|
Datchiklar va ular nazorat qiladigan kattaliklar
|
| bet | 43/49 | | Sana | 19.12.2023 | | Hajmi | 246,9 Kb. | | #123161 |
Bog'liq Parrandachilik xo‘jaliklarini mexanizatsiyalashtirish. Mechaniza-hozir.orgDatchiklar va ular nazorat qiladigan kattaliklar
Nazorat qilinadigan kattaliklar
|
Datchiklar turlari
|
Mexanik
|
Elektrik datchiklar
|
Potensiometrik
|
Tenzometrik
|
Induktiv
|
Termorezitorli
|
s
|
Fotorezistorli
|
Elektron
|
Induksion
|
Pezoelektrik
|
Termoelektrik
|
Xoll datchiklari
|
Fotoelektrik
|
Gidravlik
| |
1. Siljish
|
+
|
+
|
+
|
+
|
-
|
4-
|
—
|
+
|
—
|
—
|
—
|
+
|
+
|
+
| |
2. Sath
|
+
|
+
|
-
|
+
|
|
|
|
|
-
|
|
|
|
|
+
|
Suyuqlikli termometrlarning ishlash prinsipi termometr suyuqligi- ning hajmi harorat ko‘tarilishi yoki pasayishi tufayli o‘zgarilishiga asoslanan. Shishali termometrning suyuqligi sifatida simob, toluol, etil spirti, efir va boshqalar ishlatiladi. Suyuqlikli datchiklarning kirish signali harorat o‘zgarilishi t bo‘lib, chiqish signali kapillardagi ustun- ning balandligi bo‘ladi:
&H=\V/S, (13.1)
bu yerda: AK= - 3xA<2) - suyuqlik hajmining o‘zgarilishi;
S- kapillaming kesim yuzasi;
В - suyuqlikning issiqlikka kengayish koeffitsiyenti;
V- suyuqlikning boshlang‘ich hajmi;
G - kapillar materialining issiqlikka kengayish koeffitsiyenti.
Suyuqlik termometrlariga qo‘shimcha elementlar kiritish natijasida ular avtomatika tizimlarida qo‘llanish imkoniyatiga ega bo‘ladilar (13.3- rasm). Takomillashtirish natijasida suyuqlikli datchiklarning chiqishida harorat o‘zgarilishi bilan aktiv, induktiv, sig‘im qarshiliklari yoki nurlar intensivligi o‘zgartiriladi.
Dilatometrik va bimetallik datchiklarning ishlash prinsipi harorat o‘zgarishidagi qattiq jism chiziqli miqdorining o‘zgarishiga asoslangan. Harorat o‘zgarishiga bog‘liq bofigan qattiq jism chiziqli miqdorining o‘zgarishi quyidagicha ifodalanadi:
Л, = £0(l+Z?x/), (13.2)
rasm. Suyuqlik datchiklarining turlari:
a - kontaktli; b - aktiv qarshilikli; d-induktiv qarshilikli; e -sig'im qarshilikli;
f- nurlar intensivligi.
Afzalliklari: ishonchlilik va sezgirlik ko‘rsatkichlari yuqori.
Kamchiliklari: asbob o‘lchamlarining katta hajmligi, haroratning bir nuqtada emas, hajmda o‘lchanishi, issiqlik inersiyasining kattaligi, ko‘rsatkichlami masofaga uzatish imkoniyati yo‘qligi kabilar.
Bimetalli termometrlaming sezgir elementi ikki kavsharlangan plastinkadan tayyorlangan prujinadan iborat. Bu plastinkalarning issiqlikdan kengayish harorat koeffitsiyenti turlicha bo'lgan metallardan tayyorlanadi. Haroratning o‘zgarishi plastinkalarning uzayishiga olib keladi. Plastinkalar bir-biriga nisbatan siljiy olmaganligi sababli prujina issiqlikdan kengayish harorat koeffitsiyenti kam bo‘lgan plastinka tomon og‘adi. Plastinkalar uzayishining harorat koeffitsiyenti farqi qancha katta bo'lsa, prujinaning harorat o‘zgarishidagi og‘ishi shuncha ko‘p bo‘ladi.
13.4-rasmda yassi plastinkali bimetalli termometming tuzilish sxemasi ko‘rsatilgan. Harorat o‘zgarishi bilan bimetall prujina pastga egiladi. Tortqi strelkani o‘q atrofida aylantiradi. Strelka shkalada o‘ lehanayotgan harorat qiymatini ko‘rsatadi va belgilangan ko‘rsatkichda kontaktlaming holatini o‘zgartiradi. Sezgir elementlar sifatida yoysimon yoki vintsimon spirallar qo‘llaniladi. Bimetalli termometrlar bilan haroratni o‘lchash chegarasi -150°C dan 700 °C gacha, xatosi - 1...1.5%.
Bu turdagi termometrlar haroratni ma’lum darajada avtomatik saqlash va signalizatsiya uchun qo'llaniladi.
Bimetalli termometrlaming kamchiliklari: «charchash» hollari (darajalanishining o‘zgarishi, hatto metallaming ajralishi), issiqlik inersiyasining kattaligi, mahalliy sanoq.
|
| |
