Turli qattiqlikdagi m ateriallar tutashganda
va takrorlanuvchi yuk-
lanish ostida dastlab yum shoq joylarining tez yeyilishi oqibatida
yuklam a ortib, ulam ing parchalanishi.
H aroratning k o ‘tarilishi natijasida o ‘zgarishlar quyidagilardir:
1. Sirtdagi harorat m etallning rekristallanish tem peraturasidan
ortganda sirtning yum shab silliqlanishi.
2. Yuqori haroratli plastik deform atsiyada diffuzion jarayonlar
boshlanib sirtning b a’zi bir elem entlar (m asalan, uglerod) bilan to ‘-
yinishi.
3. M ahaliiy (lokal) harorat jadal suratda ko‘tarilib, so‘ng
atrof-
m uhit harorati keskin soviganda tegishgan joyni toblanishi.
4. Yuqori harorat plastik deform atsiya va tarkibiy o ‘zgarishlar
ta ’sirida m aterialning kuchlanib titilishi.
5. Yuqori harorat va yuklam a ostida joylar urilganda m agm a-
plazm ani hosil b o ‘lishi va ishqalanish jarayoni elektronlar emissiyasi
bilan birgalikda o ‘tishi.
M uhitning kimyoviy ta ’siri quyidagilardir:
1. Yeyilish natijasida ochilgan toza m etall sirtlarda oksid parda-
lari hosil bo'lishi.
2. M etall sirtlarni moydagi kimyoviy faol qo'shim chalar
bilan
ta ’sirlanib sirtiga parda qoplanishi.
3. Yuqori haroratda moyning parchalanishi natijasida sirtning
uglerod bilan to ‘yinishi.
4. Agressiv suyuqlik va gazlar, ayniqsa vodorod ta ’sirida sirtlar-
ning yeyilish su r’atining ortishi.
Ishqalanish sirtining yemirilish ko ‘rinishlari quyidagilar:
1. M ikroqirqilish — qattiq abraziv zarra yeyilish m ahsuloti ishqa
lanish yuzasiga yetarlicha chuqurlikda botganda
sirtni nisbiy harakat-
da qirqilishi.
2. Plastik surilish — sirtga botib kirgan uchastka yoki abraziv
zarra sirpanayotganda yum shoq sirtni oldinga va ikki yon tom onga
surishi va tim alganga o ‘xshash iz qoldirishi.
3. Q atlam lanib ko'chish — plastik surilgan m aterialning sirtdan
ajralishi.
4. Uvalanish — sirtdagi qatlam ni ko‘p sonli o ‘zgaruvchan defor-
m atsiyalanishi natijasida toliqishidan yemirilishi.
C'huqur yo‘linish — nisbiy harakatlanayotgan
sirtlarning m ole-
kiiliii lx)g‘lanish kuchi m aterial m ustahkam ligidan katta b o ‘lganda
I
m
»'»I
i i
()
c
|
material sirtining yulinib qattiqroq sirtga o'tishi.
Yuqorida ta ’kidlaganim izdek, ishqalanish va yeyilish nazariyalari-
uliilt lio/.irgi holati m ashinalarning ishchanlik qobiliyatini aniq
hUnlilash imkoniyatini bermaydi. Shuning uchun m a ’lum otlardan
Inyilnlimishdan tashqari natural k o ‘rinishdan sinovlar o ‘tkazib so‘ng
itiili|KK| bir fikrga kelish kerak. Tutash sirtlardagi ishqalanish va
yeyilish jnrayonlarini o ‘rganish borasida hali yechilm agan m uam m o-
liti mnviud bo'lib, ulam i ijobiy hal etish juda
katta iqtisodiy sam aralar
lnMmli
\.l.
