6
KIRISH
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 28 apreldagi “Raqamli
iqtisodyiot va elektron hukumatni keng joriy etish chora-tadbirlari to‘g‘risida” PQ-
4699-sonli Qarorida 2017 - 2021-yillarda O‘zbekiston
Respublikasini
rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasini “Ilm,
ma’rifat va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish yili”da amalga oshirishga oid davlat
dasturida belgilangan vazifalarga muvofiq hamda iqtisodiyot tarmoqlari va davlat
boshqaruvi tizimiga zamonaviy axborot texnologiyalarini keng joriy etish va
telekommunikatsiya tarmoqlarini kengaytirish orqali respublika iqtisodiyotining
raqobatbardoshligini yanada oshirish maqsad qilingan [1].
Zamonaviy telekommunikatsiya va kompyuter
tarmoqlarida paketli
kommutatsiya asosiy tushuncha bo‘lib, ma’lumotlarni uzatish usulini inqilob qiladi
va bugungi kunda biz bilgan Internetni faollashtiradi. Aslini olganda, bu
ma’lumotlarni paketlar deb ataladigan kichikroq, boshqariladigan bo‘laklarga
bo‘lish usuli bo‘lib, keyinchalik ular tarmoq bo‘ylab alohida uzatiladi va belgilangan
joyda qayta yig‘iladi.
An’anaviy kanal kommutatsiyasi tarmoqlarida ma’lumotlar uzatiladimi yoki
yo‘qmi, ulanishning butun davomiyligi uchun ikki tomon o‘rtasida ajratilgan aloqa
yo‘li o‘rnatiladi. Bu usul uzluksiz aloqa uchun samaralidir.
Boshqa tomondan, paketli kommutatsiya ma’lumotlarni paketlarga bo‘lish
orqali bir nechta ma’lumotlar oqimiga bir xil aloqa
kanalini almashish imkonini
beradi. Har bir paket nafaqat foydalanuvchi ma’lumotlarining bir qismini, balki joriy
tarmoq sharoitlaridan kelib chiqib, paketlarni tarmoq bo‘ylab samarali yo‘naltirish
imkonini beruvchi marshurizatorlar va kommutatorlarga mo‘ljallangan yetkazish
manzili kabi ma’lumotlarni ham o‘z ichiga oladi. Ushbu dinamik marshrutlash
qobiliyati paketli kommutatsiyaning asosiy afzalliklaridan biridir, chunki u tarmoq
resurslarini optimallashtiradi va real vaqt rejimida trafik shakllarining o‘zgarishiga
moslashadi.
7
Paketlarni almashtirish konsepsiyasi birinchi marta 1960-yillarda Pol Baran
va Donald Devis kabi tadqiqotchilar tomonidan taklif qilingan. U 1960-yillarning
oxiri va 1970-yillarning boshlarida ARPANETning
rivojlanishi bilan keng
qoʻllanila boshlandi. Bugungi kunda paketli kommutatsiya deyarli barcha
zamonaviy aloqa tarmoqlari, jumladan,
Internet, Ethernet va uyali aloqa
tarmoqlarining asosi bo‘lib, ma’lumotlarni katta masofalar bo‘ylab samarali va
ishonchli uzatish imkonini beradi.
Mavzuning dolzarbligi shundaki paketli kommutatsiya zamonaviy aloqa
infratuzilmalarining asosiga aylandi,
u internet, mahalliy tarmoqlar (LAN), global
tarmoqlari (WAN) va raqamli aloqaning deyarli barcha shakllarini ta’minlab berdi.
Uning ahamiyati bugungi o‘zaro bog‘langan dunyoda ma’lumotlarni
samarali,
ishonchli va moslashuvchan yetkazib berish qobiliyatidadir.
Paketli kommutatsiya
zamonaviy jamiyatning turli ehtiyojlarini qo‘llab-quvvatlaydigan samarali,
moslashuvchan va kengaytiriladigan aloqa tarmoqlarini yaratish uchun zarurdir.
Uning ahamiyati aloqa va axborot almashinuvining deyarli barcha sohalariga
taalluqli bo‘lib, uni raqamli asrda asosiy texnologiyaga aylantiradi.
Paketli kommutatsiya internetni asoslaydi va misli ko‘rilmagan miqyosda
global ulanish imkonini beradi. Katta masofalar va turli tarmoqlar bo‘ylab
ma’lumotlar paketlarini samarali uzatishni osonlashtirgan holda,
paketlarni
kommutatsiyalash odamlarning butun dunyo bo‘ylab muloqot qilish, hamkorlik
qilish va ma’lumotlarga kirish usullarini o‘zgartirdi.
Ishdan maqsad paket texnologiyasidan foydalangan holda axborotni uzatish
usullarini tadqiq qilish.Maqsadga erihish uchun quyidagi vazifalar belgilandi:
- Axborotlarni uzatish tarmoqlarining qurilish tamoyillarini o‘rganish;
- Axborot uzatish tarmoqlarida tarmoq va transport pog‘onasi protokollari
ahamiyatini o‘rganish;
- Paket texnologiyasidan foydalangan holda axborotni
uzatish usullarini
tadqiq qilish.
