|
O‘zbekistonda fanlararo innovatsiyalar va 22- son ilmiy tadqiqotlar jurnaliBog'liq Shamsiyeva Nasiba Fayzullaevna Kashfiyot, ihtiro, ratsionalizatorlik va patent axboroti. Tuzuvc, Guruhlashtirish usuli va uni tahlilda qo’llanilishi IQTISODIYOT, Issiqlik texnikasi va ichki yonuv dvigatellari., Polimer kompozitsion materiallar tuzilish va tarkibi polimer kom-fayllar.org, 96-98O‘ZBEKISTONDA
FANLARARO
INNOVATSIYALAR
VA
22-
SON
ILMIY
TADQIQOTLAR
JURNALI
20.09.2023
qisish; komponentlarning koʻp qatlamli lentalarini diffuziya usulida payvandlash;
armaturalovchi elementlarni matritsa bilan birga prokatkalash va h.k. Kompozitsion
materiallar aviatsiya, kosmonavtika, raketasozlik, avtomobil sanoati, mashinasozlik,
kon-ruda sanoati, qurilish, kimyo sanoati, toʻqimachilik, qishloq xoʻjaligi, uy-roʻzgʻor
texnikasi, radiotexnika, energetika, quvur ishlab chiqarishda va boshqa tarmoqlarda
qoʻllaniladi.
Bugun dunyo yangi texnika va texnologiya taraqqiyotiga qadam qoʻydi. Fan
texnikani rivojlanishi natijasida metallurgiyada ham katta oʻzgarishlar boʻlmoqda.
Metall oʻrniga yangi turdagi mahsulotlar ishlab chiqarilmoqda. Masalan: eng yaxshi
poʻlat yoki alyuminiy qotishmalari bilan tenglasha oladigan material – bu kompozit
yoki kompozitsion materiallardir. Ensiklopedik materiallarga koʻra “Kompozit”ning
manosini qoʻyidagicha berilgan: “Berilgan yoʻnalishi boʻyicha mustaxkamlovchisi
boʻlgan metall yoki metallmas materiallar.
Zamonaviy kompozitsion materiallardan biri - temirbeton”. Maʼlumki, temir-
beton olishda, poʻlat armatura atrofida betonni qotiriladi. Natijada oʻziga xos monolit
xosil boʻlib, beton asosan siquvchi kuchga, armatura cho`zuvchi kuchga ishlaydi.
Bundan koʻrinib turibdiki, kompozit materiallarini ishlab chiqish, asos va
mustahkamlovchining yaxshi xususiyatlarini qoʻllashga moʻljallangandir. Bunga misol
tariqasida shisha plastikani olishimiz mumkin. Unda shisha ipni polimer smolasiga
botiriladi. Bu material yonmaydi, oʻtda qizdirilganda ham mustahkamligini saqlaydi,
suv shimmaydi, korroziyaga chidamlidir. Bundan tashqari, mustahkamlovchi – shisha
ipi, koʻp tarqalgan organik va neorganik tolalar orasida keng qoʻllanilishi boʻyicha
oldingi oʻrinda toʻradi. Asosi polimer bogʻlovchi boʻlgan kompozitlar hozircha keng
tarqalgan. Bu materiallar 2000 S temperaturagacha boʻlgan muhitda ishlay oladi.
Kompozitsion materiallarning baʼzi turlari, masalan: uglerod bogʻlovchisi, uglerod
tolali kompozitlar 25000 S gacha temperaturaga bardosh beradi. Bogʻlovchi turiga
qarab kompozitlar uch xil boʻladi: polimerli, metall va keramikali. Polimerlar haqida
yuqorida aytib oʻtildi. Metallkompozitlar turiga asosan alyuminiy yoki magniy boʻlgan
materiallar kirib, mustahkamlovchi sifatida uglerodli, borli va boshqa tolalar
qoʻllaniladi. Ularni ishchi temperaturasi 400-5000 S. Ulardan soʻng asosan titan yoki
nikel qotishmali kompozitlar turadi. Keramika turidagi karbid yoki nitrid kremniyli
kompozitlarni 1700-20000 S gacha qoʻllash mumkin.Hamma kompozitlarning
farqlanuvchi tomoni shundan iboratki, ular oʻta mustahkam, yengil va kimyoviy
chidamlidir. Alyuminiy qotishmasi bilan organik plastika bazasida qatlamli materiallar
ishlab chiqildi. Uni mavjud boʻlgan alyuminiy qotishmalari bilan solishtirilganda, uni
qoʻyidagi afzalliklari bor: 10-20% zichligi kam, 15-20% solishtirma mustahkamlik
yuqori, charchashdan paydo boʻladigan yoriqlarni oʻsish tezligi 10 barobar kamdir.
Material qancha yengil boʻlsa, uning zichligi kam boʻlishi maʼlumdir (bir xil
mustahkamlikda). Hisob-kitob ishlarida asosan solishtirma mustahkamlik va bikrlik
modulidan foydalaniladi, yaʼni materialning bu koʻrsatkichlari solishtirma ogʻirligiga
|
| |
