219
yordam beradigan samarali strategiya va vositalarni qabul qilishlari kerak. Ushbu
vositalardan biri korxona resurslarini rejalashtirish (ERP) hisoblanadi [1].
ERP (Enterprise Resource Planning) - bu turli biznes jarayonlari va ma'lumotlar
manbalarini yagona platformaga birlashtirgan tizimi hisoblanib ish jarayonlarini tartibga
solish, vazifalarni avtomatlashtirish, xatolarni kamaytirish va real vaqtda ma'lumotni
taqdim etish orqali tashkilotning samaradorligi, mahsuldorligi va ish faoliyatini
yaxshilashga qaratilgan. ERP
shuningdek, tegishli va aniq ma'lumotlarni taqdim etish orqali
menejerlar va rahbarlarning qaror qabul qilish va strategik rejalashtirish imkoniyatlarini
oshirishi mumkin [2].
ERP tizimlari odatda buxgalteriya hisobi, inson resurslari, inventarni boshqarish, sotish,
marketing va ishlab chiqarish kabi biznesning turli funktsional sohalariga mos keladigan
bir nechta modullardan iborat. Har bir modul tashkilotning o‘ziga xos ehtiyojlari va
afzalliklarini qondirish uchun moslashtirilishi mumkin. ERP tizimlari mijozlar bilan
munosabatlarni boshqarish (CRM), biznes razvedkasi (BI), elektron
tijorat va ijtimoiy
media kabi boshqa tashqi tizimlar va ilovalar bilan ham birlashtirilishi mumkin.
ERP ning afzalliklari juda ko‘p va xilma-xildir. ERP ning asosiy afzalliklaridan
ba'zilari[3]:
- Operatsion samaradorlikni oshirish: ma'lumotlarni qo‘lda kiritish va takrorlash
zaruratini yo‘q qiladi, xatolar va kechikishlarni kamaytiradi, resurslar va aktivlardan
foydalanishni optimallashtiradi. ERP turli bo‘limlar va manfaatdor tomonlar o‘rtasida
tezroq va silliq aloqa va hamkorlikni ta'minlaydi.
- Mijozlarning qoniqishini oshirish: mahsulot va xizmatlar sifati va izchilligini
yaxshilaydi, yetkazib berish muddatlari va xarajatlarini kamaytiradi, mijozlarning
sodiqligini va ushlab qolishini oshiradi. ERP mijozlarni yaxshiroq segmentatsiyalash va
shaxsiylashtirish, shuningdek, yanada samarali marketing kampaniyalari va aktsiyalarini
amalga oshirish imkonini beradi.
- Rentabellikni oshirish: operatsion xarajatlar va isrofgarchilikni kamaytiradi, daromad
va bozor ulushini oshiradi, pul oqimi va rentabellikni yaxshilaydi. ERP shuningdek, yaxshi
byudjetlashtirish va prognozlash, aniqroq va o‘z vaqtida moliyaviy hisobot va muvofiqlikni
osonlashtiradi.
- Kattaroq raqobatdosh ustunlik: tashkilotga o‘zgaruvchan bozor sharoitlari va mijozlar
talablariga tez va samarali moslashish imkonini beradi. ERP shuningdek, innovatsiya va
farqlashni, shuningdek, doimiy takomillashtirish va o‘rganishni qo‘llab-quvvatlaydi.
ERP muammolari ham muhim va murakkabdir. ERP ning asosiy kamchiliklaridan
ba'zilari[3]:
- Yuqori boshlang‘ich sarmoya: apparat, dasturiy ta'minot, litsenziyalar, o‘qitish,
konsalting va texnik xizmat ko‘rsatishni sotib olish uchun katta miqdordagi kapital
xarajatlarni talab qiladi hamda tashkilotning normal faoliyatini buzishi mumkin bo‘lgan
uzoq va xavfli amalga oshirish jarayonini o‘z ichiga oladi.
- Texnik muammolar: turli xil texnik muammolarga duch kelishi mumkin, masalan,
tizimdagi
nosozliklar,
xatolar,
muvofiqlik
muammolari,
xavfsizlik
buzilishi,
ma'lumotlarning yo‘qolishi yoki buzilishi va ishlashning pasayishi,
shu bilan birga, eng
yangi texnologiyalar va standartlarga rioya qilish uchun muntazam yangilanish va
yangilanishlarni talab qiladi.
- Tashkiliy o‘zgarishlar: tashkilot madaniyati, tuzilmasi, jarayonlari, rollari va
mas'uliyatini tubdan o‘zgartirishni nazarda tutadi. ERP shuningdek, tashkilotning barcha
darajalaridan yuqori darajadagi majburiyat va ishtirokni, shuningdek,
samarali
o‘zgarishlarni boshqarish va aloqa strategiyalarini talab qiladi.
- Foydalanuvchining qarshiligi: yangi tizimga moslasha olmaydigan yoki istamaydigan
foydalanuvchilar tomonidan qarshilikka duch kelishi mumkin va foydalanuvchilarning
220
tizimdan samarali foydalanish uchun zarur ko‘nikma va bilimlarga ega bo‘lishini ta'minlash
uchun keng qamrovli tayyorgarlik va ta'limni talab qiladi.
Quyida bir necha turdagi ishlab chiqarish korxonalarining xususiyatlari tahlil qilingan
holda har bir ishlab chiqarish korxonasiga mos keladigan umumiy tasnif ishlab
chiqildi[4][5] (1-jadval):
1-jadval.
№
ERP bo‘limlari
ERP dagi vazifasi
1
Materiallar ro‘yxati
Har qanday bulutli ishlab chiqarish dasturining markazida materiallar ro‘yxati
bo‘lib, aniq belgilangan materiallar ro‘yxati mustahkamlik va aniqlikni
ta'minlaydi. ERP da materiallar ro‘yxati ierarxik bo‘lib, tayyor mahsulot tepada
joylashgan. Shuningdek, u mahsulot kodlari, qismlar tavsifi,
miqdorlari,
xarajatlari va qo‘shimcha spetsifikatsiyalarni o‘z ichiga oladi.
2
Sexni boshqarish
Ish kartalari, operatsiyalari va ish stantsiyalari xususiyatlari bilan sexdagi
kundalik ishlarni avtomatik ravishda yozib olish mumkin. Mahsulotlarni ishlab
chiqarish uchun bajarilayotgan ish ishining real vaqt rejimida holatini, har bir
ish stantsiyasining joylashishini, xodimlarning topshiriqlarini va har bir ish
buyurtmasining joriy holati va kutilayotgan natijalarni ko‘rsatadi.
3
Subpudratchilik
Bu xomashyo yetkazib berish va etkazib beruvchilarning mehnati va
operatsiyalarini kuzatishni osonlashtiradi. Tayyor mahsulot xomashyo va
xarid qilingan xizmatlar tannarxi asosida baholanadi.
4
Element vaiantlari
Element variantlari asosiy element shablonida saqlanadi va har bir o‘zgarish
element varianti sifatida saqlanadi. Har bir element varianti uchun rang yoki
shakl kabi har qanday atributni saqlashingiz mumkin.
5
To‘plamli inventar
Real vaqt rejimida mahsulot mavjudligini ko‘rish har bir partiyaning ishlab
chiqarish sanalari, amal qilish muddati va boshqa tafsilotlarni saqlaydi.
6
Seriyalashtirilgan
inventarizatsiya
Birliklarni yagona identifikatsiyalash uchun seriya raqamlaridan foydalanish.
7
Moddiy
resurslarni
rejalashtirish
Moddiy resurslarning barcha jihatlarini ko‘rsatadi. Xarajatlarni cheklash va
resurslarni isrof qilmaslik uchun ketma-ket yoki partiyali inventarlarning
material sarfini kuzatib boriladi.
8
Imkoniyatlarni
rejalashtirish
Ochiq ishlab chiqarish buyurtmalari uchun mavjud
resurslar asosida ish
stantsiyalaringizni optimallashtirish. Imkoniyatlar rejasini tuzish orqali sex
darajasidagi to‘siqlarni aniqlash va yo‘q qilish.
9
Bir
nechta
o‘lchov
birliklari
Materiallarni turli birliklarda o‘lchash va bir birlidan boshqasiga konvertatsiya
qilish.
10
Tez zaxira balansi
Zaxiralar balansi bo‘yicha tezkor hisobot yordamida ombordagi zaxiralarni
tekshirish uchun to‘plarni tekshirish va uni tizimga kiritilgan zaxiralar bilan
solishtirish.
11
Zaxiralarni to‘ldirish
Zaxiralar tugashining oldini olish uchun mahsulotning qayta buyurtma
darajasini kuzatib boradi. Zaxira darajasi qayta buyurtma darajasidan pastga
tushsa, avtomatik ravishda moddiy so‘rov yaratadi. Bu to‘g‘ri vaqtda
inventarni to‘ldirishga yordam beradi va zaxiralarning tugashi ehtimolini
kamaytiradi.
12
Tezda moslashtirishlar
Formalarga maxsus maydonlar qoʻshish orqali eng muhim maʼlumotlaringizni
xaritada koʻrsatadi. Qiymatlarni avtomatik olish orqali forma xatti-
harakatlarini
moslashtirib, foydalanuvchi rollari asosida maydonlarni
yashiriadi va maxsus chop etish formatlarini yaratadi.
ERP - bu muvaffaqiyatli amalga oshirilgan taqdirda tashkilotga sezilarli foyda keltirishi
mumkin bo‘lgan kuchli va ko‘p qirrali tizim. Biroq, ERP ham puxta rejalashtirish,
boshqarish, baholash va takomillashtirishni talab qiladigan jiddiy muammolarni keltirib
chiqaradi. Shuning uchun tashkilot ERP tizimini qabul qilish yoki qilmaslik to‘g‘risida qaror
qabul qilishdan oldin o‘z ehtiyojlarini, maqsadlarini, imkoniyatlarini, resurslarini,
risklarini, imkoniyatlarini diqqat bilan baholashi kerak[6].
