Transport pog‘onasi protokollari ahamiyati

25 
pog‘onasi tarmoq bo‘ylab ma’lumotlar paketlarini ishonchli va samarali yetkazib 
berishni ta’minlash uchun javobgardir. 
Transport pog‘onasining asosiy funksiyalariga quyidagilar kiradi: 
- tarmoq orqali uzatish uchun yuqori pog‘onalardan ma’lumotlarni kichikroq 
segmentlarga yoki paketlarga ajratadi. Qabul qilish oxirida u ushbu segmentlarni 
dastlabki ma’lumotlarga qayta yig‘adi; 
- tasdiqlash, qayta uzatish, xatolarni aniqlash va tuzatish kabi mexanizmlarni 
amalga oshirish orqali ishonchli ma’lumotlarni yetkazib berishni ta’minlaydi. Bu, 
ayniqsa, TCP kabi ulanishga yo‘naltirilgan protokollar uchun to‘g‘ri keladi; 
- jo‘natuvchi va qabul qiluvchi ortasidagi ma’lumotlar oqimini boshqaradi. 
Oqimni boshqarish mexanizmlari buferining to‘lib ketishi va yuklanishning oldini 
oladi; 
- bitta tarmoq ulanishida turli ilovalardan bir nechta aloqa oqimlarini 
multiplekslash uchun port raqamlaridan foydalanadi. Qabul qilish oxirida u kiruvchi 
ma’lumotlar paketlarini to‘g‘ri dasturga etkazish uchun port raqamlari asosida 
demultipleks qiladi; 
- TCP kabi ulanishga yo‘naltirilgan protokollar uchun transport pog‘onasi 
aloqa qiluvchi xostlar o‘rtasidagi ulanishlarni o‘rnatadi va tugatadi; 
- uzatish paytida ma’lumotlarning yaxlitligini ta’minlash uchun xatolarni 
aniqlash va tuzatish mexanizmlarini o‘z ichiga oladi. Bu xatolarni aniqlash uchun 
nazorat masalalari yoki Cyclic redundancy check (CRC) va xatolarni tuzatish uchun 
yo‘qolgan yoki buzilgan paketlarni avtomatik qayta uzatish kabi usullarni o‘z ichiga 
olishi mumkin; 
- tarmoq yuklanishini boshqarish va paket yo‘qotilishining oldini olish uchun 
yuklanishni nazorat qilish mexanizmlarini amalga oshiradi. Ushbu mexanizmlar 
tarmoqning ishlashi va barqarorligini optimallashtirish uchun paketlarni yo‘qotish, 
kechikish va mavjud o‘tkazish qobiliyati kabi tarmoq sharoitlari asosida 
ma’lumotlarni uzatish tezligini dinamik ravishda sozlaydi; 
- transport pog‘onasining protokollari xostda ishlaydigan maxsus xizmatlar 
yoki ilovalarni aniqlash uchun port raqamlaridan foydalanadi. Port raqamlari bir 

26 
nechta ilovalarga bir xil tarmoq ulanishini o‘zlarining qabul qiluvchi portiga qarab 
ma’lumotlar paketlarini multiplekslash orqali almashish imkonini beradi. Taniqli 
port raqamlari (0-1023) standart xizmatlar uchun ajratilgan, ro‘yxatdan o‘tgan port 
raqamlari (1024-49151) esa ma’lum ilovalar uchun ajratilgan va vaqtinchalik 
ulanishlar uchun dinamik yoki shaxsiy port raqamlari (49152-65535) 
ishlatiladi.Transport pog‘onasi tarmoq orqali uzatish uchun yuqori pog‘onalardan 
ma’lumotlarni Protokol ma’lumotlar birliklariga (PDU) qamrab oladi. TCPda bu 
PDUlar segmentlar, UDPda esa datagramlar deb ataladi. Har bir PDUda haqiqiy 
ma’lumotlar yukida qo‘shimcha ravishda tartib raqamlari, tasdiqlar, nazorat 
summalari va port raqamlari kabi boshqaruv ma’lumotlari mavjud; 
- TCP kabi ulanishga yo‘naltirilgan protokollar uchun transport pog‘onasi 
aloqa qiluvchi hostlar o‘rtasida seanslarni o‘rnatish va tugatish uchun javobgardir. 
Harakatlar davrini o‘rnatish parametrlarni muhokama qilish va tartib raqamlarini 
sinxronlashtirish uchun uch tomonlama kelishuvni o‘z ichiga oladi, seansni tugatish 
esa ulanishni chiroyli tarzda yopish uchun to‘rt tomonlama kelishuvni o‘z ichiga 
oladi; 
- TLS transport pog‘onasida ishlaydigan va tarmoq orqali xavfsiz aloqani 
ta’minlovchi kriptografik protokol. U tinglash, buzish va tutib olishdan himoya 
qilish uchun xostlar o‘rtasida uzatiladigan ma’lumotlarni shifrlaydi. TLS odatda 
HTTP (HTTPS), SMTP (SMTPS) va IMAP (IMAPS) kabi protokollarni xavfsiz 
veb-brauzer, elektron pochta aloqasi va boshqa xavfsiz ilovalarni himoya qilish 
uchun ishlatiladi; 
- transport pog‘onasi protokollarini ulanishga yo‘naltirilgan yoki ulanishsiz 
deb tasniflash mumkin. TCP kabi ulanishga yo‘naltirilgan protokollar ma’lumotlarni 
uzatishdan oldin jo‘natuvchi va qabul qiluvchi o‘rtasida mantiqiy aloqani o‘rnatib, 
tasdiqlash va oqimni boshqarish kabi mexanizmlar orqali ishonchlilikni ta’minlaydi. 
UDP kabi ulanishsiz protokollar ulanishni o‘rnatmaydi va ishonchlilik kafolatisiz 
soddaroq, eng yaxshi yetkazib berish mexanizmini ta’minlaydi; 
- TCP kabi ulanishga yo‘naltirilgan protokollarda tarmoq yuklanishi, xatolar 
yoki boshqa omillar tufayli paket yo‘qolishi mumkin. Ishonchli yetkazib berishni 

27 
ta’minlash uchun TCP tasdiqlash va qayta uzatish kabi mexanizmlardan 
foydalanadi. Agar jo‘natuvchi ma’lum vaqt oralig‘ida paket uchun tasdiq (ACK) 
olmasa, u paket yo‘qolgan deb hisoblaydi va uni qayta uzatadi [9]. 
2.8-rasm. Transport pog‘onasi ishlash prinsipi 
Transport pog‘onasi protokollari tarmoq bo‘ylab ikki xost o‘rtasida 
ma’lumotlarni uzatish uchun mas’ul bo‘lib, ularning ishonchli va samarali kelishini 
ta’minlaydi. Eng keng tarqalgan transport pog‘onasi protokollari quyidagilar: 
- Transmission Control Protocol (TCP); 
- User Datagram Protocol (UDP); 
- Stream Control Transmission Protocol (SCTP); 
- Internet Protocol Security (IPsec); 
Transmission Control Protocol (TCP) 
Transmission Control Protocol (TCP) Internet protokollar to‘plamining 
asosiy protokoli hisoblanadi. U transport pogonasidasida ishlaydi va IP tarmog‘i 
orqali ikkita xost o‘rtasida ishonchli, ulanishga yo‘naltirilgan aloqani ta’minlaydi. 
TCP ma’lumotlar paketlarining ketma-ket, yo‘qotmasdan yoki takrorlanmasdan 

28 
yetkazib berilishini ta’minlaydi va yo‘qolgan paketlarni qayta uzatish, oqimni 
boshqarish va yuklanishni nazorat qiladi. 
TCP tasdiqlash va qayta uzatish orqali ma’lumotlarni ishonchli yetkazib 
berishni ta’minlaydi. Yuboruvchi ma’lumotlar paketlarini uzatganda, qabul 
qiluvchidan qabul qilinganligini tasdiqlash uchun tasdiq (ACK) kutadi. Agar 
ma’lum vaqt oralig‘ida ACK olinmasa, TCP paket yo‘qolgan deb hisoblaydi va uni 
qayta uzatadi. TCP ma’lumotlarni uzatish boshlanishidan oldin jo‘natuvchi va qabul 
qiluvchi o‘rtasida aloqa o‘rnatadi.
Ushbu ulanishni o‘rnatish uch tomonlama kelishuvni o‘z ichiga oladi, bu 
yerda jo‘natuvchi va qabul qiluvchi ketma-ket raqamlarni sinxronlashtirish va 
ulanish parametrlarini o‘rnatish uchun nazorat xabarlarini almashadi. Protokol to‘liq 
dupleks aloqani qo‘llab-quvvatlaydi, bu ma’lumotlarni bir vaqtning o‘zida ikkala 
yo‘nalishda ham uzatish imkonini beradi.
Har bir TCP ulanishi ma’lumotlarni jo‘natish va qabul qilish uchun ikkita 
alohida oqimdan iborat bo‘lib, xostlar o‘rtasida ikki tomonlama aloqani ta’minlaydi 
va jo‘natuvchi va qabul qiluvchi o‘rtasidagi ma’lumotlar oqimini boshqarish uchun 
oqimni boshqarish mexanizmlarini qo‘llaydi va tarmoq yuklanishi va paket 
yo‘qotilishining oldini olish uchun yuklanishni nazorat qilish mexanizmlarini 
qo‘llaydi. U tarmoqning ishlashi va barqarorligini optimallashtirish uchun paketlarni 
yo‘qotish, kechikish va mavjud tarmoq kengligi kabi tarmoq sharoitlariga qarab 
ma’lumotlarni uzatish tezligini dinamik ravishda sozlaydi. 
TCP tarmoq orqali ma’lumotlarni uzatish uchun yuqori pog‘onalardan 
ma’lumotlarni kichikroq segmentlarga ajratadi. Qabul qilish oxirida u ushbu 
segmentlarni dastlabki ma’lumotlarga qayta yig‘adi. Ushbu segmentatsiya va qayta 
yig‘ish jarayoni har xil maksimal uzatish birligi (MTU) o‘lchamlari bo‘lgan 
tarmoqlar orqali ma’lumotlarni samarali uzatish imkonini beradi. Protokol 
ma’lumotlar paketlari yuborilgan tartibda yetkazib berilishini kafolatlaydi. Bu 
paketlar tarmoqdagi kechikishlar yoki yuklanishlar tufayli ishlamay qolgan bo‘lsa 
ham, qabul qiluvchi tomonda ma’lumotlarning to‘g‘ri rekonstruksiya qilinishini 
ta’minlaydi [11]. 

29 
TCP/IP xususiyatlari: 
- har biriga raqamli belgilash orqali yuboradigan yoki qabul qiladigan 
segmentlarni kuzatib boradi. O‘tkaziladigan ma’lumotlar baytlariga ma’lum bir bayt 
raqami, segmentlarga esa tartib raqamlari beriladi. Qabul qilingan segmentlarga 
tasdiqlash raqamlari beriladi; 
- jarayon tugaguniga qadar jo‘natuvchi va qabul qiluvchi bir-biriga 
ulanganligini anglatadi. Ma’lumotlarning tartibi saqlanib qoladi, ya’ni uzatishdan 
oldin va keyin tartib bir xil bo‘lib qoladi; 
- ma’lumotlar qabul qiluvchidan jo‘natuvchiga yoki aksincha bir vaqtning 
o‘zida uzatilishi mumkin. Bu jo‘natuvchi va qabul qiluvchi o‘rtasidagi ma’lumotlar 
oqimining samaradorligini oshiradi. 
- oqim nazorati jo‘natuvchining ma’lumotlarni uzatish tezligini cheklaydi. Bu 
ishonchli etkazib berishni ta’minlash uchun amalga oshiriladi; 
- ishonchli ma’lumotlarni uzatish uchun xatolarni boshqarish mexanizmini 
amalga oshiradi. Xatolarni boshqarish baytga yo‘naltirilgan. Segmentlar xatolar 
uchun tekshiriladi. 
- tarmoqdagi yuklanish darajasini hisobga oladi.
TCP ning mustahkam xususiyatlari va mexanizmlari uni IP tarmoqlari orqali 
ishonchli aloqa uchun asosiy protokolga aylantiradi. U kafolatlangan yetkazib berish 
va ma’lumotlarni samarali uzatishga tayanadigan ko‘plab ilovalar va xizmatlar 
uchun asos yaratadi va ishonchli, oqimga yo‘naltirilgan aloqa protokolini 
ta’minlaydi, bu IP tarmoqlarida ma’lumotlarning yaxlitligini, ketma-ketligini va 
oqimini nazorat qilishni ta’minlaydi. Bu ishonchli ma’lumotlarni uzatishni talab 
qiladigan keng ko‘lamli ilovalar uchun, hatto ba’zi bir qo‘shimcha xarajatlar va 
kechikishlar uchun juda muhimdir. 
TCP Internet Protocol Suitening asosiy protokoli bo‘lib, IP tarmoqlari orqali 
ma’lumotlarni ishonchli, tartibli va xato tekshirilgan yetkazib berishni ta’minlaydi 
va uni ishonchli aloqani talab qiluvchi keng ko‘lamli ilovalar uchun mos qiladi. TCP 
ning ishonchliligi, xatolarni tiklash va tiqilib qolishni nazorat qilish mexanizmlari 

30 
uni UDP bilan solishtirganda qo‘shimcha xarajatlarga qaramay, ma’lumotlar 
yaxlitligi va ma’lumot yetkazib berish muhim bo‘lgan ilovalar uchun mos qiladi [3]. 
2.9- rasm. Transmission Control Protocol ishlash prinsipi 
User Datagram Protocol 
User Datagram Protocol (UDP) - bu IP tarmog‘i orqali xostlar o‘rtasida 
datagrammalarni jo‘natishning oddiy va yengil usulini ta’minlovchi ulanishsiz 
transport pog‘onasi protokoli. TCP dan farqli o‘laroq, UDP ma’lumotlarni 
uzatishdan oldin ulanish o‘rnatmaydi va ishonchlilik yoki oqimni boshqarish 
mexanizmlarini ta’minlamaydi. Buning o‘rniga, u eng yaxshi yetkazib berish 
xizmatini taklif qiladi, bu yerda datagramlar yetkazib berish yoki xatolarni 
tekshirish kafolatisiz yuboriladi. 
UDP ulanishsiz ishlaydi, ya’ni u ma’lumotlarni uzatishdan oldin ulanish 
o‘rnatmaydi. Har bir UDP datagrammasi mustaqil ravishda yuboriladi va tarmoq 
tomonidan alohida ob'ekt sifatida ko‘rib chiqiladi va xatolarni tekshirish yoki 
tuzatish mexanizmlarini ta’minlamaydi. Bu shunchaki ma’lumotlarni jo‘natadi va 
yetkazib berishni kafolatlamaydi. Agar paket yo‘qolib qolsa yoki ishlamay qolsa, bu 
muammolarni hal qilish dasturga bog‘liq. UDP TCP ga nisbatan minimal 
qo‘shimcha xarajatlarga ega. U ishonchlilik va yuklanishni nazorat qilish uchun TCP 
dagi kabi qo‘shimcha funksiyarga ega emas, bu esa uni tezroq ishlash, lekin kamroq 
ishonchli qiladi. 

31 
UDP tarmoq yuklanishi asosida yuborilayotgan ma’lumotlar tezligini 
pasaytirmaydi. 
Agar 
jo‘natuvchi 
o‘zining yuklanishini nazorat qilish 
mexanizmlarini qo‘llamasa, bu tarmoqdagi yuklanishga olib kelishi mumkin lekin 
ishonchsizligiga qaramay, UDP ko‘pincha kichik kechikishlar qabul qilinadigan 
real vaqt ilovalari uchun ishlatiladi, ammo ma’lumotlarning izchil oqimi juda 
muhimdir. Masalan, oqimli media, onlayn o‘yinlar, IP orqali ovoz (VoIP) va DNS 
(domen nomlari tizimi) so‘rovlari. 
UDP paketlari, shuningdek, datagramlar sifatida ham tanilgan, sarlavhadan 
keyin ma’lumotlardan iborat. UDP sarlavhasi nisbatan oddiy bo‘lib, faqat to‘rtta 
quyidagi maydonni o‘z ichiga oladi: 
- Yuboruvchi porti - bu yuboruvchining port raqamini ko‘rsatadigan 16 bitli 
maydon; 
- Qabul qiluvchi port - bu qabul qiluvchining port raqamini ko‘rsatadigan 16 
bitli maydon; 
- Uzunlik - UDP sarlavhasi va ma’lumotlarining uzunligini ko‘rsatadigan 16 
bitli maydon; 
- Tekshirish qiymati - UDPda ixtiyoriy bo‘lsada, xatolarni aniqlash uchun 
ishlatiladigan 16 bitli maydon. 
UDP ham broadcast, ham multicast aloqani qo‘llab-quvvatlaydi.
Broadcast bitta paketni bitta tarmoqdagi barcha boshqa xostlarga bitta hostdan 
yuborish imkonini beradi, multicast esa ma’lum bir multicast guruhiga qo‘shilgan 
bir nechta qabul qiluvchilarga ma’lumotlarni samarali uzatish imkonini beradi. 
Ma’lumot uzatish tezligini boshqarish va tarmoq yuklanishining oldini olish uchun 
oqimni boshqarish va yuklanishni boshqarish mexanizmlarini amalga oshiradigan 
TCP dan farqli o‘laroq, UDP bunday mexanizmlarni taqdim etmaydi. Natijada, agar 
tarmoq yuklansa, UDP paketlari yo‘qolishi mumkin. 
UDP qo‘llanilishi quyidagicha: 
- odatda internet orqali audio va video kabi multimedia kontentini uzatish 
uchun ishlatiladi. VoIP, video konferensiya va onlayn o‘yin kabi ilovalar UDP ning 
past kechikish xususiyatlaridan foydalanadi; 

32 
- Domen name system (DNS) so‘rovlari uchun, ayniqsa bitta javob paketini 
talab qiladigan oddiy so‘rovlar uchun UDP dan foydalaniladi; 
- ko‘pincha SNMP (Simple Network Management Protocol) kabi tarmoq 
monitoringi va diagnostika vositalarida tarmoqlar bo‘ylab holat ma’lumotlarini 
yuborish uchun ishlatiladi. 
- kichik va tez-tez ma’lumotlarni uzatish odatiy hol bo‘lgan Internet of Things 
(IoT) ilovalarida UDP sensor ma’lumotlarini va boshqaruv buyruqlarini yuborish 
uchun mos qiladi. 
- UDP ba’zan Firewall va NAT qurilmalari o‘rtasida aloqa qilish uchun TCP 
dan afzalroqdir. 
2.10-rasm. User datagram protocol ishlash prinsipi 
Stream Control Transmission Protocol 
Stream Control Transmission Protocol (SCTP) - bu tarmoqdagi ikkita oxirgi 
nuqta o‘rtasida ishonchli, ulanishga yo‘naltirilgan aloqani ta’minlovchi transport 
pog‘onasi protokoli. TCP va UDP singari, SCTP Internet Protocol (IP) pog‘onasidan 
yuqorida va OSI modelidagi amaliy pog‘ona ostida ishlaydi. 
TCP kabi, SCTP oxirgi nuqtalar o‘rtasida ma’lumotlarni uzatishdan oldin 
ulanishni o‘rnatadi. U ulanishlarni o‘rnatish va uzish uchun TCP ning uch 
tomonlama kelishuviga o‘xshash to‘rt tomonlama kelishuvdan foydalanadi.
Oqimga yo‘naltirilgan aloqa modelini ta’minlovchi TCP dan farqli o‘laroq, 
SCTP xabarga yo‘naltirilgan. Bu shuni anglatadiki, ilova tomonidan yuborilgan 
individual xabarlarning chegaralari uzatish va yetkazib berish vaqtida saqlanib 

33 
qoladi. Bu xususiyat TCP oqimidagi bir segmentning yo‘qolishi yoki buzilishi 
keyingi segmentlarni yetkazib berishni kechiktirishi mumkin bo‘lgan asosiy 
blokirovka muammosini oldini olishga yordam beradi [15].
SCTP oxirgi nuqtalarga multi-homing deb nomlanuvchi bir nechta IP-
manzillarga ega bo‘lish imkonini beradi. Bu xususiyat tarmoq yo‘lidan biri ishlamay 
qolgan taqdirda ham aloqani davom ettirish imkonini berib, nosozliklarga 
chidamlilik oshiradi.
SCTP ma’lumotlarni uzatish tezligini tartibga solish va tarmoq yuklanishining 
oldini olish uchun o‘rnatilgan nazorat qilish mexanizmlarni o‘z ichiga oladi. Ushbu 
mexanizmlar uzatish tezligini TCPga o‘xshab tarmoq sharoitlariga qarab sozlaydi. 
Ushbu protokol uzatilgan ma’lumotlardagi xatolarni aniqlash uchun 32 bitli 
nazorat summasidan foydalanadi. Bundan tashqari, har bir SCTP paketi IP manzilini 
buzish va ko‘r-ko‘rona qarshi hujumlar kabi ma’lum turdagi hujumlardan himoya 
qilishga yordam beradigan tasdiqlash yorlig‘ini o‘z ichiga oladi va oxirgi nuqtalar 
orasidagi bir nechta tarmoq yo‘llaridan foydalanishni qo‘llab-quvvatlaydi, bu 
xususiyat yo‘l xilma-xilligi deb nomlanadi. Bu unga xilma-xil tarmoq yo‘llaridan 
foydalanish imkonini beradi va tarmoqdagi nosozliklarga chidamliligini oshiradi. 
Yo‘llarning xilma-xilligi, ayniqsa, mobil tarmoqlar kabi ishonchsiz yoki turli xil 
tarmoq ulanishiga ega muhitlarda foydalidir. 
U o‘rnatilgan Heartbaet mexanizmini o‘z ichiga oladi, bu oxirgi nuqtalarga 
ulanishning yaroqliligi va mavjudligini kuzatish uchun vaqti-vaqti bilan kichik 
nazorat xabarlarini almashish imkonini beradi. Agar oxirgi nuqta belgilangan vaqt 
oralig‘ida Heartbaet haqidagi xabarni qabul qila olmasa, u ulanishni qayta tiklash 
yoki boshqa yo‘lga o‘tish kabi tegishli choralarni ko‘rishi mumkin. Xabarlarni to‘liq 
ishonchli yetkazib berishdan tashqari, qisman ishonchlilikni qo‘llab-quvvatlaydi, bu 
ilovalarga ma’lum xabarlar faqat ma’lum darajadagi ishonchlilik bilan yetkazilishi 
talab qilinishini belgilash imkonini beradi. Bu xususiyat vaqti-vaqti bilan xabar 
yo‘qolishi yoki kechikishi maqbul bo‘lgan senariylarda foydali bo‘lishi mumkin, 
masalan, real vaqt rejimida multimedia oqimlari, past kechikishni saqlash ustuvor 
ahamiyatga ega. 

34 
2.11-rasm. SCTP ishlash prinsipi 
Internet Protocol Security 
Internet Protocol Security (IPsec) - bu aloqa seansining har bir IP paketini 
autentifikatsiya qilish va shifrlash orqali Internet protokoli (IP) aloqalarini himoya 
qilish uchun foydalaniladigan protokollar va standartlar to‘plami. IPsec OSI 
modelining tarmoq pog‘onasida ishlaydi va IP trafik uchun xavfsizlik xizmatlarini, 
jumladan ma’lumotlarning maxfiyligi, ma’lumotlar yaxlitligi va autentifikatsiyani 
taqdim etadi [14]. 
IPsec ning ba’zi asosiy komponentlari va xususiyatlari: 
- AH ma’lumotlar yaxlitligini, autentifikatsiyani va IP paketlar uchun takroriy 
hujumlardan himoyani ta’minlaydi. U paket sarlavhasi va foydali yukning tanlangan 
qismlari ustidan xesh-asosidagi xabar autentifikatsiya kodini (MAC) hisoblab 
chiqadi.
- Encapsulating Security Payload (ESP) - maʼlumotlar konfidensialligini, 
maʼlumotlar yaxlitligini, autentifikatsiyani va IP paketlar uchun takroriy 
hujumlardan himoyani taʼminlaydi. U maxfiylikni ta’minlash uchun paketning 
foydali yukini shifrlaydi. 
- IPsec autentifikatsiya va shifrlash uchun ishlatiladigan kriptografik kalitlarni 
xavfsiz boshqarishni talab qiladi; 
IPsec aloqa oxirgi nuqtalarni autentifikatsiya qilishning turli usullarini 
qo‘llab-quvvatlaydi, jumladan: 

35 
- oldindan ulashilgan kalitlar; 
- muloqot qiluvchi tomonlar o‘rtasida taqsimlanadigan simmetrik kalit; 
- raqamli sertifikatlar; 
IPsec shifrlash uchun ishlatiladigan seans kalitlari uzoq muddatli kalitlardan 
olinmasligini ta’minlaydigan Perfect Forward Secrecyni qo‘llab-quvvatlashi 
mumkin. Buning o‘rniga, seans kalitlari har bir seans uchun yaratiladi va kelajakda 
uzoq muddatli kalitlar buzilgan bo‘lsa, murosaga qarshi himoyasiz emas. 
IPsec Internet muhandisligi bo‘yicha ishchi guruhi (IETF) tomonidan bir 
nechta RFC hujjatlarida, jumladan RFC 4301 (Internet protokoli uchun xavfsizlik 
arxitekturasi) va RFC 4303 (IP Encapsulating Security Payload) standartlashtirilgan. 
Ushbu standartlar IPsecni tarmoq muhitida amalga oshirish uchun protokollar, 
mexanizmlar va talablarni belgilaydi. 
Umuman olganda, IPsec IPga asoslangan aloqalarni himoya qilish uchun ko‘p 
qirrali va keng qo‘llaniladigan protokollar to‘plami bo‘lib, tarmoqlar orqali 
uzatiladigan ma’lumotlarni himoya qilish uchun kuchli kriptografik himoya, 
autentifikatsiya va yaxlitlik mexanizmlarini taklif etadi. Uning moslashuvchanligi, 
kengaytirilishi va birgalikda ishlashi uni zamonaviy tarmoq xavfsizligi 
arxitekturasining asosiga aylantiradi. 
2.12-rasm. Internet Protocol Security arxitekturasi 

36 

Download 1,69 Mb.