196
Hozirgi zamonaviy g‘aznachilik tizimida AKTlari davlat organlari yoki byudjet
tashkilotlari ish haqlari I-guruh va boshqa IV-guruh kassa xarajatlarining bajariladigan
funktsiyalarini o‘z ichiga oluvchi xilma-xil xizmatlar majmuasini tez va sifatli ta`minlaydi.
Byudjet tashkilotlarining IV-guruh xarajatlari ish haqqi va unga tenglashtirilgan soliq va
boshqa ushlamalarning ushlanishi IV-guruh xarajatlarida byudjet tashkilotlari va tovar
(ish, xizmat) ko‘rsatuvchilar o‘rtasidagi tuziladigan shartnomalarning
tuzilishida va
ularning to‘lov xarajatlarining amalga oshirilishi va boshqa shu kabi xizmatlar elektron
amalga oshirilishida, xizmatlarni ko‘rsatishda yuqori shaffoflikka erishiladi.
Bugungi kunda jahon amaliyotida eng ko‘p qo‘llanilgan elektron tizim davlat budjetining
g‘azna ijrosini samarali tashkil qilinishiga olib keldi. Davlat budjetining g‘azna ijrosi davlat
budjeti va davlat maqsadli jamg‘armalarining barcha daromadlarini, shuningdek,
budjet
tashkilotlarining budjetdan tashqari mablag‘lar bo‘yicha tushumlarini yagona g‘azna
hisobraqamiga jamlash va ularning barcha xarajatlarini shu hisobraqamdan amalga
oshirishni nazarda tutadi. Bu esa davlat budjeti, budjetdan tashqari fondlar, budjet
tashkilotlarining budjetdan tashqari mablag‘lari, davlat qarzlari va ularga xizmat ko‘rsatish
jarayonlarining tezkor nazoratini va monitoringini olib borish, davlat mablag‘larining
samarali ishlatilishini ta'minlash, davlat moliyaviy resurslarining harakati Davlat byudjeti
g‘azna ijrosining asosiy prinsiplari kassaning yagonaligi hamda buxgalteriya hisobi va
hisobotini tashkil etishning yagonaligidan iboratligi va operativ tarzda ma'lumotlarni
jamlash imkonini yaratadi.
G‘aznachilik bilan davlat soliq, bojxona xizmati organlari, O‘zbekiston Respublikasi
Markaziy banki, tijorat banklari, davlat maqsadli jamg‘armalarini taqsimlovchi organlar,
Davlat budjetida mablag‘lar nazarda tutilgan yuridik shaxslar,shuningdek budjet
jarayonining boshqa ishtirokchilari Davlat budjetining
gazna ijrosi sohasidagi
ma'lumotlarni qonun hujjatlarida belgilangan tartibda almashib turadilar.
Davlat maqsadli jamg‘armalarini taqsimlovchi organlar, Davlat budjetida mablag‘lar
nazarda tutilgan yuridik shaxslar, shuningdek budjet jarayonining boshqa ishtirokchilari
gaznachilikka taqdim etiladigan ma'lumotlarning togriligi va asosliligi uchun javobgar
bo‘ladilar.
Davlat budjetiga to‘lanadigan soliqlar, yig‘imlar va boshqa majburiy to‘lovlar yagona
gazna hisobvarag‘iga kiritilib, ular tegishincha respublika budjeti va mahalliy budjetlar,
davlat maqsadli jamg‘armalari daromadlarida aks ettiriladi.
Budjet tashkilotlarining
budjetdan tashqari mablag‘lari yagona gazna hisobvarag‘iga kiritililadi.
Davlat byudjeti gazna ijrosining buxgalteriya hisobi gaznachilik tomonidan, shuningdek
davlat soliq va bojxona xizmati organlari, byudjet tashkilotlari hamda davlat maqsadli
jamg‘armalarini taqsimlovchi organlar tomonidan byudjet gazna ijrosining buxgalteriya
hisobi hisobvaraqlarining yagona rejasi va byudjet tasnifi asosida tashkil etiladi hamda
amalga oshiriladi.
Zamonaviy jamiyatimiz taraqqiy etayotgan bugungi kunda davlatimizda iqtisodiyotni
erkinlashtirish va modernizatsiyalash sharoitida davlat moliyasi tizimida chuqur iqtisodiy
islohotlar amalga oshirilmoqda. Bu islohotlar, qator vazifalar bilan birgalikda, davlat
moliyasini boshqarish samaradorligini oshirishni nazarda tutadi. Bunda davlat moliyasini
boshqarish shakllari va
usullarini takomillashtirish, fan-texnika taraqqiyoti yutuqlari va
boshqa texnik vositalar yordamida axborotni jamlash, qayta ishlash, uzatish qoidalari va
usullarini o‘zlashtirish asosida axborotlashtirishni yanada rivojlantirish talab etiladi.
Axborot kommunikatsion texnologiyalari davlat moliyasini boshqarishdagi islohotlar
sharoitida umumdavlat moliya tizimining bosh bo‘g‘ini - davlat budjetini boshqarish, budjet
jarayonini tashkil etish tizimidagi islohotlar, xususan, budjet ijrosida kassali tizimdan jahon
amaliyoti tajribasida sinovdan o‘tgan va o‘zining ijobiy natijalarini ko‘rsata olgan budjet
tizimi budjetlarining g‘azna ijrosiga o‘tishning amalga oshirilishi davlatimiz iqtisodiy
sohasidagi yutuqlaridan bo‘ladi.
197
Hozirgi zamonaviy gaznachilik tizimi barpo bo‘lguncha
axborot kommunikatsiyasi
texnologiyalaridan foydalanilgan holda dasturchilar tomonidan DMBAT (Davlat mablag‘lari
budjetini avtomatlashtirish tizimi) dasturi, keyinchalik DMBAT-1, DMBAT-2, DMBAT-3 va
DMBAT-4 dasturlari dasturchilar tomonidan yaratildi.
Budjet jarayonini samarali tashkil qilishning amaliy ishlarini g‘aznachilik nazoratidan
chetda tasavvur etib bo‘lmaydi. G‘aznachilik tizimi budjet daromadlari va xarajatlarini
yagona g‘azna hisobraqamiga jalb qilish, pul oqimlarini to‘g‘ri va samarali boshqarish,
rejalashtirish, moliyaviy oqimlarning esa ilk va joriy nazoratini amalga oshirish, shu
jumladan, davlat budjetini yuqori operativlikda ijro etish imkoniyatining kengayishiga
xizmat qiladi.
Davlat moliyasini boshqarishni, shu bilan bir qatorda davlat budjetini ijro etishda asosiy
mexanizmlardan biri hisoblangan g‘aznachilik tizimini tashkil etish va uni shakllantirishda
xorij mamlakatlarining tajribasi ham axborot kommunikatsion texnologiyalariga tayangan
holda yaratilgan.
Davlat moliyaviy resurslarini boshqarishning axborotlashtirilgan tizimiga asos solish
davlat moliyasining holati to‘g‘risida tezkor va ishonchli axborotlarga ega bo‘lish uchun
imkoniyatlar
eshigini ochib beradi, bu esa davlat moliyasini samarali boshqarishning
ta'minotdir. Yana aytish mumkinki, davlat budjetida mablag‘lardan samarali hamda
maqsadli foydalanish maqsadida ham g‘aznachilik tizimi joriy qilindi. Ushbu tizimning
yaratilishi iqtisodiy soha uchun joriy va yakuniy nazorat jarayonini takomillashtirish
bo‘yicha kattadan-katta o‘zgarishlarning amalga oshishiga olib keladi.
Davlat budjeti ijrosining yangi mexanizmini amaliyotga joriy qilinishi respublikaning
iqtisodiy sohasidagi bugungi kunda budjet islohotlarining o‘lkan yo‘nalishlaridan biridir.
Sababi davlat moliyasini samarali boshqarish zaruriyati budjet daromadlarini to‘liq va o‘z
vaqtida to‘plash bilan bir qatorda budjet mablag‘laridan oqilona foydalanish uchun ham
budjet xarajatlarining nazoratiga bo‘lgan ehtiyojning kuchaytirilishini talab qiladi.
Xulosa o‘rnida shuni aytish kerakki, axborot texnologiyalari kommunikatsiyasi o‘rni
mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada
chuqurlashtirish va albatta, fuqarolik
jamiyatini rivojlantirish davrida davlatimizning budjet tizimidagi o‘tkazilayotgan tub
islohotlar mohiyati moliya tizimida davlat budjeti ijrosini takomillashtirish, g‘aznachilik
tizimining joriy qilinishi sanaladi. Bundan ko‘zda tutilgan asosiy maqsad - budjet
mablag‘larini samarali boshqarish, budjet mablag‘larining moliyaviy nazoratini
kuchaytirish va barcha budjet tashkilotlarining xarajatlarini boshqarishda g‘aznachilik
faoliyatining joriy qilinishiga, amalda bo‘lishiga erishishdir.
