|
Talim nazaryasi digdaktika nima
|
| bet | 16/17 | | Sana | 18.12.2023 | | Hajmi | 102,2 Kb. | | #122982 |
Bog'liq pedagogika13.11.2023
Talim nazaryasi digdaktika nima
Ta'lim nazariyasi pedagogika fanining mustaqil qismi hisoblanadi. U shuningdek, didaktik (yunoncha "didacticos" - tarbiyachi, o'qituvchi) deb ham ataladi. Qadimgi Yunoniston maktablarining o'qituvchilari didaskalalar deb atalardi, chunki ular nafaqat yoshlarga ma'lum bilimlarni berish, balki ularni haqiqiy fuqarolar bo'lishga majbur qilishdi. Sekin-asta og'zaki tilda bu kontseptsiya "hamma narsaga o'rgatish, haddan tashqari ahloqiylashtirish istagi" degan ma'noga ega.
Ammo germaniyalik o'qituvchi V. Ratke ushbu terminni yo'qolgan ma'noga - ta'lim san'atiga yoki ta'limning ilmiy nazariyasiga qaytardi. Jan Amos Komenskiyning "Buyuk didaktikalar" asarida bu nazariya maktabdagi bolalar uchun emas, balki "hamma narsalarni o'rgatadi", shuning uchun u universaldir. Haqiqatan ham, hayotimiz jarayonida har kuni yangi narsalarni o'rganamiz va ma'lumotni qanchalik yaxshi bilib olsak, uning taqdimot usullariga bog'liqdir. Kelajakda didaktika usullari, usullari va turlari V.I. Zagvyazinsky, I.Ya. Lerner, I.P. Podlasy va Yu.K. Babanskiy.Shunday qilib, zamonaviy ta'lim nazariyasi o'quvchilarning "tarbiyaviy" o'qitish va bilimlarning faolligi o'rtasidagi o'zaro bog'liqlik va o'zaro bog'liqlikni tekshiradi. O'quv jarayonini takomillashtirish, yangi samarali pedagogik texnologiyalarni ishlab chiqish vazifasini o'z zimmasiga oladi . Bundan tashqari, u tarbiya va ta'lim jarayonini ta'riflaydi va izohlaydi. Masalan, ta'lim jarayonining turli bosqichlarida didaktikalar bilimlarning turli shakllari va usullarini qo'llashni talab qiladi: o'qituvchi-o'quvchilar; O'quvchi - bu kitob; boshqalar.Shunday qilib, ta'lim nazariyasi aytadiki, ilm bizni emas, balki ular tomonidan emas, balki ularning taqdimot tamoyillari va ularni qo'llash amaliyoti bilan birlashganda. Har bir fanning moddiy ta'minotning o'ziga xos xususiyati bor: fizika, kimyo, boshqa amaliy fanlar musiqa yoki falsafani o'rganish jarayonidan tubdan farq qiladi. Bu asosda didaktikalar mavzu usullarini ajratib turadi. Bundan tashqari, bu fan ikki asosiy funktsiyani bajaradi: nazariy (talabalarga umumiy tushunchalarni beradi) va amaliy (ma'lum mahoratlarni o'rgatadi).Ammo pedagogikaning eng muhim vazifasi - mustaqil insonning ta'limini chegirmaslik kerak. Biror kishi nafaqat nazariy bilimlarni o'rganishi, balki uni o'qituvchi unga tushuntirish yo'li bilan qo'llashi kerak, balki yangi narsalar yaratish uchun ushbu dastlabki nazariyalar va amaliyotlardan ijodiy foydalanishi kerak. Ushbu pedagogika sohasi rivojlanish o'rganish nazariyasi deb nomlandi. Uning poydevori XVIII asrda Pestalozzi tomonidan taqdim etilgan bo'lib, bu inson tug'ilishdan orzu-istak paydo bo'lishiga ishora qilmoqda Didaktika (qadimgi yunoncha: διδακτικός, didaktikos — „oʻrgatuvchi“, „taʼlim beruvchi“) — pedagogikaning tarmogʻi. Taʼlim nazariyasi bilan shugʻullanadi. „Didaktika“ atamasi ilk bor Yevropada 17-asrda oʻqitish va taʼlim jarayoni haqida asarlar yaratgan olimlar tomonidan qoʻllanila boshlagan. Chex pedagogi Yan Amos Komenskiy oʻzining „Buyuk didaktika“ asarida (1657) bolalar va oʻsmirlarni maʼlumotli qilish va ularga taʼlim berishning didaktik jihatlarini ishlab chiqdi. Nemis pedagogi Adolph Diesterweg oʻzining „Nemis oʻqituvchilarini oʻqitish uchun yoʻriqnoma“ (1834—35) asarida didaktikaning pedagogikada taʼlim nazariyasini bayon etuvchi alohida qism ekanligini taʼkidlagan. Shundan keyin didaktikaga taʼlim nazariyasi haqidagi fan sifatida qarash keng yoyildi. 19-yuzyillikning soʻngi va 20-yuzyillikning boshlarida didaktikaga oid maxsus monografiyalar yaratila boshlandi. Hozirgi zamon pedagogikasida didaktikaga taʼlim va maʼrifat berish nazariyasi bilan shugʻullanadigan alohida soha sifatida qaraladi. Taʼlim mazmunini aniqlash, taʼlim jarayoni qonuniyatlarini ochish hamda oʻqitishning eng samarador usul va yoʻllarini topish didaktikaning asosiy muammolaridir. Didaktikaning mohiyatini belgilash, yoʻnalishini aniqlashda falsafiy-nazariy asosning oʻrni katta. Uzoq vaqt mobaynida koʻplab kommunistik davlatlarda marksizm-leninizm didaktikaning taraqqiyot yoʻnalishini belgilab beruvchi metodologik asos deb qarab kelindi. Lekin mazkur taʼlimotning ilmiy asoslari puch, jamiyat va tabiat taraqqiyoti qonuniyatlarini toʻgʻri hamda xolis koʻrsatish imkoniyatidan mahrum boʻlgan tarafkash (tendensioz) qarash ekanligi maʼlum boʻlgach, unga tayanish mumkin boʻlmay qoldi. Keyingi vaqtda koʻplab musulmon davlatlarida kalom falsafasiga milliy didaktikaning metodologik asosi sifatida qaralmoqda. Chunki olamning yaralish, rivojlanish qonuniyatlari, insonning bilish imkoniyatlari, maʼrifatning shaxs kamolotidagi, oʻzini anglash borasidagi oʻrni singari jihatlar ana shu falsafiy asosga tayanilgandagina tushunarli tarzda izohlanishi mumkinligi anglab yetildi. Kalom falsafasi taʼlim olamni bilishning vositasi ekanligini, bilish jarayonining cheki yoʻq, ammo inson bilishi mumkin boʻlgan bilimlar cheklanganligini koʻrsatishi bilan diqqatga sazovordir.Didaktika umumiy psixologiya, oʻqitish psixologiyasi hamda bilish nazariyasi bilan uzviy bogʻliq. Bu fanlarning har biri bolaning bilish faoliyati va uni amalga oshirilish jarayoni toʻgʻrisida alohida bilim beradi. Taʼlim mazmuni va usullarini belgilash borasida ham mazkur aloqadorlik katta ahamiyatga ega. Didaktika har qanday alohida predmetni oʻqitish va uning mazmunini tayin etish qonuniyatlarini aniqlaydigan fan sifatida taʼlim va maʼrifat ishlarini samarali tashkil etishning umumiy usullarini belgilab berishi lozim. Ayni vaqtda, alohida predmetlarni oʻqitish metodikasi maktab amaliyotining aniq tajribalaridan kelib chiqqanligi uchun didaktikaning tamoyillari taʼlim jarayonida uchraydigan har xil favqulodda hodisalarning oʻziga xosligini hisobga olgan holda tuziladi.
|
| |
