Qarshi davlat universiteti international scientific and practical conference on algorithms and current problems of programming

196 
Hozirgi zamonaviy g‘aznachilik tizimida AKTlari davlat organlari yoki byudjet 
tashkilotlari ish haqlari I-guruh va boshqa IV-guruh kassa xarajatlarining bajariladigan 
funktsiyalarini o‘z ichiga oluvchi xilma-xil xizmatlar majmuasini tez va sifatli ta`minlaydi. 
Byudjet tashkilotlarining IV-guruh xarajatlari ish haqqi va unga tenglashtirilgan soliq va 
boshqa ushlamalarning ushlanishi IV-guruh xarajatlarida byudjet tashkilotlari va tovar 
(ish, xizmat) ko‘rsatuvchilar o‘rtasidagi tuziladigan shartnomalarning tuzilishida va 
ularning to‘lov xarajatlarining amalga oshirilishi va boshqa shu kabi xizmatlar elektron 
amalga oshirilishida, xizmatlarni ko‘rsatishda yuqori shaffoflikka erishiladi. 
Bugungi kunda jahon amaliyotida eng ko‘p qo‘llanilgan elektron tizim davlat budjetining 
g‘azna ijrosini samarali tashkil qilinishiga olib keldi. Davlat budjetining g‘azna ijrosi davlat 
budjeti va davlat maqsadli jamg‘armalarining barcha daromadlarini, shuningdek, budjet 
tashkilotlarining budjetdan tashqari mablag‘lar bo‘yicha tushumlarini yagona g‘azna 
hisobraqamiga jamlash va ularning barcha xarajatlarini shu hisobraqamdan amalga 
oshirishni nazarda tutadi. Bu esa davlat budjeti, budjetdan tashqari fondlar, budjet 
tashkilotlarining budjetdan tashqari mablag‘lari, davlat qarzlari va ularga xizmat ko‘rsatish 
jarayonlarining tezkor nazoratini va monitoringini olib borish, davlat mablag‘larining 
samarali ishlatilishini ta'minlash, davlat moliyaviy resurslarining harakati Davlat byudjeti 
g‘azna ijrosining asosiy prinsiplari kassaning yagonaligi hamda buxgalteriya hisobi va 
hisobotini tashkil etishning yagonaligidan iboratligi va operativ tarzda ma'lumotlarni 
jamlash imkonini yaratadi. 
G‘aznachilik bilan davlat soliq, bojxona xizmati organlari, O‘zbekiston Respublikasi 
Markaziy banki, tijorat banklari, davlat maqsadli jamg‘armalarini taqsimlovchi organlar, 
Davlat budjetida mablag‘lar nazarda tutilgan yuridik shaxslar,shuningdek budjet 
jarayonining boshqa ishtirokchilari Davlat budjetining gazna ijrosi sohasidagi 
ma'lumotlarni qonun hujjatlarida belgilangan tartibda almashib turadilar. 
Davlat maqsadli jamg‘armalarini taqsimlovchi organlar, Davlat budjetida mablag‘lar 
nazarda tutilgan yuridik shaxslar, shuningdek budjet jarayonining boshqa ishtirokchilari 
gaznachilikka taqdim etiladigan ma'lumotlarning togriligi va asosliligi uchun javobgar 
bo‘ladilar. 
Davlat budjetiga to‘lanadigan soliqlar, yig‘imlar va boshqa majburiy to‘lovlar yagona 
gazna hisobvarag‘iga kiritilib, ular tegishincha respublika budjeti va mahalliy budjetlar, 
davlat maqsadli jamg‘armalari daromadlarida aks ettiriladi. Budjet tashkilotlarining 
budjetdan tashqari mablag‘lari yagona gazna hisobvarag‘iga kiritililadi. 
Davlat byudjeti gazna ijrosining buxgalteriya hisobi gaznachilik tomonidan, shuningdek 
davlat soliq va bojxona xizmati organlari, byudjet tashkilotlari hamda davlat maqsadli 
jamg‘armalarini taqsimlovchi organlar tomonidan byudjet gazna ijrosining buxgalteriya 
hisobi hisobvaraqlarining yagona rejasi va byudjet tasnifi asosida tashkil etiladi hamda 
amalga oshiriladi. 
Zamonaviy jamiyatimiz taraqqiy etayotgan bugungi kunda davlatimizda iqtisodiyotni 
erkinlashtirish va modernizatsiyalash sharoitida davlat moliyasi tizimida chuqur iqtisodiy 
islohotlar amalga oshirilmoqda. Bu islohotlar, qator vazifalar bilan birgalikda, davlat 
moliyasini boshqarish samaradorligini oshirishni nazarda tutadi. Bunda davlat moliyasini 
boshqarish shakllari va usullarini takomillashtirish, fan-texnika taraqqiyoti yutuqlari va 
boshqa texnik vositalar yordamida axborotni jamlash, qayta ishlash, uzatish qoidalari va 
usullarini o‘zlashtirish asosida axborotlashtirishni yanada rivojlantirish talab etiladi. 
Axborot kommunikatsion texnologiyalari davlat moliyasini boshqarishdagi islohotlar 
sharoitida umumdavlat moliya tizimining bosh bo‘g‘ini - davlat budjetini boshqarish, budjet 
jarayonini tashkil etish tizimidagi islohotlar, xususan, budjet ijrosida kassali tizimdan jahon 
amaliyoti tajribasida sinovdan o‘tgan va o‘zining ijobiy natijalarini ko‘rsata olgan budjet 
tizimi budjetlarining g‘azna ijrosiga o‘tishning amalga oshirilishi davlatimiz iqtisodiy 
sohasidagi yutuqlaridan bo‘ladi. 

197 
Hozirgi zamonaviy gaznachilik tizimi barpo bo‘lguncha axborot kommunikatsiyasi 
texnologiyalaridan foydalanilgan holda dasturchilar tomonidan DMBAT (Davlat mablag‘lari 
budjetini avtomatlashtirish tizimi) dasturi, keyinchalik DMBAT-1, DMBAT-2, DMBAT-3 va 
DMBAT-4 dasturlari dasturchilar tomonidan yaratildi. 
Budjet jarayonini samarali tashkil qilishning amaliy ishlarini g‘aznachilik nazoratidan 
chetda tasavvur etib bo‘lmaydi. G‘aznachilik tizimi budjet daromadlari va xarajatlarini 
yagona g‘azna hisobraqamiga jalb qilish, pul oqimlarini to‘g‘ri va samarali boshqarish, 
rejalashtirish, moliyaviy oqimlarning esa ilk va joriy nazoratini amalga oshirish, shu 
jumladan, davlat budjetini yuqori operativlikda ijro etish imkoniyatining kengayishiga 
xizmat qiladi. 
Davlat moliyasini boshqarishni, shu bilan bir qatorda davlat budjetini ijro etishda asosiy 
mexanizmlardan biri hisoblangan g‘aznachilik tizimini tashkil etish va uni shakllantirishda 
xorij mamlakatlarining tajribasi ham axborot kommunikatsion texnologiyalariga tayangan 
holda yaratilgan. 
Davlat moliyaviy resurslarini boshqarishning axborotlashtirilgan tizimiga asos solish 
davlat moliyasining holati to‘g‘risida tezkor va ishonchli axborotlarga ega bo‘lish uchun 
imkoniyatlar eshigini ochib beradi, bu esa davlat moliyasini samarali boshqarishning 
ta'minotdir. Yana aytish mumkinki, davlat budjetida mablag‘lardan samarali hamda 
maqsadli foydalanish maqsadida ham g‘aznachilik tizimi joriy qilindi. Ushbu tizimning 
yaratilishi iqtisodiy soha uchun joriy va yakuniy nazorat jarayonini takomillashtirish 
bo‘yicha kattadan-katta o‘zgarishlarning amalga oshishiga olib keladi. 
Davlat budjeti ijrosining yangi mexanizmini amaliyotga joriy qilinishi respublikaning 
iqtisodiy sohasidagi bugungi kunda budjet islohotlarining o‘lkan yo‘nalishlaridan biridir. 
Sababi davlat moliyasini samarali boshqarish zaruriyati budjet daromadlarini to‘liq va o‘z 
vaqtida to‘plash bilan bir qatorda budjet mablag‘laridan oqilona foydalanish uchun ham 
budjet xarajatlarining nazoratiga bo‘lgan ehtiyojning kuchaytirilishini talab qiladi. 
Xulosa o‘rnida shuni aytish kerakki, axborot texnologiyalari kommunikatsiyasi o‘rni 
mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va albatta, fuqarolik 
jamiyatini rivojlantirish davrida davlatimizning budjet tizimidagi o‘tkazilayotgan tub 
islohotlar mohiyati moliya tizimida davlat budjeti ijrosini takomillashtirish, g‘aznachilik 
tizimining joriy qilinishi sanaladi. Bundan ko‘zda tutilgan asosiy maqsad - budjet 
mablag‘larini samarali boshqarish, budjet mablag‘larining moliyaviy nazoratini 
kuchaytirish va barcha budjet tashkilotlarining xarajatlarini boshqarishda g‘aznachilik 
faoliyatining joriy qilinishiga, amalda bo‘lishiga erishishdir. 

Download 15,84 Mb.