| Sitoplazmagialoplazmadan, organoidlardan va kiritmalardan tashkil topgan. Gialoplazma - sitoplazmaning matriksi, hujayraning murakkab, rangsiz kolloid sistemasidir. Gialoplazmada oqsillar, RNK, yog‘lar va polisaxaridlar eritmalari mavjud. Gialoplazma orqali har xil birikmalar tashiladi, ularning o'zaro ta'siri amalga oshadi, buferlik va osmos xususiyatlari amalga oshadi.
Organoidlar- hujayraning doimiy tarkibiyqismlari bo’lgan va ma‘lum vazifalarni bajaradigan strukturalari (tuzilmalari) hisoblanadi (3jadval).
Organoidlarning tuzilishi va funksiyasi bilan qisqacha tanishib chiqamiz.
Mitoxondriyalar - mayda donachalar, tayoqchalar va ipsimon shaklga ega. Elektron mikroskopda tekshirilganda mitoxondriyalarning ikkita membrana bilan o‘ralganligini ko‘ramiz.Membranalar himiyaviy tarkibi, fermentlari va funksiyasi bilan farqqiladi. Ichki membrana matriksda o’simtalar (kristalar) hosil qiladi.Mitoxondriyalarning o'lchami 2 mkm dan 5 mkm gacha bo'lishi mumkin.Mitoxondriyalar matriksida o‘z avtonom oqsil biologik sintezi apparati mavjud. Bu xususiyati bilan ular prokariot hujayralarga o'xshab ketadi va eukariotlarning simbioz usulda kelib chiqqanligidan dalolat beradi.
Mitoxondriyalarning asosiy funksiyasi - organik moddalarning oksidlanishi natijasida ajralgan energiyani ATF sinteziga sarflashdir. Mitoxondriyalar steroid gormonlarning sintezida ham qatnashadi.
Plastidalar - faqat o‘simlik hujayralarida uchraydigan va ko‘p jixatdan mitoxondriyalarga o‘xshash bo’lgan organoidlardir. Plastidalar ham ikkita membrana bilan o'ralgan, matriks (stroma) tilakoidlar deb ataluvchi ko‘p sonli burmalar hosilqiladi, ularning ham o‘z DNKsi mavjud. Plastidalarning uch xili: xloroplastlar, leykoplastlar, xromoplastlar mavjud. Ular bir-biriga aylanishi mumkin.Xloroplastlar fotosintez jarayonida qatnashadi.
Ribosomalar - diametri 20-30 nm bo‘lgan, membrana bilan o‘ralmagan donachalar bo‘lib, kichik va katta bo‘lakchalardan tuzilgan. Bo‘lakchalar oqsil va RNKdan tashkil topgan. Ribosomalar birikib (iRNK orqali) polisomalarni hosil qilishi vaerkin joylashishi yoki endoplazmatik to’r membranalariga bog’langan holda bo'lishi mumkin.
Ribosomalar oqsil biosintezida qatnashadi.
| 