan kompyuterlar yoki 
mikrokontrollerlar yordamida ishlaydigan qurilmalarga misol qilib quyidagilarni 
keltirish mumkin: nusxa ko‘chiruvchi qurilmalar, video kameralar, raqamli 
fotokameralar, printerlar, skanerlar, modemlar, CDROM disk yuritgichlari, 
telefonlar, kir yuvish mashinalari, mikro to‘lqinli pechlar, televizorlar, 
avtomobillar, meditsina sohasida qo‘llanilayotgan turli xil qurilmalar va boshqa-
boshqa ko‘pgina sohalarda ishlatilib kelinayotgan turli xil o‘lchamlarga ega 
qurilmalar. Mikrokontrollerlar o‘lchamlari unchalik katta bo‘lmasada, ular biron 
bir qurilmani ishlashini va ishlatilishini to‘liq taminlab bera oladigan hisoblash 
vositasi sifatida qaralishi mumkin [21,27]. Har bir mikrokontroller – protsessor, 
xotira va ma’lumotlari kiritish-chiqarish vositalaridan tashkil topgan. Qurilmalarga 
ma’lumotlarni kiritish-chiqarish, ularda kechayotgan jarayonlarni nazorat qilish 
imkonini beruvchi maxsus displeylar, yorug‘lik indikatorlari va tovush chiqaruvchi 
vositalarni kuzatish natijasida amalga oshiriladi. Mikrokontrollerlarning dasturiy 
ta’minoti, ko‘p xollarda ishlab chiqaruvchi tomonidan doimiy xotiraga yozib 
qo‘yilgan bo‘ladi. Barcha mikrokontrollerlarni ikkita guruxga ajratish mumkin: 
universal va maxsus mikrokontrollerlar guruhi. Universal mikrokontrollerlar, bu 
kichik o‘lchamlarga ega odatdagi kompyuterlardir. Maxsus mikrokonrollerlar esa, 
ma’lum masalalarni yochish uchun mo‘ljallangan – arxitektura va buyruqlar 

6 
to‘plamiga ega qurilma sifatida 19 ishlab chiqariladi. Mikrokontrollerlarning 4, 8, 
16 va 32-razryadli xillari mavjud.