“PEDAGOGIK MAHORAT” ilmiy-nazariy va metodik jurnal. 2022, № 3-4
12
shaxs orientatsiya va sadoqat uchun muayyan tizimga muhtojdir. Bu ehtiyojlar insonlardagi eng kuchli
energiya manbalari qatoriga kiradi va turli yoʻllar bilan shaxs ularni qondirishga harakat qiladi.
E.Frommning fikriga koʻra, har bir shaxs oʻz hayoti davomida uni toʻgʻri yoʻlga boshlovchi, unga yoʻl-yoʻriq
koʻrsatuvchi kuchga muhtojdir, bu ehtiyojini qondirishda u boʻysunish uchun muqobil kuch izlaydi, bu kuch
ruhoniy, shoh yoki Xudoning qudrati boʻlishi mumkin. Shunga asoslanib, E.Fromm dinni shaxsga yoʻnalish
tizimini taʼminlaydigan “guruh tomonidan birgalikda koʻriladigan har qanday qarashlar va harakatlar tizimi”
[2] deb taʼriflaydi . Z.Freyd shaxs dindorligini talqin qilar ekan, uni insonlar oʻzlarining turli xususiyat va
belgilarga ega boʻlgan qoʻrquvlariga qarshi himoya mexanizmi sifatida qoʻllovchi illyuziya deb atadi. Uning
fikriga koʻra, din insonga oʻzini psixologik jihatdan himoya qilishga imkon beruvchi mexanizmdir.
Insoniyatning illyuziyasi deya nomladi. U diniy eʼtiqodni mohiyatan butun bir jamiyatga koʻchirilgan va ular
tomonidan qoʻllaniladigan shaxsning ichki nevrozi deb nomladi [3].
Аmerikalik olimlarning dindorlik yuzasidan olib borgan tadqiqotlari natijalari shuni maʼlum qiladiki,
bolalikdan diniy tarbiya asosida voyaga yetgan shaxslarning oʻz hayotlaridan qoniqish darajalari boshqa
tengdoshlariga nisbatan yuqori namoyon boʻladi. 16 000 ga yaqin amerikalik bolalarning diniy odatlarini
(cherkovga borish, meditatsiya va ibodat qilish), shuningdek, ularning voyaga yetgandagi psixologik va
jismoniy sogʻligini tahlil qilgandan soʻng, olimlar diniy tarbiya olgan odamlar boshqa tengdoshlariga
qaraganda ancha baxtliroq degan xulosaga kelishdi [4].
Shuningdek antropologik nuqtayi nazardan diniy urf-odatlar inson hayotining ijtimoiy va psixologik
tomonlariga ta’sir qiladi. Masalan, jamoalar va butun mamlakatlar din asosida shakllanadi va dindor odamlar
oʻlim qoʻrquvining pastligi bilan ajralib turadi [5].
