nostandart bazis aktivlar boʻyicha
(ob-havo, saylov natijalariga
asoslangan hosilaviy qimmatli qogʻozlar va boshqalar).
Hosilaviy qimmatli qogʻozlar aylanuvchi bozorlarga muvofiq
ularni quyidagi guruhlarga ajratishimiz mumkin:
73
birja instrumentlari
(barcha koʻrinishdagi fyucherslar, birjada
muomalada boʻluvchi standartlashtirilgan opsionlar);
birjadan tashqari instrumentlar
(forvardlar, nobirjaviy opsionlar,
svoplar).
Muddatli bozorda quyida terminlardan foydalaniladi. Agar
muddatli shartnomani imzolayotgan shaxs bazis aktivni sotib olish
majburiyatini oladigan boʻlsa, u uzun pozitsiyasiga (long position) ega
boʻldi deyiladi. Aksincha boʻlsa, yaʼni agar u shartnoma boʻyicha
boshqa tomonga kelajakdagi maʼlum bir sanada aktivlarni sotish
majburiyatini olsa, u holda qisqa pozitsiyaga (short position) ega
boʻldi deb hisoblanadi.
10
Oʻz navbatida “uzun kontrakt” va “qisqa
kontrakt” kabi tushunchalar ham uchraydi. Bunda birinchi holat
investor shartnomani sotib olganini bildirsa, ikkinchi holatda sotganini
anglatadi.
11
5.2. Hosilaviy qimmatli qog
ʻ
ozlarning rivojlanish tarixi
Hosilaviy qimmatli qogʻozlar haqidagi dastlabki fikrlar XVI–XVII
asrlarga borib taqaladi. Hozirgi zamonaviy hosilaviy qimmatli
qogʻozlarning oʻtmishdagi prototiplari boʻlib qishloq xoʻjaligi
mahsulotlari boʻyicha tuzilgan shartnomalar hisoblanadi. Lekin ayrim
maʼlumotlarga koʻra hosilaviy qimmatli qogʻozlarga oʻxshash
instrumentlar ancha ilgari davrlarda ham mavjud boʻlgan. Shunday
fikrlar ham borki, ularga koʻra hosilaviy qimmatli qogʻozlarning
oʻtmishdagi prototiplari yozuv kashf etilishi bilan paydo boʻlgan
(Mesopotamiya, eramizgacha IV ming yillik).
12
Quyida qisqacha keltirilgan tarixiy maʼlumotlar orqali hosilaviy
qimmatli qogʻozlarning koʻp asrlik rivolanishi va qoʻllanilishi haqida
tasavvurga ega boʻlishimiz mumkin.
Jumladan, XVII asr 30-yillarining oxirida Gollandiya va Ang-
liyada lola oʻsimligini oʻstirish va bunda ularning piyozlariga boʻlgan
10
Frederic S.Mishkin, Stanley G.Eakins. Financial markets and Institutions USA: Prentice Hall, Pearson
Education, 2012. p. 590
11
Буренин А.Н. Рынок ценных бумаг и производных финансовых инструментов: Учебное пособие. М.: 1
Федеративная Книготорговая Компания, 1998. C. 166, 167.
12
WeberE.J. AShort History of Derivative Markets. University of Western Australia, 2008. р.6.
URL:http://www.uwa.edu.au/__data/assets/pdf_file/0003/94260/08_10_Weber.pdf.
74
talab juda keskin ortib ketadi. Amsterdamda esa XVII asrning
boshlaridayoq ular boʻyicha
|
