|
“PEDAGOGS”
international research journal ISSN
Pdf ko'rish
|
| bet | 243/275 | | Sana | 13.05.2024 | | Hajmi | 30,71 Mb. | | #228485 |
Bog'liq 20-5-PB“PEDAGOGS”
international research journal ISSN:
2181-4027
_SJIF:
4.995
www.pedagoglar.uz
Volume-8, Issue-4, April - 2022
265
fe’llarning
-gan
va
-moqchi
qo’shimchali shakllari bilan ham ishlatilib, bo’lishsizlik
ma’nosini ifodalaydi:
O’qigan emas, yozmoqchi emas.
Ulardan tashqari mustaqil
fe’llar o’tgan yoki hozirgi zamon shakllarida berilganda bo’lishsizlik
yo’q
so’zi
yordamida ham ifodalanadi:
yozgani yo’q
,
yozayotgan
yo’q. Hozirgi zamon o’zbek
tilida bo’lishsizlik kategoriyasi yuqorida qayd etilgan usullardan tashqari
na, ...na
bog’
lovchilari yordamida ham ifodalanadi:
Masalan:
Shunday
qilinglarki,
na
six
kuysin,
na
kabob.
gap qurilmasida kesim vazifasida fe’l inkor shaklda, ya’ni -
ma
bo’lishsizlik affiksi
bilan berilganda, yordamchi element
na...na
bog’lovchi vazifasida kelib,
bo’lishsizlik ma’nosini kengaytirish uchun xizmat qiladi:
Na chigit, na makka tekis
kvadrat uyasiz ekilmasin.
Har doim ham
na...na
elementi bo’lishsizlikni ifodalovchi element sifatida
fe’lga bog’lanib kelavermaydi yoki umuman kesim o’rnida kelgan tegishli
bo’lmasligi ham mumkin:
U na kitob, na gazeta o’qiydi.
Demak, yuqorida keltirilgan bo’lishsizlik kategoriyasini fe’llarda
ifodalanishiga ko’ra uch usul yordamida namoyon bo’lishini ko’rdik: bo’lishsizlikni
ifodalovchi
–ma
affiksi yordamida, yordamchi elementlar emas va yo’q kabilar
ishtirokida beriladi. Bo’lishsizlik kategoriyasini ifodalashda kesim o’rnida kelgan
elementga
-ma
affiksi yordamida umumiy bo’lishsizlikni ifodalashda uni asosiy
elementdan
ajratib
bo’lmaydi,
bunday hodisa gap qurilmasida qisman bo’lishsizlikni ifodalovchi holatdan farqli
o’laroq qardosh bo’lmagan tillar tizimida ham xuddi shunday.
Ma’lumki, bo’lishsizlikni ifodalovchi morfema
-ma
va inkor yuklama
emas
bilan birga ishlatilganda, uni sintaktik sath, obyekti deb hisoblash
mumkin.
Demak, o’zbek tilida funksional jihatdan inkorni yoki bo’lishsizlikni
|
| |
