RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV OʻQITISHNING PSIXOLOGIK-
PEDAGOGIK JIHATLARI
RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI
2023-yil 2-iyun
149
INKLYUZIV TA’LIM TIZIMIDA ALOHIDA EHTIYOJLI BOLALAR BILAN
ISHLASHNING О‘ZIGA XOS XUSUSIYATLARI
Muhayyo Umaraliyeva
T.N.Qori Niyoziy nomidagi О‘zbekiston pedagogika fanlari ilmiy tadqiqot instituti “Ilmiy-
pedagogik kadrlar tayyorlash” bо‘limi boshlig‘i, pedagogika fanlari bо‘yicha falsafa doktori, v.b.
dotsent
https://doi.org/10.5281/zenodo.7992596
Annotatsiya. Maqolada mamlakatimizda inklyuziv ta’lim tizimini yuksaltirish
mexanizmlari va pedagoglarning ushbu sohada kasbiy kompetentligini puxta egallash
muammolari kо‘rib chiqilgan. Shuningdek, inklyuziv ta’lim tizimida alohida ehtiyojli bolalar
bilan ishlashning о‘ziga xos xususiyatlari xorijiy mamlakatlar misolida ham yoritib berilgan.
Kalit sо‘zlar: Inklyuziv ta’lim, nogironligi bо‘lgan о‘quvchilar, siyosat, Rossiya ta’lim
tizimi, metodlar, tadqiqot, tashkilot.
Dunyo mamlakatlarida nogironligi bо‘lgan, ijtimoiy
himoyaga muhtoj bolalarni
tarbiyalash, ularning jamiyatda о‘ziga munosib о‘rinni egallashlariga kо‘maklashish masalasiga
alohida e’tibor qaratiladi. Birlashgan Millatlar tashkilotining “Inson huquqlari umumjahon
Deklarasiyasi”, “Aqliy jihatdan orqada qolgan shaxslarning huquqlari tо‘g‘risidagi
Deklaratsiyasi” “Nogironlar huquqlari tо‘g‘risida”gi Konvensiyasi, “Ta’lim hamma uchun” reja-
dasturi tо‘g‘risidagi Dakar deklaratsiyasi, “Osiyo va Okeaniya
mamlakatlari nogironlar
huquqlarini muhofaza qilish chora-tadbirlari dasturi”, “Nogironlar uchun teng imkoniyatlarni
ta’minlash bо‘yicha Standart qoidalar”, “Bolalar huquqlari tо‘g‘risida”gi konvensiya va boshqa
xalqaro miqyosda qabul qilingan me’yoriy-huquqiy hujjatlarning asosiy maqsadi nogiron
bolalarni himoyalashga qaratilgan bо‘lib, bu xalqaro-huquqiy asoslar ta’lim jarayoniga inklyuziv
yondashuvni samarali joriy etishni nazarda tutadi.
Umumiy о‘qitish tizimida inklyuziv ta’limning
pedagogik-psixologik jihatlari,
nogironligi bо‘lgan bolalarning ta’limiy ehtiyojlarini qondirish, ularning huquqiy tengligi
sharoitini
yaratish, jamiyat a’zosi sifatidagi о‘rnini mustahkamlashga oid muammolar bu
izlanishlarning asosini tashkil etib, ular nogiron bolalarning individual
xususiyatlari va adaptiv
imkoniyatlarini inobatga olish, ijtimoiy moslashuvini texnologik ta’minlash hamda qо‘llab-
quvvatlash о‘quv-tarbiya jarayonini tashkil etishning pedagogik tizimini takomillashtirishda
alohida о‘rin egallamoqda.
Inklyuziv ta’lim konsepsiyasi “inklyuziv jamiyat” g‘oyasiga asoslanadi, bu yerda hamma
narsa boshqasini (boshqa irq, din, madaniyat, nogironligi bо‘lgan odamni) ijtimoiy hayotda faol
va teng ishtirok etishga qо‘shishni afzal kо‘radi, har kimning manfaatlariga mos keladi, mustaqil
yashash
qobiliyatini oshiradi, ularning huquqlari tengligini ta’minlaydi.
Manchester Universiteti professori Piter Mittler shunday deb yozadi: “inklyuziv ta’lim –
bu yakuniy maqsadga erishish yо‘lidagi qadamdir-jinsi, yoshi, etnik kelib chiqishi,
qobiliyati,
buzilishi bor yoki yо‘qligidan qat’i nazar, barcha bolalar va kattalarga yoqadigan jamiyatni
yaratish. jamiyatda ishtirok etish va unga hissa qо‘shish”.
Inklyuziv jarayonni resurs bilan ta’minlash umumiy ta’limdagi tashkiliy va mazmunli
о‘zgarishlarning muhim tizimli elementidir. Inklyuziv amaliyotning rus tajribasi ta’lim
muassasalarining eksperimental va dizayn
rejimining uzoq bosqichi, nogiron bolalarning
ehtiyojlari uchun ta’lim sharoitlarini muallifning moslashuvi bilan bog‘liq. Shu sababli,
