(Mann-Uittni mezoniga koʻra)

“PEDAGOGIK MAHORAT” ilmiy-nazariy va metodik jurnal. 2022, № 3-4 
14 
“Dindorlikning individual strukturasi” metodikasining ikki mustaqil tanlanma toʻplamlar natijalari 
oʻrtasidagi ahamiyatli farqlarni aniqlash uchun qoʻllaniluvchi Mann-Uittni mezoni boʻyicha tahlili amalga 
oshirildi
E’tiborimizni sinaluvchilarimizning jins tafovutiga koʻra dindorliklarining individual strukturasi 
boʻyicha koʻrsatkichlari oʻrtasidagi tafovutiga qaratganimizda quyidagi shkalalar boʻyicha ahamiyatli farqlar 
kuzatilganini koʻrishimiz mumkin.
Din falasafiy konsepsiya sifatida shkalasi boʻyicha qizlarda oʻrtacha rang summasi 31,31 ni, ranglar 
summasi 1315,00 ni tashkil etsa, yigitlarda oʻrtacha rang summasi 28,61 ni, ranglar summasi 515,00 ni 
tashkil etib ahamiyatli farqlar kuzatilmadi (U=344,000, p≥0,05). Mazkur natijani pedagogika sohasi boʻyicha 
tahsil oluvchi talaba yigit-qizlarimizda dinga nisbatan falsafiy qarashning deyarli bir xilligi, dinni falsafiy 
konsepsiya sifatida emas, balki, shaxsning xulq-atvori, xatti-harakatini nazorat qiluvchi mexanizm, inson 
faoliyatini legitimlashtirib turuvchi ijtimoiy hodisa sifatida talqin qilishlarining bir xilligi bilan ham izohlash 
mumkin. Shuningdek, ularning soha boʻyicha bir xil ma’lumot olishlari ham dindorlikning individual 
strukturasiga ta’sir etmasdan qolmasligi natijalarni tahlil qilish jarayonida ham oʻz amaliy isbotini topganini 
koʻrishimiz mumkin.
Afsungarlikka munosabat shkalasi boʻyicha qizlarda oʻrtacha rang summasi 28,42 ni, ranglar summasi 
1193,50 ni tashkil etsa, yigitlarda oʻrtacha rang summasi 35,36 ni, ranglar summasi 636,50 ni tashkil etib 
ahamiyatli farqlar kuzatilmadi (U=290,500, p≥0,05). Sinaluvchilarimizning mazkur shkala koʻrsatkichlarini 
aks ettiruvchi savollarga bergan javoblaridan ham ularda dinda ma’n qilingan ishlarga nisbatan salbiy 
qarashda ekanliklari aniqlangani holda, shaxslarda afsungarlik, sehr-jodu kabi ishlarga nisbatan qarash jins 
tafovuti boʻyicha ahamiyatli darajada farq qilmasligini kuzatish mumkin. Bu natijani ularning diniy e’tiqod 
darajasining yaxshi rivojlanganligi, dinning asl, tub mohiyatini oʻrganishga boʻlgan qiziqishning yuqoriligi, 
shuningdek, “sehrgarlik”, “afsun”, “jodu” kabi tushunchalarga nisbatan salbiy kayfiyatning rivojlanish 
darajasi bir xilligi bilan izohlash oʻrinlidir.
Din taskin olish va qoʻllab-quvvatlash manbayi sifatida shkalasi boʻyicha qizlarda oʻrtacha rang 
summasi 29,55 ni, ranglar summasi 1241,00 ni tashkil etsa, yigitlarda oʻrtacha rang summasi 32,72 ni, 
ranglar summasi 589,00 ni tashkil etib ahamiyatli farqlar kuzatilmadi (U=338,00, p≥0,05). Dinning shaxs 
hayotidagi ahamiyati cheksizligini hisobga olgan holda, mushkul vaziyatlarda, quvonchli holatlarda, 
shuningdek, shaxsning intim kechinmalarini bildirish, taskin olish damlarida din har bir shaxs uchun qoʻllab-
quvvatlovchi va taskin beruvchi hayot manbayi sifatida muhim ahamiyat kasb etadi. Mazkur holatda 
dindorlikning rivojlanish darajasi boʻyicha farqlar kuzatilishi mumkin, lekin olingan tadqiqot natijalariga 
muvofiq, gender xususiyatlariga koʻra, qizlar ham yigitlar ham dinni taskin, orom manbayi sifatida idrok 
qilishlari boʻyicha qarashlarida ahamiyatli farqlar mavjud emasligini aytish mumkin. Buni dinning taskin 
olish, suyanch kabi funksiyalari shaxs turmush tarzida bir xil ahamiyat kasb etishi bilan izohlash darkor. 
Dindorlikning tashqi belgilari namoyon boʻlishi shkalasi boʻyicha qizlarda oʻrtacha rang summasi 
34,69 ni, ranglar summasi 1457,00 ni tashkil etsa, yigitlarda oʻrtacha rang summasi 20,72 ni, ranglar 
summasi 373,00 ni tashkil etib ahamiyatli farqlar kuzatildi (U=202,000, p≤0,01). Mazkur koʻrsatkichga 
asosan qizlarda yigitlarga qaraganda dindorlikning tashqi belgilari yaqqolroq namoyon boʻladi, degan 
xulosaga kelinadi. Buni ularning liboslarida, qarashlarida, hodisa yuzasidan bildirayotgan fikr-
mulohazalarida, shuningdek, dindorlik elementlari – tasbex, roʻmol, diniy mazmundagi kitoblarni doimiy 
ravishda oʻzlari bilan birga olib yurishlarida koʻrish mumkin.
Bilimga nisbatan idrokning ustunligi shkalasi boʻyicha qizlarda oʻrtacha rang summasi 29,35 ni, 
ranglar summasi 1232,00 ni tashkil etsa, yigitlarda oʻrtacha rang summasi 33,19 ni, ranglar summasi 597,50 
ni tashkil etib ahamiyatli farqlar kuzatilmadi (U=329,500, p≥0,05). Yigit va qizlardagi kognitiv 
xususiyatlarning rivolanishi, tafakkur shakllarining ahamiyatli farq qilmasligi kuzatilganligi holda, mazkur 
natijani ulardagi ta’lim jarayoni bilan bogʻlab izohlash mumkin. Shaxsning dunyoqarashi, fikrlash doirasini 
kengaytirishda xizmat qiladigan vositalardan biri hisoblangan ta’lim jarayonida yigit va qizlarga tahsil 
olayotgan yoʻnalishlaridan kelib chiqqan holda yuklamalarning bir xil berilishi, ulardagi bilimlar fondini 
koʻpaytirishga xizmat qilgani holda, olingan bilimlarning idrok qilish koʻlamini ham orttirishga zamin 
yaratadi. Xuddi shuningdek, dinning asl, tub mohiyatini tushunish orqali yigit va qizlarda diniy bilimlar 
paydo boʻladi va ularning idrok qilish bilan ular oʻz amaliy hayot faoliyatiga tadbiq etishadi.
Olamlar Yaratuvchisiga ishonch shkalasi boʻyicha qizlarda oʻrtacha rang summasi 38,81 ni, ranglar 
summasi 1210,00 ni tashkil etsa, yigitlarda oʻrtacha rang summasi 34,44 ni, ranglar summasi 620,00 ni 
tashkil etib ahamiyatli farqlar kuzatilmadi (U=307,000, p≥0,05). Rabbiga ishonch individual jihatdan farqqa 
ega boʻlgan boʻlsa ham, gender farq ahamiyatli darajada emasligi ma’lum boʻldi. Bundan hammada diniy 
e’tiqod darajasi har xilligi, ishonch tuygʻusining rivojlanish darajasi ham turlicha boʻlishi yana bir bor oʻz 
tasdigʻini topgani holda, faoliyat turining bir xil boʻlishi, shuningdek, boshqa ijtimoiy-psixologik omillar 

“PEDAGOGIK MAHORAT” ilmiy-nazariy va metodik jurnal. 2022, № 3-4 
15 
(muhit, ta’lim-tarbiya, shaxsning individual xususiyatlari) natijasida Yaratuvchiga ishonch tuygʻusi turlicha 
koʻrinish oladi. 
Diniy ongning shakllanganligi shkalasi boʻyicha qizlarda oʻrtacha rang summasi 31,58 ni, ranglar 
summasi 1326,00 ni tashkil etsa, yigitlarda oʻrtacha rang summasi 27,97 ni, ranglar summasi 503,50 ni 
tashkil etib ahamiyatli farqlar kuzatilmadi (U=332,500, p≥0,05). Mazkur jihatni yigitlar va qizlarning yosh 
davrlari boʻyicha tafovutlarning yoʻqligi, hayot tajribasining deyarli bir xil darajada ekanligi bilan ham 
izohlash oʻrinli. Bunda qizlarda yigitlarga qaraganda ozgina ustunlik kuzatilayotganligi, ulardagi oilaviy 
muhitining shakli ta’siri, shuningdek, tadqiqotda ishtirok etish koʻlami jihatidan qizlarning yigitlarga 
qaraganda koʻpchilikni tashkil etganligi sababli ham deb baholash mumkin. Turmush, oʻqish, faoliyat, 
dunyoqarash tarzining umumiyligi oqibatida shaxslarda diniy ongning shakllanish darajasi boʻyicha gender 
tafovutlar pedagogika ta’lim sohasida tahsil oluvchi talabalar oʻrtasida ahamiyatga molik boʻlgan farqlar 
kuzatilmasligi aniqlanganini kuzatishimiz mumkin. 

Download 2,09 Mb.