145
tarmoqlardagi o‘zgarish eng yuqori darajada bo‘lsa – bu butun iqtisodiyotning to‘liq
o‘zgarganini anglatadi va indeks birga teng bo‘ladi.
Liliyen indeksi iqtisodiy tadqiqotlarning bir qator sohalarida tarkibiy o‘zgarishlarning
muhim o‘lchovidir. Liliyen indeksidan tarkibiy ishsizlikning determinantlari tadqiqi
bo‘yicha adabiyotlarda ish bilan bandlik tarkibining tuzilmaviy o‘zgarishi o‘lchovi sifatida
keng foydalaniladi. Bilvosita, u ishchi kuchiga talabning mahsulot (iqtisodiyot) tarkibidagi
tarmoq siljishlariga ta’sir qilish darajasini o‘lchaydi.
Liliyen tarmoq o‘sish sur’atlarining
t – 1
davrdan
t
davrgacha bo‘lgan standart og‘ishini
o‘lchaydigan indeksni ishlab chiqqan. Mamlakatning har bir mintaqasi uchun Liliyen
indeksi tarmoq ulushi ortishidagi farqqa bo‘lgan talabning tarkibiy o‘zgarishini o‘lchaydi.
Tarkibiy o‘zgarish darajasini o‘lchashda
Liliyen indeksi
asosida
takomillashtirilgan Liliyen
indeksi
(MLI –
modified Lilien index
) quyidagicha hisoblanadi:
√∑
(
)
(2)
MLI darajasining past bo‘lishi iqtisodiyotdagi tarkibiy o‘zgarishlar sekin sur’atdaligi,
uning yuqori darajasi esa o‘zgarishlar sur’ati yuqori ekanini anglatadi.
Indikativ rejalashtirish usuli – bu barcha darajadagi prognozlar, dasturlar, rejalar va reja
ko‘rsatkichlarini hisob-kitob qilish tizimining vaqt chegaralarini ishlab chiqish, asoslash va
tahlil qilish usullarining yig‘indisidir. Indikativ rejalashtirish usuli deganda uning
yordamida rejalashtirishning qandaydir muammosi hal etilib, prognozlar, dasturlar va
rejalar ko‘rsatkichlarining son qiymatlari hisoblab chiqiladigan muayyan usul, texnik usul
tushuniladi.
Indikativ rejalashtirish muammolarining tarkibida farqlar mavjudligi tufayli prognozlar,
dasturlar va rejalar ishlab chiqishning bir necha usullaridan foydalaniladi. Ular jumlasiga
quyidagilar kiradi: ekspert (baholash) yoki evristik usullar; ijtimoiy-iqtisodiy tahlil usullari;
to‘g‘ridan-to‘g‘ri muhandislik-iqtisodiy hisob-kitoblar usullari; balans usuli; iqtisodiy-
matematik usullar va modellar; tizimli tahlil va sintez usullari.
Shunday qilib, iqtisodiy hisob-kitoblarda axborot texnologiyalarini qo‘llash oqilona
yondashuv chog‘ida qishloq xujaligiga va firmaga jalb etiladigan axborot oqimlari
maydonini kepaytirish, axborot oqimlarini tezlashtirish, zararlarni kamaytirish va o‘z
faoliyatini xavfsizlantirish imkonini beradi.
Yuqorida keltirilgan ma’lumot va ko‘rsatkichlarga asoslanib, aytish mumkinki, ushbu
sohada ham zamonaviy milliy innovasion tizimlarni avtomatlashtirish, yuqori
texnologiyalardan foydalanish raqamli va innovasion rivojlanish hamda ma’lum soha
takomillashishining asosiy omillaridan biridir.
