Ma’lumotlarni uzatish tarmoqlarining turlari

10 
Lokal tarmoq (LAN) - bu kichik geografik hududda, odatda bitta bino ichida 
joylashgan tarmoq. Uydagi WiFi tarmoqlari LANlarning keng tarqalgan 
namunalaridir. 
LAN deyarli har doim tarmoq ichidagi qurilmalarni ulash uchun Internet , 
WiFi yoki ikkalasidan foydalanadi. Ethernet - bu Ethernet kabellaridan 
foydalanishni talab qiladigan fizik tarmoq ulanishlari uchun protokol. WiFi - bu 
radio to‘lqinlar orqali tarmoqqa ulanish protokoli. Serverlar, ish stoli kompyuterlari, 
noutbuklar, printerlar, IoT qurilmalari kabi turli xil qurilmalar mahalliy tarmoqqa 
ulanishi mumkin. Ofislarda LAN ko‘pincha xodimlarga printerlar yoki serverlarga 
umumiy kirishni ta’minlash uchun ishlatiladi. 
Internetga ulangan eng oddiy LANlar kompyuter qurilmalarini Internet 
kabellar yoki WiFi ulanish nuqtasi orqali marshurizatorga ulash usulini talab qiladi. 
Internetga ulanmagan LANlar ma’lumot almashish uchun kommutatorga muhtoj. 
Katta ofis binosidagi kabi yirik LAN tarmoqlari ma’lumotlarni kerakli qurilmalarga 
yanada 
samarali 
yo‘naltirish 
uchun 
qo‘shimcha 
marshurizatorlar 
yoki 
kommutatorlarga muhtoj bo‘lishi mumkin. 
LANlar odatda global tarmoqlarga (WAN) nisbatan yuqori ma’lumotlarni 
uzatish tezligini taklif qiladi. Bu, ayniqsa, gigabit tezlikni qo‘llab-quvvatlaydigan 
Ethernet texnologiyasidan foydalanadigan simli LAN uchun to‘g‘ri keladi.
LANning 
asosiy maqsadlaridan biri ulangan qurilmalar o‘rtasida resurslarni almashishni 
osonlashtirishdir. Fayllar, printerlar, skanerlar kabi manbalar tarmoqdagi 
foydalanuvchilar o‘rtasida taqsimlanishi mumkin. 
LANlarni boshqarish odatda WAN kabi yirik tarmoqlarga qaraganda osonroq, 
chunki ular kamroq qurilmalar va kichikroq fizik maydonni o‘z ichiga oladi. 
Tarmoq adminstratorlari LAN infratuzilmasini kuzatish, muammolarni 
bartaraf etish va texnik xizmat ko‘rsatishni osonlashtirishi mumkin. 
LAN ma’lumotlar va resurslarni ruxsatsiz kirishdan himoya qilish uchun turli 
xil xavfsizlik choralarini qo‘llashi mumkin. Ushbu choralar Firewall, shifrlash, 
kirishni boshqarish ro‘yxatlari va tarmoq segmentatsiyasini o‘z ichiga olishi 
mumkin.
LANlarni turli xil tarmoq topologiyalarida sozlash mumkin, masalan, 

11 
shina, yulduzcha, halqa yoki daraxt. Topologiyani tanlash miqyoslilik, ishonchlilik 
va narx kabi omillarga bog‘liq. 
 
LANlarni fizik muhiti va aloqa uchun ishlatiladigan texnologiyasi asosida 
tasniflash mumkin. Umumiy turlarga Ethernet LAN (simli), Wi-Fi LAN (simsiz) va 
Powerline LAN (aloqa uchun elektr simlaridan foydalanish) kiradi [3]. 
1.1-rasm. Local Area Network 
Wide Area Network
 
WAN global tarmoqni anglatadi. Bu shaharlar, mintaqalar va hatto 
mamlakatlar bo‘ylab bir nechta LAN va boshqa tarmoqlarni bog‘laydigan katta 
geografik hududni qamrab olgan tarmoqqa ishora qiladi. Muayyan hududda 
o‘rnatilgan LANlardan farqli o‘laroq, WANlar katta masofalarni qamrab oladi va 
ko‘pincha turli joylar o‘rtasida aloqa o‘rnatish uchun telekommunikatsiya 
infratuzilmasiga tayanadi.
WAN bir-biridan uzoqda joylashgan qurilmalar o‘rtasida 
aloqa o‘rnatish imkonini beruvchi keng geografik hududlarni qamrab oladi. Ular 
shaharlar, shtatlar, mamlakatlar va hatto qit’alar bo‘ylab tarqalishi mumkin. 
WANlar bir nechta kichik tarmoqlarni, masalan, LAN, MAN (Metropolitan 
Area Networks) va boshqa WANlarni o‘zaro bog‘laydi. Ushbu o‘zaro bog‘langan 
tuzilma global aloqa va resurslarni almashish imkonini beradi.
WANlar ko‘pincha 
uzoq joylar o‘rtasida aloqa o‘rnatish uchun ijaraga olingan liniyalar, optik tolali 
kabellar, 
sun'iy 
yo‘ldosh 
aloqalari 
kabi 
umumiy 
telekommunikatsiya 
infratuzilmasidan foydalanadi.
LAN bilan solishtirganda, WANlar odatda uzoq 
masofalar va tashqi infratuzilmaga tayanishi tufayli pastroq ma’lumotlarni uzatish 
tezligini taklif qiladi. Biroq, texnologiyadagi yutuqlar yillar davomida WAN 

12 
tezligini sezilarli darajada oshirdi.
WANlar ko‘pincha xizmat ko‘rsatishning 
ishonchliligi va uzluksizligini ta’minlash uchun zaxiralash mexanizmlarini o‘z 
ichiga oladi. Tarmoqdagi nosozliklar yoki uzilishlar holatlarida ulanishni ta’minlash 
uchun bir nechta yo‘llar va zaxira havolalardan foydalanish mumkin. 
WANlarni korxonalar, tashkilotlar va fizik shaxslarga WAN xizmatlarini 
taklif qiluvchi telekommunikatsiya xizmatlari provayderlari boshqarishi mumkin. 
Ushbu xizmatlar ijaraga olingan liniyalarni, MPLS (Multiprotocol Label Switching), 
VPN (Virtual Private Networks) va bulutga asoslangan tarmoq yechimlarini o‘z 
ichiga olishi mumkin. 
Xavfsizlik WANlarning muhim jihati hisoblanadi, ayniqsa umumiy tarmoqlar 
orqali ma’lumotlarni uzatishda. Maxfiy ma’lumotlarni ruxsatsiz kirish va tutib 
olishdan himoya qilish uchun shifrlash, autentifikatsiya va boshqa xavfsizlik 
choralari qo‘llaniladi. 
WANlar global miqyosda uzoq masofali aloqa, ma’lumotlar almashinuvi va 
ulanishni osonlashtirishda muhim rol o‘ynaydi, bu esa tashkilotlar va shaxslarga 
katta masofalar bo‘ylab muloqot qilish va hamkorlik qilish imkonini beradi [5]. 
1.2-rasm. Wide Area Network
 
Metropolitan Area Network 
Metropolitan Area Network (MAN) - lokal tarmoqdan ko‘ra kattaroq 
geografik hududni qamrab oluvchi, lekin global tarmoqdan kichikroq tarmoq turi. U 
odatda shahar yoki tumanni qamrab oladi va shu mintaqadagi turli korxonalar, 

13 
muassasalar va turar-joylarga ulanish imkonini beradi.
MANlar LANga qaraganda 
kattaroq geografik hududni qamrab oladi, lekin ma’lum bir hudud yoki shahar bilan 
cheklangan. Ular bir necha kilometr yoki milya bo‘ylab cho‘zilishi mumkin, shahar 
hududida bir nechta LAN va boshqa tarmoq tugunlarini bog‘laydi. 
MAN ko‘pincha LANga o‘xshash yuqori tezlikdagi ulanishni ta’minlaydi, bu 
esa samarali ma’lumotlarni uzatish va hudud ichidagi turli joylar o‘rtasida aloqa 
qilish imkonini beradi. Ushbu yuqori tezlikdagi ulanish video, onlayn o‘yinlar va 
real vaqtda hamkorlik kabi ilovalarni qo‘llab-quvvatlaydi.
MANlar ulanishni 
o‘rnatish uchun davlat va xususiy infratuzilmalardan, jumladan optik tolali kabellar, 
ijaraga olingan liniyalar, simsiz ulanishlar va boshqa tarmoq texnologiyalaridan 
foydalanishlari mumkin
va telekommunikatsiya xizmatlari provayderlari, mahalliy 
hukumatlar yoki yirik korxonalar tomonidan biznesga, taʼlim muassasalariga, davlat 
idoralariga va poytaxt hududidagi turar-joy jamoalariga xizmat koʻrsatish uchun 
joylashtirilishi va boshqarilishi mumkin.
MANlar internetga kirish, ovozli aloqa 
(VoIP), videokonferensaloqa, bulut xizmatlari va multimedia kontentini yetkazib 
berish kabi keng turdagi xizmatlar va ilovalarni qo‘llab-quvvatlaydi [5].
1.3-rasm. Metropolitan Area Network 

14 
Shaxsiy tarmoq (PAN) – bu foydalanuvchining yaqin hududidagi elektron 
qurilmalarni birlashtiradi. Mahalliy tarmoqlar yoki hududiy tarmoqlardan farqli 
o‘laroq, PAN odatda xona yoki shaxsiy ish maydoni kabi odamning bevosita muhiti 
doirasidagi juda kichik maydonni qamrab oladi.
Ular juda kichik maydonni, odatda 
bir necha metrdan o‘nlab metrgacha bo‘lgan masofani qamrab oladi. Ular jismonan 
bir-biriga yaqin bo‘lgan qurilmalar o‘rtasidagi aloqa uchun mo‘ljallangan.
PANlar 
smartfonlar, planshetlar, noutbuklar, taqiladigan qurilmalar (masalan, aqlli soatlar 
yoki fitnes-trekerlar), Bluetooth minigarnituralari va tashqi qurilmalar (klaviatura 
yoki sichqonlar kabi) kabi turli shaxsiy qurilmalarni bir-biriga ulash imkonini 
beradi. 
PANlar odatda Bluetooth, Zigbee yoki NFC (yaqin maydon aloqasi) kabi 
simsiz texnologiyalardan foydalanadilar. Ushbu texnologiyalar fizik kabellarga 
bo‘lgan ehtiyojni yo‘qotib, foydalanuvchilar uchun ko‘proq harakatchanlik va 
qulaylikni ta’minlaydi.
PAN ichidagi qurilmalar bir-biri bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri 
aloqa qilishlari mumkin, bu esa markazlashtirilgan tarmoq infratuzilmasini talab 
qilmasdan ma’lumotlar, fayllar va multimedia kontentini almashish imkonini beradi 
[2]. 
Maxfiy ma’lumotlarni himoya qilish va maxfiylikni ta’minlash uchun 
PANlarda xavfsizlik muhim ahamiyatga ega. Qurilmalar o‘rtasidagi aloqani 
ta’minlash va ruxsatsiz kirishni oldini olish uchun shifrlash, autentifikatsiya va 
xavfsiz ulanish mexanizmlari odatda qo‘llaniladi.
1.4-rasm. Shaxsiy tarmoq 

15 

Download 1,69 Mb.