2.1 - jadval
|
|
|
Elektrodlar o‘Icham3ari
|
|
Ei<;ktrodning
|
1,6
|
2,0
|
2,5
|
3,0
|
4,0
|
5,0^0 8,075, 12,
|
diametri, mm
|
|
|
|
|
|
0
|
0
|
|
Uglerodli
|
200,
|
250
|
250,
|
300,
|
350,
|
|
450
|
|
Elektrodning
|
va
|
250
|
|
300
|
350
|
450
|
|
|
legirlangan
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
elektrodlar
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Yuqori
|
150,
|
200,
|
250
|
300,
|
350
|
350,
|
|
|
legirlangan
|
200
|
250
|
|
350
|
|
450
|
|
|
elektrodlar
|
|
|
|
|
|
|
|
Bnrcha turdagi elcktrodlarga qo‘yiladigan talablar quyidngUardan iborat:
yoyning turg'un yonishini va chokning yaxshi shakllanishlni ta’minlash;
payvand chok metalini berilgan kimyoviy tarkibda olish;
elektrod steijeni va qoplamaning bir tekis hamda sokin suyuqlanishini ta’minlash;
elektrod metalini minimal sachratish va payvandlashiiing yuqori unumdorligini ta’minlash;
shlakning oson ajralishi va qoplamalaming yetarlicha mustahkam bo'lishi;
ma’lum vaqt oralig‘ida elektrodlarning fizik-kimyoviy va texnologik xossalarining saqlanishi;
tayyorlash va payvandlash vaqtida zahaiiiligi minimal boMishi kerak.
18
Elektrodlar xususiyati elektrod o'zagi va qoplamasining kirnyoviy tarkibiga qarab aniqlanadi, Erigan metall kimyoviy tarkibiga va uning rnexanik xususiyatlariga elektrod o‘zagining kimyoviy tarkibi yanada kuchliroq ta’sir etadi.
Elektrodlarning qoplamalari shlak hosil qiluvchi, gaz hosi! qiluvchi, oksidsizlantiruvchi, legirlovchi, turg'unlashtiruvchi va bog'iovchi komponentlardan tashkil topgan.
Shlak hosil qiluvchi komponentlar suyuqlangan metalni ha-vodagi kislorod va azot ta’siridan muhofaza qiladi va uni qis-man tozalaydi. Ular yoy oralig'idan o'tayotgan elektrod rnetali tomchisi atrofida shlakli qobiqlar, chok metali sirtida shlakli qatlam hosil qiladi. Shlak hosil qiluvchi komponentlar metaln ing sovish tezligini kamaytiradi va undan metall bo'lmagan qo shilmalarning ajralishiga yordam beradi. Shlak hosil qiluvchi komponentlarda titan konsentrati, marganes mdasi, daia shpati, kaolin, bo*r, marmar, kvars qumi, dolomit bo‘lishi mumkin.
Gaz hosiI qiluvchi komponentlar yonishida payvandlash zo~ nasida gaz yordamida himoya hosil qiladi, gaz himoyasi ham, shuningdek, suyuqlangan metalni havodagi kislorod va azotdan muhofaza qiladi. Gaz hosil qiluvchi komponentlar yog‘och uni, ip-gazlama kalavasi, kraxmal, ozuqa uni, dekstrin, sellulozadan iborat bo'lishi mumkin.
Oksidsizlantiruvchi komponentlar payvandlash vannasining suyuqlangan metalini oksidsizlantirish uchun zarur. Bularga moyil temirga nisbatan kislorodga vaqinroq boMgan elementlar, masalan, marganes, kremniy, titan, aluminiy va boshqalar ki-radi. Ko'pchilik oksidsizlantiruvchilar elektrod qoplamalarga ferroqotishmalar tarzida kiritiladi.
Legirlovchi komponentlar qoplama tarkibiga chok metaliga issiqqa bardoshli, yeyilishga chidamli, korroziyaga bardoshli
kabi maxsiis xossalar berishi va mexanik xossaianni yaxshilash uchun zarur. Legirlovchi elementlarga marganes, xrom, titan,
vanadiy, molibden, volfram va ba’zi bir boshqa elementlar ki-radi.
Turg unlashtiruvchi komponentlar ionlanish potensiali uncha
katta bo‘lmagan elementlar, masalan, kaliy, natriy va kalsiylar kiradi.
Bog'lovchi komponentlar qoplamalarning boshqa tarkiblarini o‘zaro va steijen bilan bog‘lash uchun ishlatiladi. Bunday tarkiblar sifatida kaliy yoki natriyli suyuq shisha, dekstrin, jelatin va boshqalar ishlatiladi. Suyuq shisha asosiy bog'lovchi moddadir. Suyuq shisha silikat, ya’ni ishqor metall (natriy yoki kaliy)larning kremniy kislotalari tuzi hisoblanadi. Asosan, natriyli suyuq shisha - natriy silikati ishlatiladi. Uning
kimyoviy formulasi Na20 S i02. ЯШЖ . Bu nisbat suyuq shisha
NazO ^
moduli deb ataladi. Modul qanchalik yuqori bolsa, suyuq shisha shunchalik yopishqoq bo'ladi. Elektrod qoplamlarida moduli 2,2dan 8gacha bo‘lgan suyuq shisha ishlatiladi. Yoy
yunada barqaror yonishi uchun ba’zi bir qoplamlarga kaliyli luyuq shisha qo'shiladi.
Barcha qoplamalar quyidagi talablarga javob berishi kerak:
yoyning turg'un yonishini ta’minlash;
elektrod suyuqlanganida hosil bo‘ladigan shlaklaming fi-zikaviy xossalari chokning normal shakllanishiga va elektrod bilan qulay harakat qilishga to'sqinlik qilmasligi kerak;
shlaklar, gazlar va metall orasida, payvand choklarida g‘ovaklar hosil qiluvchi reaksiyalar bo‘lmasligi kerak;
qoplama materiallari yaxshi maydalanuvchan bo'lishi hamda suyuq shisha bilan va o‘zaro reaksiyalarga kirishmaydigan bo'lishi kerak;
20
qoplarnalarning tarkibi ulami tayyorlashda va uiamin yonish jarayonida zarur bo‘lgan mehnat sharoiti sanitariya-gigiyena talablariga javob berishi kerak.
Hosil bo‘layotgan shlaklarning fizikaviy xossalari payvan dlash jarayoni va payvand chokining shakilanishiga katta ta’sir ko'rsatadi. Barcha elektrod qoplamaiarida ularning suyuqlani-shi natijasida shlakning zichligi payvandlash van nasi ning metali zichligidan kam boiishi kerak. Bu shlakning payvandlash vannasidan qalqib chiqishini ta’minlaydi. Shlakning qotish harorat interval! payvandlash vannasi metalining kristallanish haroratidan past boMishi kerak, aks holda shlak qatlami pay-vand vannasida ajralayotgan gazlami o‘tkazmay qo‘yadi. Shlak payvand chokini butun sirti bo‘y!ab tekis qopiashi kerak.
Elektrod qoplamalarining suyuqlanishida hosil bo'lgan shlaklar «uzun» va «qisqa» boiadi. Tarkibida ko‘p miqdorda qumtuproq bo‘lgan shlaklar «uzun» shlak deb ataladi. Ularning yopishqoqligi harorat pasayishi bilan sekin oitadi. Suyuqlan-ganda «uzun» shlaklar host! qiladigan qoplamali elektrodiar bilan vertikal va ship holatda payvandlash ishlarini bajarib bo'lmaydi, chunki bunda payvandlash vannasi uzoq muddat suyuq holatda boiadi. Fazoning barcha vazivatlaridagi payvan dlash ishlarini bajarish uchun qoplamalari suyuqlanganida «qisqa» shlaklar hosii qiluvchi elektrodiar ishlatiladi; suyuqlangan shlakning yopishqoqligi harorat pasayishi bilan tez ortadi, shuning uchun kristallanib ulgurgan shlak hali suyuq holatda bo'lgan chok metalining oqib ketishiga to'sqinlik qila di. «Qisqa» shlaklar mtil va asos qoplamali elektrodiar ishlatilganda hosil boiadi.
Chiziqli kengayish koeffitsiyenti metalning chiziqli ken-gayish koeffitsiyentidan farqli bo‘lgan shlaklar ishlatilganda shlak po'stlog i metall sirtidan yaxshi ajraladi.
Muhofazalovchi va legirlovchi qoplamalarni, ular tarkibida bo‘lgan hamda ulaming payvandlash vannasining metaliga ta’sirini belgilovchi asosiy moddalar turiga qarab tasnif lash tartibi qabul qilingan. Ana shu xususiyatlarga qarab barcha qoplamalar to‘it guruhga bo‘linadi: kislotali, asosli, rulilli va sellulozali.
2.4. Yoyli-dastakii payvafidiash rejimiari
Payvandlash rejimi deganda payvandlash jarayonida bajari-ladigan shartlar yig‘indisi tushuniladi. Payvandlash rejimi pa-rametrlari asosiy va qo‘shimcha parametrlarga bo;lirtadi. Pay vandlash rcjimining asosiy parametrlariga tokning kattaligi, turi va qutbi; elektrodning diametri, kuchlanish, payvandlash tezligi va elektrod uchining ko'ndalang tebranish kattaligi kiradi. Qo'shimchn parametrlarga elektrod qulochining kattaligi, I'lcklrod qoplamasining tarkibi va qalinligi, asosiy metalning ho.sliluiig'ich harorati, elektrodning fazodagi vaziyati (vertika.1, qiya) va payvandlash vaqtida buyumning hoiati kiradi.
Elektrod simining diametri payvandlanadigan metall qalin-ligiga qarab tanlanadi (2.2-jadval). Elektrodning diametri katta bo'lsa, payvandlashda ish unumi oshadi, lekin payvandlanadi gan metall erishi va oqib ketishi mumkin, vertikal va ship ho-latdagi choklarning ishlashi qiyinlashadi, chok tubi chala erishi mumkin. Shuning uchun ham ko‘p qatlamli chokning birinchi qatlami har doim diametri 4—5 mm elektrod bilan payvandla-nadi. U-simon ishlangan chokning barcha qatlamlarini bir xil (maksimal yo i qo'yilgan diametrli) elektrod bilan payvandlash mumkin.
22
2.2-jadval
Uchma-uch birikmalariii payvandlashda payvandlanayotgan metall qalinligiga nisbatan elektrod simi diametri
-
Payvandlanadigan metall
|
0,5-
|
1,5-3 13—5 6
|
-8
|
9~
|
13-
|
qalinligi, mm
|
1,5
|
|
|
12
|
20
|
Eleklrod simining
|
1,5-
|
2-3 3-4 4
|
-5
|
4-6
|
5-6
|
diametri, mm
|
2,0
|
|
|
|
|
Vertikal va ship choldar diametri 5 mm dan ortiq bo'lmagan elektrodlar bilan payvandlanadi. Chatim (har joydan tutashtirish) choklar va eritib yotqiziiadigan kichik kesimli valiklar diametri 5 mm dan ortmaydigan elektrodlar bilan amalga oshiriladi.
Tok kuchi kam bo lsa, issiqiik payvandlash vannasiga yetarli darajada kelmaydi va asosiy metall bilan eritilgan metall yaxshi birikmasligi mumkin. Natijada payvand birikmaning mustahkamligi keskin kamayadi. Гок haddan tashqari kuchli bo‘lganida payvandlashni boshlagandan keyin biroz vaqt o‘tishi bilan eleklrod qizib ketadi, uning metali tez erib chokka oqib tushadi. Natijada chokka erib tushadigan metall ko*proq tushadi hamda elektrodning suyuq metali erimagan asosiy metalga tushib qolgudek b e Isa, chala payvandlangan joylar hosil bo‘lish xavfi tug‘iladi.
Kamuglerodli po‘latlarni pastki holatda uchma-uch payvandlash uchun tok miqdorini tanlashda akademik K.K.Xrenovning quyidagi 1'ormulasidan foydalanish mumkin:
Ipay=H20-t6d)d,
bunda /pay-to k , A;
d - elektrod metall sterjenining diametri, mm.
Vertikal va ship choklarni payvandlashda pastki holatda chokiarni payvandlashga nisbatan tok qiymati 10-20 % kam bo‘ladi.
Birikinalarni ustma-ust va tavr shaklida payvandlashda katta tok ishlatilishi mumkin. Chunki bunday hollarda erib te-shilish holiari kam bo‘ladi.
Tokning turi va qutbi, chokning shakli hamda oMcham-lariga ta’sir qiladi. Teskari qutbli o ;zgarmas tok bilan payvan dlashda suyuqlanib quyilish uzunligi to‘g‘ri qutbii o'zgarmas tok bilan payvandlashga nisbatan 40-50% ga ko‘proq boiadi, chunki anod va katodda ajralayotgan issiqlik miqdori har xii boiadi. 0 ‘zgaruvchan tok bilan payvandlashda to la payvan dlash chuqurligi teskari qutbli o‘zgannas tok bilan payvan dlashga nisbatan 15-20% kam boiadi.
Yoy bilan dastakli payvandlashda kuchlanish metalning to la payvandlash chuqurligiga kam ta'sir qiladi, hatto bu ta simi nazarga olmasa ham boiadi. Chokning kengligi elek trod kuchlanishiga bogliq. Kuchlanish ortganida chokning kengligi ortadi.
Nazorat savollari
Sanoat va qurilishda qanday tur payvandlash postlaridan foydalaniladi?
Elektr tarmoglga ulanadigan payvandlash simlari qanday tanlanadi?
Elektr payvandchi ishlayotganda u qanday rnaxsus kiyim-larni kiyishi kerak?
Chokning ochilishi burchagi nimaga xizmat qiladi?
Payvandlash rejimi qanday parametrlarda beriladi?
Yoyli-dastakli payvandlashda kuchlanish qanaav tanlana-
di?
Yoyli-dastakli payvandlashda tok kuchi qanday tanlanadi?
Yoyli-dastakli payvandlashda qanday ta’minlash mabalari mavjud?
Yoyli-dastakli payvandlashda tok kuchi kam bo Isa nima sodir boiadi?
10 Elektrod qoplamasining qanday komponentlari mavjud?
3-BOB. FLYUS OSTIDA PAYVANDLASH
3.1. Flyus ostida payvandlashning mohiyati
Idyus ostida yoyli payvandlash —bu yoyli eritib payvandlash bo'lib, bunda yoy payvandlash flyusi ostida yonadi.
Flyus ostida payvandlash usuli 1939-yilda Ukraina Fanlar akademiyasining Elektr payvandlash institutida E.O.Paton ish - tiroki bilan, N.G.Slavyanov g'oyasi asosida ishlab chiqildi va o‘shanda bu usulga «flyus ostida qoplamasiz elektrod bilan tezkor avtornatik payvandlash» nomi berilgan.
|
