III-BOB. PAKET TEXNOLOGIYASIDAN FOYDALANGAN HOLDA
AXBOROTNI UZATISH
3.1. Kommutatsiya usullari
Telekommunikatsiyada kommutatsiya tarmoq ichidagi turli yo‘llar yoki
kanallar o‘rtasida ma’lumotlar yoki signallarni yuborish yoki yo‘naltirish jarayonini
anglatadi.
Raqamli trafik uchun asosan uchta odatiy kommutatsiya texnikasi mavjud:
- Kanal kommutatsiyasi
- Xabarlar kommutatsiyasi
- Paketli kommutatsiya
3.1-rasm. Kommutatsiya turlari
Kanallar kommutatsiyasi - bu telekommunikatsiya tarmog‘ini loyihalash usuli
bo‘lib, unda suhbat davomida ikkita tugun o‘rtasida maxsus aloqa yo‘li o‘rnatiladi.
Bu shuni anglatadiki, ikki tomon muloqot qilmoqchi bo‘lganda, fizik yo‘l o‘rnatiladi
va faqat aloqa seansi davomida ulardan foydalanish uchun ajratiladi.
Kanal
kommutatsiyasida resurslar oldindan taqsimlanadi va kanal o‘rnatilgandan so‘ng,
ma’lumotlar uzatiladimi yoki yo‘qmi, u doimiy ravishda ochiq qoladi[13].
37
3.2-rasm. Kanal kommutatsiyasi ishlash prinsipi
Kanallar kommutatsiyasining asosiy xususiyatlari quyidagilardan iborat:
- ulanishga yo‘naltirilgan, ya’ni ma’lumotlarni uzatishdan oldin ulanish
o‘rnatilishi kerak.
- bog‘lanish o‘rnatilgandan so‘ng, tarmoq kengligi ajratiladi va ulanish
muddati uchun kafolatlanadi. Bu barqaror ishlashni ta’minlaydi, lekin agar ulanish
ma’lumotlarni faol ravishda uzatmasa, resurslardan samarasiz foydalanishga olib
kelishi mumkin;
- odatda past kechikishga ega, chunki paketlarni dinamik ravishda
yo‘naltirishga hojat yo‘q. Ajratilgan yo‘l ma’lumotlarning tez va taxminiy ravishda
yuboruvchidan qabul qiluvchi manziliga borishini ta’minlaydi;
- kanal kommutatsiyasi o‘rnatilgandan so‘ng, ma’lumotlar paketlari
yuboruvchidan qabul qiluvchiga oldindan belgilangan marshrut bo‘ylab boradi.
Ushbu qo‘zg‘almas marshrut tarmoq sharoitlari yoki yuklanishidan qat'i nazar,
ulanish davomida bir xil bo‘lib qoladi. Ushbu qulaylik ovozli va video qo‘ng‘iroqlar
kabi real vaqtdagi ilovalar uchun foydali bo‘lishi mumkin.
Misol uchun, an’anaviy telefon tarmoqlari kanallar kommutatsiyasi
tarmoqlarning klassik namunasidir. Qo‘ng‘iroq qilganingizda, qo‘ng‘iroqning
davomiyligi uchun telefoningiz va qabul qiluvchining telefoni o‘rtasida maxsus
38
liniya o‘rnatiladi. Qo‘ng‘iroq tugagach, kanal boshqa ulanishlar uchun resurslarni
bo‘shatadi.
Xabarlar kommutatsiyasida butun xabarlar yoki ma’lumotlar paketlari
belgilangan manzilga yetguncha tarmoq orqali tugundan tugunga uzatiladi. Har bir
tugun butun xabarni marshrut bo‘ylab keyingi tugunga yuborishdan oldin vaqtincha
saqlaydi. Aloqa davomiyligi uchun ajratilgan yo‘lni o‘rnatadigan kanal
kommutatsiyadan yoki ma’lumotlarni kichikroq paketlarga ajratadigan paketli
kommutatsiyadan farqli o‘laroq, xabarlar kommutatsiyasi butun xabarni yagona
birlik sifatida ko‘rib chiqadi.
3.3-rasm. Xabarlar kommutatsiyasi ishlash prinsipi
Xabarlar kommutatsiyasining asosiy xususiyatlari quyidagilar:
- har bir xabar uzatish yo‘lidagi keyingi tugunga yo‘naltirilgunga qadar oraliq
tugunda saqlanadi. Ushbu saqlash va yo‘naltirish mexanizmi xabarni buferlash va
xabarni keyingi manzilga yo‘naltirishdan oldin xatolarni aniqlash imkonini beradi;
- kanal kommutatsiyasidan farqli o‘laroq, yuboruvchi va qabul qiluvchi
manzili o‘rtasida maxsus yo‘lni o‘rnatishni talab qilmaydi. Buning o‘rniga, xabarlar
bosqichma-bosqich tarmoq bo‘ylab yo‘naltiriladi va har bir tugun marshrutlash
algoritmlari va tarmoq sharoitlari asosida keyingi hopni mustaqil ravishda tanlaydi;
- xabarlar har bir oraliq tugunda saqlanganligi va yo‘naltirilganligi sababli,
xabarni uzatish vaqti tarmoqdagi yuklanish, tugun mavjudligi va boshqa omillarga
qarab farq qilishi mumkin;
39
- o‘ziga xos ishonchlilikni taklif qilishi mumkin, chunki xabarlar
yo‘naltirilgunga qadar har bir oraliq tugunda saqlanadi. Bu xatolarni aniqlash va
kerak bo‘lganda qayta uzatish imkonini beradi. Biroq, saqlash va yo‘naltirish
mexanizmlariga tayanish, shuningdek, kechikishlarni keltirib chiqarishi va tarmoq
yuklanishi yoki tugunlarning ishlamay qolishi holatlarida xabar yo‘qolishi
ehtimolini oshirishi mumkin;
- paketli kommutatsiyaga qaraganda ko‘proq xarajatlarga ega, chunki har bir
xabar alohida birlik sifatida ko‘rib chiqiladi va marshrutlash va manzillash uchun
o‘z sarlavhasi ma’lumotlarini talab qiladi.
- keng ko‘lamli tarmoqlar yoki yuqori tezlikdagi havolalar uchun paketli
kommutatsiyaga qaraganda kamroq miqyosli bo‘lishi mumkin. Xabarlarni saqlash
va yo‘naltirish xususiyatiga ko‘ra, oraliq tugunlar barcha xabarlarni jo‘natishdan
oldin buferlashni talab qiladi, bu esa ko‘p sonli tugunlar yoki katta hajmdagi trafikka
ega tarmoqlarda yuklanish va yomon ishlashga olib kelishi mumkin.
- xabarlar odatda diskret birliklar sifatida uzatiladi va xabarning maksimal
hajmida cheklovlar bo‘lishi mumkin. Katta xabarlarni uzatish uchun qismlarga
bo‘lish yoki kichikroq qismlarga bo‘lish kerak bo‘lishi mumkin, bu esa qo‘shimcha
murakkablikni keltirib chiqarishi mumkin;
- xabarlarni almashtirish hop-by-hop marshrutlashni o‘z ichiga oladi, bunda
tarmoqdagi har bir oraliq tugun xabarni yo‘naltirish uchun keyingi tugunni mustaqil
ravishda belgilaydi. Ushbu marshrutlash qarori odatda har bir tugun tomonidan
saqlanadigan jo‘natuvchi manzillari va marshrutlash jadvallariga asoslanadi.
Natijada, xabarlar kommutatsiyasida yo‘lini oldindan belgilash mumkin emas va
tarmoq sharoitlariga qarab dinamik ravishda o‘zgarishi mumkin;
- xabarlar kommutatsiyasi tarmoqlari, manzillash sxemalari, marshrutlash
algoritmlari va xatolarni qayta ishlash mexanizmlari uchun turli xil aloqa
protokollari va standartlari ishlab chiqilgan. Masalan, X.25, keng qo‘llaniladigan
paketlarni almashtirish protokoli bo‘lib, u xabarlar kommutatsiyasi elementlarini o‘z
ichiga oladi [14].
|
