78
YO‘RIQNOMALI TEXNOLOGIK XARITA
Kasb kodi va nomi:
30600102 Kompyuter
garfikasi va dizayn operatori
O’quv amalyot nomi:
Kompyuter grafigi va
dizayn
Mavzu 6:
Grafik axborotlarni kodlash
Maqsad: O‘quvchilarga grafik axborotlarni kodlash o‘rgatish
Bajariladigan
ishlar mazmuni
Moslamalar,
asboblar va
xomashyolar
Eskizlar,chizmalar,
rasmlar
Bajarish
Tartibi
1
Inson
axborotlarni
yig'ish, saqlash
va qayta
ishlashda qulay
hamda qisqa
ko'rinishda
bo'lishi uchun
turli
belgilashlardan
foydalanadi.
Bunga
tovushlarni harf
va
raqamlar orqali,
musiqa
tovushlarini
notalar orqali,
matematik, fizik,
biologik
qonuniyatlarni
formulalar orqali
Axborotni ikki
belgi kodlash
Hayotda axborotni
kodlashning ko'pdan-
ko'p usullari mavjud.
Birinchi kodlashni
qo'llagan inson
qadimgi Gretsiya
sarkardasi Lisandro
hisoblanadi. U
axborotni maxfiy
saqlash, ya'ni
kodlash
uchun
ma'lum bir
qalinlikdagi "Ssital"
tayoqchasini o'ylab
topgan.
79
Rangli modellar
orasidagi o`tish har
doim modellarning
ranglar maydoniga
mos kelmasligi
tufayli ranglarning
biron bir yo`qolishi
bilan bog`liq.
Kodlash tarixi
Fotosurat konverter
shuningdek, bir vaqtning
o`zida bir nechta
rasmlarni bosib chiqarish
uchun tayyorlash kerak
bo`lsa,
ommaviy rejimda
aylantirishga imkon
beradi, shuningdek,
rasmlarni tahrirlash
uchun ko`plab
imkoniyatlardan
foydalanish mumkin.
Dastlab qatorlar
indeksini m deb,
ustunlarni n deb
belgilaylik va
quyidagi rasmda
keltirilgan
Kompyuter
ekranidagi piksel
to`ri.
Piksellarni bunday
holatini umumiy
kelishuvga asosan
matritsa shaklida
joylshuvi deb yuritiladi.
Dastlab qatorlar
indeksini m deb,
ustunlarni n deb
belgilaylik va quyidagi
rasmda keltirilgan
81
Mavzu 6: Grafik axborotlarni kodlash
Reja
Raqamli axborotlarni kodlash
Belgili axborotlarni kodlash
Tovushli axborotlarni kodlash
Inson axborotlarni yig'ish, saqlash va qayta ishlashda qulay hamda qisqa
ko'rinishda bo'lishi uchun turli belgilashlardan foydalanadi. Bunga tovushlarni
harf
va raqamlar orqali, musiqa tovushlarini notalar orqali, matematik, fizik,
biologik qonuniyatlarni formulalar orqali ifodalanishini misol qilish mumkin.
Axborotlarni kodlash haqida Inson borliqning bir qismi bo'lgani uchun doimo
borliqning ta'sirini sezib turadi. Bu ta'sirni turli signallar (tovush, yorug'lik,
elektomagnit, nerv va hokazo) ko'rinishida qabul qilamiz. Insonga uzluksiz ta'sir
etib turuvchi axborotlarni analog axborotlar deb ataladi
Inson analog axborotlarni
qayta ishlashi uchun uni biror qismini ajratib oladi va tahlil qiladi.
Tahlil qilish jarayonida axborotni qayta ishlash uchun qulay bo'lgan ko'rinishga
o'tkazadi. Bunda inson turli belgilardan foydalanadi. Masalan, sizga ma'lum
bo'lgan alifbo harflari insonga tushunarli bo'lgan tovushlarni, nota belgilari esa
musiqiy tovushlarni ifodalaydi. Bu belgilar yordamida insonga eshitilayotgan,
nutq yoki musiqani qog'ozga tushirish oson kechadi. Demak,
inson axborotlarni
qayta ishlash uchun uni uzlukli ko'rinishga o'tkazar ekan. Axborotlarni bu kabi
uzlukli ko'rinishini diskret axborotlar deb ataladi. Inson tomonidan ishlab
chiqarilgan qurilmalar ichid analog axborotlar bilan ishlaydiganlari ham,
diskret
82
axborotlar bilan ishlaydiganlari ham mavjud. Diskret axborotlardan eng ko'p
tarqalgani raqamli axborotlardir, ya'ni uzluksiz axborotning raqamlar orqali
ifodalangan ko'rinishidir. Analog signallar bilan ishlaydigan qurilmalar analog
qurilmalar, raqamli axborotlar bilan ishlaydigan qurilmalar raqamli qurilmalar deb
ataladi.
Analog qurilmalarga televizor, telefon, radio, fotoapparat, videokamerani,
raqamli qurilmalarga shaxsiy kompyuter,
raqamli telefon, raqamli fotoapparat,
raqamli videokamerani misol qilish mumkin.
Axborotlar ustida amallar bajarish qulay bo'lishi uchun aniq bir qoidalar asosida
boshqa ko'rinishga o'tkazish jarayoni axborotni kodlash deyiladi. Axborotlarni
kodlash insoniyat tomonidan faqat amallar bajarish qulay bo'lishi
uchun emas,
balki axborotni maxfiy saqlash uchun ham qo'llanilgan. Kodlashning bu ko'rinishi
shifrlash deb ataladi. Qadimda axborotlarni kodlash Hayotda axborotni
kodlashning ko'pdan-ko'p usullari mavjud. Birinchi kodlashni qo'llagan inson
qadimgi Gretsiya sarkardasi Lisandro hisoblanadi.
U axborotni maxfiy saqlash, ya'ni kodlash uchun ma'lum bir qalinlikdagi "Ssital"
tayoqchasini o'ylab topgan. Kodlashning bu usuli o'rin almashtirish usuli deb
ataladi.Qadimgi rim imperatori Yuliy Sezar ham axborotni
maxfiyligini saqlash
83
uchun matnni kodlash usulini o'ylab topgan. "Sezar shifri"da matndagi harf
alifboda o'zidan keyin kelgan uchinchi harfga alimashtiriladi. Bunda alifbo
doiraviy yozilgan hisoblanadi. Bu kodlash usul alifboni surish usuli deyiladi. Sezar
usulidan foydalanganda belgini istalgancha surish mumkin.
