|
“pedagogik mahorat” ilmiy-nazariy va metodik jurnal. 2022, №3-4Bog'liq 05.12.2021 To`plam Ped mahorat OAKAsosiy qism.
Boʻlajak oʻqituvchilarning kasbiy tafakkurini rivojlantirish, kasbiy-shaxsiy sifatlarni
shakllantirish, ularni istiqboldagi pedagogik faoliyatga tayyorlash, oʻqituvchilarda innovatsion tayyorgarlikni
shakllantirish, ulardagi kasbiy ijodkorlik koʻnikmalarini rivojlantirish muammolari koʻpgina ilmiy
izlanishlarda oʻz ifodasini topgan.
Jumladan,
N.N.Azizxodjayeva,
H.Abdukarimov,
R.Djurayev,
B.Djurayeva,
X.Ibragimov,
R.G.Isyanov, N.A.Muslimov, U.Nishonaliyev, B.Raximov, N.Sayidahmedov, Oʻ.Tolipov, Sh.Sharipov,
S.Turgʻunov, N.Shodiyev, N.Erkaboyeva, D.Yunusova, J.Gʻ.Yoʻldoshev, O.Haydarova tadqiqotlarida
boʻlajak oʻqituvchilarni pedagogik kasbiy faoliyatga tayyorlashning nazariy va amaliy asoslari, shart-
sharoitlari, pedagogik mahoratning shakllanish bosqichlari, B.R.Adizov, R.Sh.Ahlidinov, Sh.Barotov,
M.G.Davletshin, Sh.Q.Mardonov, U.Q.Musayev, R.G.Safarova, N.Safoyev, E.Seytxalilov, Gʻ.Shoumarov,
J.Gʻ.Yoʻldoshev, Sh.Qurbonov, E.Gʻoziyev ishlarida ta’lim-tarbiya jarayonini texnologiyalashtirish, shaxsga
yoʻnaltirilgan ta’lim jarayonining pedagogik-psixologik muammolari, A.Abduqodirov, U.Begimqulov,
N.Taylakov, F.Zokirovalarning tadqiqot ishlarida pedagogik jarayonga innovatsion texnologik yondashuv
hamda boʻlajak oʻqituvchilarni tayyorlashda pedagogik hamda axborot texnologiyalardan foydalanishning
oʻziga xos jihatlari ochib berilgan.
MDH olimlaridan A.V. Brushlinskiy, V.A.Polikarpov [3], G.A.Bordovskiy, V.I.Gorovaya,
A.V.Gutorova, I.F.Isayev, M.M.Kashapov [4], A.A.Kirsanov, M.V.Klarin, A.V.Korjuyev, D.G.Levites,
V.M.Monaxov, N.D.Nikandrov, A.M.Novikov, L.S.Podimova, A.M.Stolyarenko boʻlajak pedagog-
mutaxassislarni tayyorlash jarayonini modrenizatsiyalashning mazmuniy-protsessual hamda texnologik
jihatlarini oʻrganganlar. Ta’lim jarayonini loyihalash va boʻlajak mutaxassislarni loyihalash faoliyatiga
tayyorlash masalalari Y.S.Zair-Bek, I.A.Kolesnikova V.M.Monaxovlarning ishlarida oʻz aksini topgan.
Koʻpgina olimlar (V.S.Ilina, N.V.Kuzmina, Y.N.Kulyutkin, G.S.Suxobskaya, L.A.Regush,
V.A.Slastyonin, O.Roziqov, B.R.Adizov va boshq.) fikricha, zamonaviy oliy ta’limning salbiy tomonlaridan
biri unda ijodiy hamda kasbiy tafakkur oʻrniga verbal-mantiqiy tafakkurni rivojlantirish ustuvor vazifa
sifatida e’tirof etiladi.
Oʻqituvchining kasbiy tafakkurini rivojlantirish muammosi amaliy tafakkurni tadqiq etish doirasida
amalga oshiriladi.
Muammo boʻyicha dastlabki tadqiqotlar Y.N.Torndayk, V.Keller, K.Byuler, K.Kofka, N.A.Ruger,
M.Y.Basov, S.L.Rubinshteyn tomonidan amalga oshirilgan ilmiy ishlarda oʻz aksini topgan. Nomlari
keltirilgan olimlar kasbiy tafakkurni namoyon boʻlishini amaliy faoliyat nuqtayi nazardan oʻrgangan
boʻlsalar, S.L.Rubinshteyn birinchilardan boʻlib kasbiy tafakkurning: sinchkovlik asosida kuzatuvchanlik,
ma’lum muammoli vaziyatlarda oʻziga xos va yagona qaror qabul qila olish, qisqa vaqtda tafakkur qilishdan
amaliy faoliyatga oʻtish kabi oʻziga xos xususiyatlarini ajratib koʻrsatadi.
Oʻz navbatida amaliy tafakkur muammosi tadqiqotchilar tomonidan yaqin vaqtlardan boshlabgina
oʻrgana boshlandi. Gʻarb psixologiyasida amaliy faoliyatga yoʻnaltirilgan tafakkur: elementar, noijodiy
hisoblanib, nazariy tafakkurga nisbatan ikkilamchi shakl sifatida qarab kelingan. Shu nuqtayi nazardan turli
kasblarda tafakkurning murakkab shakllari hamda koʻrgazmali-faoliyatli komponentlari namoyon boʻlishi
mumkin emas deb hisoblangan.
Amaliy tafakkur muammosi rus olimlari F.N.Gonobolin, N.V.Kuzmina hamda B.M.Teplov
tadqiqotlarida bir muncha oʻz yechimini topdi. Chunonchi B.M.Teplov amaliy tafakkur, yaxlit tafakkur
mexanizmlari (analiz, sintez, taqqoslash, tizimlashtirish, abstraksiya va aniqlashtirish)ning birligi asosida
namoyon boʻladi hamda u tafakkur faoliyatining alohida shakli hisoblanib, uning oʻziga xosligi amaliy
faoliyatda inson tomonidan u yoki bu vazifalarni yechimini topishga qaratiladi deb hisoblaydi. “Inson
intellekti va tafakkur mexanizmalari yagona, ammo tafakkur shakllari har xil, chunki u yoki bu holatda inson
aqli tomonidan yechimini topishi kerak boʻlgan vazifalar har xildir” [5].
Xorijlik olimlar B. Myunsterberg, D. Xolland
[6], D. Syuper
[7]lar shaxsning kabiy jihatdan yuqori
darajada yetuklikka erishish muammolarini oʻrgangan boʻlsalar, shaxsning kasbiy martabaga ega boʻlish
jarayoni va uning pedagogik-psixologik jihatlarini A.Maslou
[8], L.Zondi [9], A.Bandura [10], Dj.Rotter [11]
(AQSh) tadqiq etganlar.
Talabalarda muloqotlarning individual uslubini shakllantirish metodikasi quyidagi bosqichlarni oʻz
ichiga oladi:
1. Talabalar muloqoti individual uslubining haqiqiy shaxsiy xususiyatlarini oʻrganish va ularni
talabalar anglab yetishi. Talabalarning mustaqil tahlil qilishi, oʻzaro har tomonlama tavsifnomalari,
oʻqituvchilarning kuzatishlari asosida amalga oshadi. Talabalar shu maqsadda “Men boshqa kishilar bilan
muloqotda qandayman?” mavzusida esse yozadilar, bir-birlariga shunga oʻxshash mazmunda tavsifnoma
tayyorlaydilar va hokazo.
“PEDAGOGIK MAHORAT” ilmiy-nazariy va metodik jurnal. 2022, № 3-4
19
2. Shaxsiy muloqotdagi kamchiliklarni aniqlash va ularni barham toptirish yuzasidan qilinadigan
ishlar: uyatchanlikni, tortinchoqlikni, muloqot uslubidagi salbiy holatlarni yengish.
3. Pedagog uchun muloqotning hissiy jihatdan qulay boʻlgan uslubini ishlab chiqishga doir
topshiriqlar va ularni oʻz-oʻzini kuzatish ma’lumotlari bilan taqqoslash.
4. Muloqotda oʻz individual uslubi asosida pedagogik muloqot tarkibiy qismlarini egallash (maxsus
mashgʻulotlarda) sohasidagi ishlar.
5. Oʻz muloqot uslubiga muvofiq ravishda pedagogik muloqotdan iborat yaxlit hodisani bilib olish
borasidagi ishlar va muloqot uslubiga aniqliklar kiritish (maxsus mashgʻulotlarda).
6. Haqiqiy pedagogik faoliyat individual uslub asosida talabalar bilan muloqot qilish, bu uslubni
mustahkamlash (pedagogik amaliyot va stajirovka jarayonida).
Tibbiyot kollejlarida ishni endi boshlayotgan oʻqituvchilar individual muloqot uslubini shakllantirish
ustida muntazam ish olib borishlari zarur.
|
| |
