|
“PEDAGOGS”
international research journal ISSNBog'liq 98-71-PB“PEDAGOGS”
international research journal ISSN:
2181-4027
_SJIF:
4.995
www.pedagoglar.uz
Volume-26, Issue-2, January - 2023
56
harbiy bo‘lib, asosan barcha ijtimoiy-siyosiy, jurnalistik va badiiy matnlarga xos
bo‘lgan xususiyatlarga ega.
Harbiy atamalar tushunchasining chegarasini aniqlash juda qiyin, chunki harbiy
atamalardan foydalanish sohasi juda ko‘p qirrali va ko‘p ishlatiladigan atamalar unda
o‘ziga xos, tor ma’noga ega bo‘ladi. V.N. Shevchuk o‘z asarlarida harbiy atama
tushunchasiga quyidagi ta’rifni beradi: "Harbiy kasbning ma’lum bir sohasining
konseptual va funksional tizimida tegishli konsepsiya ortida sobit bo‘lgan sintetik yoki
analitik nominatsiyaning barqaror birligi, uning ta’rifi bilan tartibga solinadigan
ma’noda".
G.M. Strelkovskiy o‘zining "Harbiy tarjima nazariyasi va amaliyoti" darsligida:"
Agar biz faqat harbiy ishlarni hisobga olsak, unda bu ulkan hududda turli xil mustaqil
bilim sohasi yoki faoliyat sifatida ko‘rib chiqilishi mumkin bo‘lgan ko‘plab filiallar
bo‘lishi kerakligini tan olishimiz kerak. Shuning uchun biz "harbiy muddatli"
tushunchasining mavjudligini tasdiqlay olmaymiz, ammo bir qator atamalarni ajratib,
taktik, tashkiliy, harbiy-texnik, qurolli kuchlarning turli sohalariga va qurolli
kuchlarning turlari va hokazolarga ajratishimiz kerak. Yuqoridagi atamalar harbiy
bilim va faoliyatning turli sohalarini o‘z ichiga oladi, ularning har biri o‘z
terminologiyasiga ega. Ushbu sohalarning har birida atamaning ma’nosi bir xildir »
5
.
Harbiy atamalarning shakllanishi ingliz tiliga xos bo‘lgan so‘z shakllanishining
odatiy usullarida uchraydi: morfologik, shu jumladan affiksiksatsiyani o‘z chiga
oladigan (maneuverability, missileer, rocketeer, analyst, rotary), qo‘shma so‘zlar
(warhead, countdown, target-seeking, hard-fought, nuclearpowered), konversiya
(to mortar, to officer), qisqartirishlarni (copter, chute, radar, FEBA, ROAD); leksik-
semantik, ma’no uzatishni anglatadi, (Diesel – ixtirochining nomi va ichki yonish
dvigatelining turi nomi, Pentagon – AQSh Mudofaa vazirligi binosining nomi, AQSh
Mudofaa vazirligi, Amerika harbiy kuchlari), qiymat o‘zgarishi (acquisition faqat sotib
olishni anglatadi va hozir qiymatni kengaytiradi oldin esa maqsadni aniqlash va
kesishishni boshlaydi) (to land, qirg‘oqqa, quruqlikka tushish uchun mo‘ljallangan va
endi har qanday sirtga, shu jumladan suvga va samoviy jismga tushishni anglatadi),
(cruiser avval suzib yurgan har qanday kema degan edi, hozir esa - kreyser ilm-fan va
texnikaning boshqa sohalaridan qarz olish ma’nosini anglatadi).
Shunday qilib, harbiy matnlarda atamalarni tarjima qilish muammolarini ishlab
chiqishga bag‘ishlangan tadqiqotlarni retrospektiv tahlil qilish quyidagi xulosalar
chiqarishga imkon beradi: harbiy matnlar joylashgan tilning ikkita funksional uslubi -
rasmiy biznes va ilmiy-texnikaviy birikma. Hujjat rasmiy biznes uslubi bilan bog‘liq
bo‘lib, ular infinitiv va qatnashuvchi jumlalar bilan ifodalangan, nomaqbul, imperativ
jumlalar, klishedik tuzilmalar, tor fe’l shakllarining kambag‘alligi, bitta jumlada ko‘p
5
Baxtin, M. Nutq janrlari muammosi/ M. Baxtin // Og‘zaki ijodning estetikasi. - M.: San’at, 2016 yil. 254 bet.
|
| |
