Laboratoriya qurilmasini bayoni
Termometrlarni qiyoslash uchun Davlat standarti uslubiyati bo‘yicha turli xildagi
termometrlarni qiyoslash uchun foydalaniladigan, maxsus qurilmani yig‘ish kerak. 1.9-rasmda
termometrlarni qiyoslash uchun laboratoriya qurilmani umumiy ko‘rinishi keltirilgan. 1.10-rasmda
esa laboratoriya qurilmasini prinsipial sxemasi ko‘rsatilgan.
144
1.9-rasm. Termometrni qiyoslash uchun laboratoriya
ishini umumiy ko‘rinishi.
1.10-rasm. Laboratoriya qurilmasini prinsipial sxemasi.
Termometrlarni qiyoslash uchun laboratoriya qurilma bir vaqtni o‘zida ikki turlicha bo‘lgan
termometrlarni qiyoslashga mo‘ljallangan (1.10-rasm). Namunaviy termometr sifatida aniqlik sinfi
0,01 bo‘lgan simobli termometr olinadi. Barcha uchta termometrlar bitta kameraga bir xil satxlarda
o‘rnatilgan. Qiyoslanadigan termometr sifatida elektron termoelektrik termometr va spirtli
termometr qo‘llaniladi. Elektron termometr maksimal darajada to 300
o
S gacha o‘lchaydi, simobli
termometr 90
o
S gacha va spirtli termometr 70
o
S gacha o‘lchaydi. Termostatni qizdiriluvchi
kamerasiga 12 volt qiymatdagi kuchlanish beriladi. Termometrlarni qiyoslash Davlat standartlari
uslubiyati bo‘yicha, termometrlar qiymatini oshib borish va kamayib borish qiymatlari bo‘yicha
o‘tkaziladi. Qurilma kompyuterga ulangan. Ma’lumotlarni qayd etuvchiga kiritgandan so‘ng, qayd
etuvchining tugmasini bosish kerak va bu bilan ma’lumotlar avtomatik ravishda kompyuterga
uzatiladi.
Ishni bajarish tartibi
1. Sxemani 1.10-rasmda keltirilgan sxema asosida yig‘ing va uni tekshirish uchun
o‘qituvchiga ko‘rsating.
2. 11.4-jadvalni namunaviy va qiyoslanayotgan termometrlar ma’lumotlari bo‘yicha
to‘ldiring.
3. Laboratoriya ishini umumiy ko‘rinishi 1.9-rasmda keltirilgan.
1.4-jadval
Namunaviy va qiyoslanayotgan termometrlar bo‘yicha ma’lumotlar
T.r.
Nomlanishi
Turi
O‘lchash
asbobini
tizimi
O‘lchash
chegara-
lari
Bo‘lim
bahosi
Aniqlik
sinfi
Zavod
raqami
145
1.
Namunaviy
termometr
2.
Qiyoslanayotgan
termometr
(simobli)
3.
Qiyoslanayotgan
termometr
(spirtli)
4. Termometrlarni xona haroratidagi ko‘rsatkichini yozib oling.
5. «Ulash» dastagi yordamida laboratoriya qurilmasini tarmoqqa ulang.
6. « +» dastagi yordamida sekin-asta haroratni 2, 5 yoki 10 darajaga oshirib boramiz va
haroratning barqarorligi o‘rnatilgandan keyin termometrlar ko‘rsatkichini yozib oling va 1.5-
jadvalga termoelektrik termometr uchun va 1.6-jadvalga esa spirtli termometr uchun olingan
natijalarni yozib boring.
7. Haroratni 60
o
S gacha oshira borib, termometrlarni barcha ko‘rsatkichlarini yozib olamiz
va « -» dastagi yordamida sekin-asta haroratni 0
o
S qiymatgacha pasaytiramiz hamda o‘sha
qiymatlarda termometrlarni barcha ko‘rsatkichlarini yozib oling va jadvalga kiriting.
8. Olingan natijalar asosida absolyut, nisbiy va keltirilgan xatoliklarni hisoblab chiqaring va
tuzatmani aniqlang.
9. Qiyoslanayotgan termometrlarni yaroqliligi haqida xulosa chiqaring.
9. Olingan ma’lumotlar bo‘yicha qiyoslanayotgan asbob ko‘rsatkichlarini tuzatmaga
bog‘liqlik grafigini chizing.
1.5-jadval
Termoelektrik termometr uchun o‘lchash natijalari
№
P
t.r.
O‘lchandi
Hisoblab chiqildi
Namuna-
viy
termometr
ko‘rsat-
kichi, T
nom
Oshib
borishda
gi
qiymatla
ri,
T
oshish
Kamyibbo
rish-dagi
qiymat-
lari, T
kam
O‘rta-
cha
qiy-
mat
Absol-yut
xato-lik,
ΔT
abs
Nisb.
xato,
E, %
Kelt.
xato,
γ , %
Tuzatma
1.
2.
3.
146
1.6-jadval
Spirtli termometr uchun o‘lchash natijalari
№
T.r.
O‘lchandi
Hisoblab chiqildi
Namuna-viy
am-
permetr
ko‘rsat-
kichi, T
nom
Oshirish
dagi
qiymatla
ri,
T
o‘zg
Pasay-
tirishdagi
qiymati,
T
o‘zg
O‘rta-
cha
qiy-
mat
Mutl.
xato,
ΔT
abs
Nisb.
xato,
E, %
Kelt.
xato,
γ , %
Tuzat-
ma
1.
2.
3.
|
