–
Nihoyat 1657 yili italyan Fernando Vebrist tomonidan bug‘
mashinasining sodda modeli yaratildi
Birinchi mukammal harakatlanuvchi bug‘ avtomobilini 1769 yilda fransuz
Nikol-Jozef Kyuno (1715-1804) yaratdi
B
B
U
U
G
G
‘
‘
D
D
A
A
V
V
R
R
I
I
367
1885 yilning bahorida Karl Bens
ichki yonuv dvigateli bilan jihozlangan uch oyoqli o‘zi yurar aravani yaratdi.
Mexanik I.P.Kulibin 1791 yil
vatandoshi Shamshurenkovning
«o‘ziyurar kolyaska» g‘oyasini
rivojlantirib, inson muskuli yordamida
harakatga keladigan «samokatka»sini
yaratdi.
368
•
2003
yil
avgust
-
avtomatik
uzatish
qutichasili Lacetti va
Matiz
avtomobillari
ishlab
chiqarila
boshlanishi.
•
2005 yil yanvar -1,0
l. dvigatel hajmli
Matiz
avtomobili
ishlab
chiqarila
boshlandi
Captiva
2007 yildan ishlab
chiqarilmoqda.
Tacuma
2007 yildan ishlab
chiqarilmoqda
Epica
2007 yidan boshlab ishlab
chiqarilmoqda
Nexia – II
2008 yildan ishlab chiqarila
boshlandi
369
/
Dvigatel
–
Avtomobilning harakatlanishi
uchunzarur bo‘lgan mexanik energiya
hosil qiluvchi manba bo‘lib xizmat
qiladi. Mexanik energiya esa dvigatelda
yonilg‘I yonishi natijasida hosil
bo‘ladigan kimyoviy energiyaning
issiqlik energiyasiga aylanishi natijasida
hosil bo‘ladi.
Dvigateldan olingan
mexanik energiya bir qator mexanizm
va agregatlar orqali yetakchi
g‘
ildiraklarga yetkazib beriladi.
Dvigatelning zaruriyati va vazifasi
•
Fransiyalik Jak Eten Lenuar ichki yonuv
dvigatellari «otasi» deb e’tirof etiladi
•
Germaniyaning Kyoln shahridan 30
yoshlik Nikolaus Otto Lenuarning
dvigatelini quvvatini
oshirish hisobiga
takomillashtiradi.
•
Otto quyidagini aniqlagan edi: gazni
alangalatishdan oldin siqish kerak,
potrlashni esa porshenning silindr
ichidagi eng yuqori
holatida amalga
oshirish kerak.
•
Bu jarayon xozirgi zamonaviy
dvigatellarda
bajariladigan kiritish,
siqish, ish y
o‘li va chiqarish taktlariga
mos keladi
ICHKI YONUV DVIGATELLARI VA AVTOMOBIL
370
Avtomobil transporti o‘z navbatida
quyidagilarga
bo‘linadi:
371
Avtomobilning umumiy tuzilishi
Dvigatel
mexanizmlari
Krivoship
shatunli
Gaz taqsimlash
372
Yuqori chekka nuqta (YUCHN) -
porshenning tirsakli val o‘qidan uzoqlashgan eng chekka
turish holati.
Pastki chekka nuqta (PCHN) —
porshenning tirsakli
val o‘qiga yaqinlashgan eng chekka turish holati.
Porshen yo‘li —
porshenning bir chekka nuqtadan
ikkinchi chekka nuqtagacha qarab harakatlanganidagi
bosib o‘tgan masofasi. Odatda porshen yo‘li
S
harfi bilan
belgilanib (2.1- rasm), tirsakli val krivoshipining ikki
radiusiga teng, ya’ni S = 2R.
]Silindrning ishchi hajnti —
ushbu hajhi porshen
YUCHN dan PCHN ga har4-katlanib bo‘lganida hosil
bo‘ladi va
V
h
harfi bilan belgilanib, quyidagicha
aniqlanadi:
n-d
2
(1)
V= —∙S
4
Dvigatel
tizimlari
Sovitish
Moylash
Ta’minla
sh
O‘t
oldirish
373
Siqish
darajasi
––
Siqish darajasi
374
375
376
377
378
Сиқиш даражаси
Си
қ
иш
даражаси
––
379
Тўрт тактли саккиз цилиндрли
V
– симон двигател
кривошип
-
шатунли механизмнинг схемаси
380
Blok-karter, silindrlar, silindrlar kallagi,
porshen, porshen barmoqlari, porshen halqalari,
shatun, tirsakli val, shatun va o‘zak
ishlar,maxovik
Slindrlarning joylashihsi
1.
Bir qatorli vertikal
2.
O‘qqa nisbatan qiya
3.
Gorizontal
4.
V-simon
5.
Gorizontal oppozitli joylashgan
KSHMning tuzulishi, tashkil etuvchi detallari
381
V
–
simon dvigatelning silindrlar bloki; gilzasi;taqsimlovchi tishli
g`ildiraklarning qopqog`i va silindrlar blokining kallagi
382
Korpus
detallariga
quyidagilar
kiradi:
1.
Slindr kallagi
2.Slindr bloki
3. Karter
4.
Karter tagligi
5.Oldingi va orqa qopqoqlar
D-21A1 dvigatel detallari:
—klapanlar qopqogi; 2 va 8—ustquymalar; 3—
silindrlar kallagi;4—silindr;
5—
silindr ustquymasi; 6—shpilka; 7—karter;
9—karter tagligi (poddon), 10—sovitish qovurg‘asi
.
Shatuni
/—vtulka, 2—yuqorigi kallakdagi
383
384
385
386
Gaz taqsimlash mexanizmining vazifasi
- Gaz taqsimlash mexanizmi havoni (dizel
dvigatellarida) yoki yoqilg‘i aralashmasini (karbyuratoroli dvigatellarda) dvigatel
silindrlariga belgilangan tartib bo‘yicha taqsimlab berish va silindrdagi ishlangan
gazlarni atmosferaga chiqarib yuborish uchun xizmat qiladi.
To‘rt taktli dvigatellarda asosan klapanli gaz taqsimlash mexanizmi qo‘llaniladi.
Bunday mexanizmlar klapanlarning slindrga nisbatan joylashuviga qarab, pastda
(slindrlar blokining yon tomonida) yoki yuqorida (slindrlar kallagida) joylashgan
klapanli gaz taqimlash mexanizmlariga bo‘linadi.
387
a) Pastda joylashgan klapanli b) Yuqorida joylashgan klapanli GTM
388
389
Taqsimlash vali tishli g‘ildiragi
Kiritish va chiqarish klapanlari
Klapanlarni yo‘naltiruvchi vtulkalar
Klapan prujinasi
Tayanch shayba
Turtkich
Rostlash bolti
Qotiruvchi gayka
Suxariklar
Klapanlar kallagining joylashishiga mo‘ljallangan o‘rindiqlar.
| 