3.2.Paketli kommutatsiya usullari ahamiyati
Paketli kommutatsiya ma’lumotlar kommunikatsiya tarmoqlarida paketlar
deb ataladigan diskret birliklarda raqamli ma’lumotlarni uzatish uchun ishlatiladigan
usuldir. Paketli kommutatsiya tarmoqlarida ma’lumotlar kichik paketlarga bo‘linadi,
ularning har biri dastlabki ma’lumotlarning bir qismini, shuningdek, belgilangan
manzillarini va boshqa boshqaruv ma’lumotlarini o‘z ichiga olgan sarlavha
ma’lumotlarini o‘z ichiga oladi.
Keyinchalik bu paketlar mustaqil ravishda tarmoq
orqali yuboruvchidan qabul qiluvchiga yo‘naltiriladi.
Ma’lumotlar uzatishdan oldin paketlar deb ataladigan kichik, qat'iy o‘lchamli
birliklarga bo‘linadi. Har bir paket odatda yuboruvchi va qabul qiluvchi manzillari,
ketma-ketlik ma’lumotlari va xatolarni aniqlash, tuzatish kodlari kabi boshqaruv
ma’lumotlarini o‘z ichiga olgan sarlavhani o‘z ichiga oladi. Paketlar tarmoq bo‘ylab
individual ravishda yo‘naltiriladi va belgilangan joyga yetguncha bir nechta oraliq
tugunlardan o‘tishi mumkin.
Paketli kommutatsiya tarmoqlari havolalar mavjudligi, yuklanish darajasi va
marshrutlash ko‘rsatmalari kabi joriy tarmoq sharoitlari asosida har bir paket uchun
eng yaxshi yo‘lni aniqlash uchun dinamik marshrutlash algoritmlaridan foydalanadi.
Bu real vaqtda paketlarni eng samarali va foydalanish mumkin bo‘lgan yo‘llar
bo‘ylab yo‘naltirish imkonini beradi shuningdek, paketli kommutatsiya
ulanishsizdir, ya’ni ma’lumotlarni uzatishdan oldin maxsus yo‘l yoki ulanishni
o‘rnatishga hojat yo‘q. Har bir paket qabul qiluvchi manzillari va tarmoq sharoitlari
asosida mustaqil ravishda uzatiladi, bu esa ko‘proq moslashuvchanlik imkonini
beradi.
Paketli kommutatsiya bir nechta foydalanuvchilarga bir xil tarmoq
resurslaridan samarali foydalanish imkonini beradi. Paketlar mustaqil ravishda
uzatilganligi va tarmoq orqali turli yo‘llarni bosib o‘tishi mumkinligi sababli,
resurslar kerak bo‘lganda dinamik ravishda taqsimlanadi, bu kanallar
kommutatsiyasi bilan solishtirganda resurslardan yaxshiroq foydalanish va
masshtablilikka olib keladi.
41
3.4- rasm. Paketli kommutatsiyaning ishlash prinsipi
Paketli kommutatsiya uchun ikki xil yondashuv qoʻllaniladi:
- Datagrammli uzatish;
- Virtual kanal oʻrnatish orqali uzatish;
Datagrammali uzatishda paket odatda datagram sifatida tanilgan.
Datagrammali uzatish, shuningdek, ulanishsiz uzatish sifatida ham tanilgan. Ushbu
texnikada har bir paket tarmoq qurilmalari tomonidan har bir paket ichida joylashgan
qabul qiluvchi manzili asosida alohida yoʻnaltiriladi. Datagram kommutatsiyasi
ulanishsiz, ya’ni har bir paket mustaqil ravishda ishlanadi va oldindan belgilangan
yo‘l yoki ulanishni o‘rnatishni talab qilmaydi. Datagram kommutatsiyasidagi har bir
paket sarlavha ma’lumotlarini, shu jumladan yuboruvchi va qabul qiluvchi
manzillarini, shuningdek marshrutlash va yetkazib berish uchun zarur bo‘lgan
boshqa boshqaruv ma’lumotlarini o‘z ichiga oladi.
Har bir paket qabul qiluvchi manzillar asosida mustaqil ravishda
yo‘naltirilganligi sababli, datagrammali uzatish o‘zgaruvchan tarmoq sharoitlariga
42
moslashish, nosozliklar atrofida marshrutlash va dinamik trafikni boshqarishda
ko‘proq moslashuvchanlikni taqdim etadi. Har bir paket asosan boshqalardan
mustaqil ravishda koʻrib chiqiladi va datagrammali uzatish tarmoq pog‘onasida
amalga oshiriladi.
Datagram paketida yoʻlni belgilash aniqlanmagan, marshrutlash boʻyicha
qarorlar paketlarni yoʻnaltirish uchun oraliq tugunlar tomonidan qabul qilinadi,
bunda bir xil xabarga tegishli barcha datagrammalar oʻz manziliga yetib borish
uchun turli yoʻllarni bosib oʻtishi mumkin. Bitta xabarga tegishli boʻlgan barcha
datagramlar oʻz manziliga yetib borish uchun turli yoʻllardan oʻtishi mumkin, qabul
qiluvchi tugunda xabarni asl shaklda olish uchun barcha paketlar qayta yigʻiladi
ammo resurslarning yetishmasligi tufayli paketlar ham yoʻqolishi mumkin.
Datagrammali uzatishning afzalliklari:
- tarmoqdagi katta hajmdagi trafikni boshqarishi mumkin;
- moslashuvchan va oʻzgaruvchan paket oʻlchamlari va ma’lumotlar tezligini
qoʻllab-quvvatlashi mumkin;
- har bir paket uchun oldindan oʻrnatilgan yoʻlni talab qilmaydi, bu paketlarni
dinamik ravishda yoʻnaltirish imkonini beradi;
- virtual kanal oʻrnatish orqali uzatishga qaraganda kamroq kechikish
muddatiga ega, chunki paketlar konfiguratsiya uchun hech qanday kechikishsiz
darhol yuboriladi.
Datagrammali uzatish kamchliklari:
- virtual kanal oʻrnatish orqali uzatishdan koʻra koʻproq xatoga moyil, chunki
kafolatlangan yetkazib berish yoki xatolarni tuzatish kafolatlanmaydi;
- hech qanday xizmat sifati kafolatlarini ta’minlamaydi, ya’ni trafikning har
xil turlariga teng munosabatda boʻlish mumkin;
- har bir paket uchun oldindan belgilangan yoʻl boʻlmaganligi, datagrammali
uzatishning tarmoqdagi yuklanishning kuchayishiga va ehtimoliy kechikishlarga
olib kelishi mumkin.
43
3.5-rasm. Datagrammali uzatish
Virtual kanal oʻrnatish orqali uzatish - ulanishga yoʻnaltirilgan kommutatsiya
deb ham ataladi. Bu kommutatsiya kanal kommutatsiyasi va datagrammali uzatishni
oʻz ichiga oladi. Bu turdagi kommutatsiyada avval ma’lumotlar paketlari yigʻiladi,
soʻngra ketma-ket raqamlanadi. Ma’lumotlar ular oldindan belgilangan yoʻl boʻylab
ketma-ket harakatlanadi. Ma’lumotlarni uzatish bosqichidan tashqari konfiguratsiya
va demontaj bosqichlari ham mavjud.
Resurslarni ajratish, oʻrnatish bosqichida xuddi kanal kommunikatsiya
tarmogʻida amalga oshirilganidek yoki datagramma tarmoqlarida boʻlgani kabi
talabga koʻra amalga oshirilishi mumkin. Ushbu kommutatsiya odatda kanal
pogʻonasida amalga oshiriladi.
Virtual kanal oʻrnatish orqali uzatishning afzalliklari:
- kafolatlangan paketlarni yetkazib berishni ta’minlaydi, ma’lumotlarni
yoʻqotish yoki buzulish ehtimolini kamaytiradi;
- xizmat sifati kafolatlarini qoʻllab-quvvatlaydi;
- har bir paket uchun oldindan belgilangan yoʻlni belgilaydi, natijada tarmoq
kengligidan samarali foydalanish mumkin;
Virtual kanal oʻrnatish orqali uzatishning kamchiliklari:
- virtual kanal orqali o‘rnatishni amalga oshirish qimmatga tushadi;
- datagrammali kommutatsiyaga qaraganda kamroq masshtabda va katta
tarmoqlar uchun mos boʻlmasligi mumkin;
44
- u faqat ulanishga yo‘naltirilgan xizmatni taqdim etadi;
- uzatish uchun har doim yangi ulanish o‘rnatilishi talab qilinadi.
3.6-rasm. Virtual kanal oʻrnatish orqali uzatish
Ular oʻrtasidagi ba’zi oʻxshashliklar:
- paketni kommutatsiya qilish texnologiyalaridir, ya’ni ular ma’lumotlarni
tarmoq boʻylab uzatish uchun kichik paketlarga boʻlishadi;
- ma’lumotlarni paketlarga boʻlish va ularni alohida uzatish orqali bir vaqtning
oʻzida bir nechta uzatishlarni boshqarishi mumkin;
- virtual kanal oʻrnatish orqali ma’lumotlarni uzatish ulanishga yoʻnaltirilgan
va ulanishsiz aloqani ishlatishi mumkin, datagram kommutatsiya odatda ulanishsiz
aloqadan foydalanadi. Biroq, ikkala texnika ham muloqotning ikkala turini qoʻllab-
quvvatlashi mumkin;
- datagrammali uzatish va virtual kanal oʻrnatish orqali ma’lumotlarni uzatish
oʻzgaruvchan uzunlikdagi paketlarni boshqarishi mumkin, ya’ni ular uzatilayotgan
ma’lumotlar hajmiga moslasha oladi;
- ham datagrammali uzatish, ham virtual kanal oʻrnatish orqali ma’lumotlarni
uzatish QoSni qoʻllab-quvvatlashi mumkin [13].
| 