252
Bug‘doy navlarining qurg‘oqchilikka chidamliligi nisbiy tushuncha bo‘lib, u ob-havo,
tuproq tarkibi va namligi kabi bir qator parametrlar bilan bevosita bog‘liq hisoblanadi.
Shunga qaramasdan tajriba natijasida olingan alomatlarga asoslanib qurg‘oqchilikka
chidamlilik indeksini hisoblashni amalga oshirish mumkin. Turli xil bug‘doy navlari uchun
aniqlangan bir-biriga yaqin qiymatdagi qurg‘oqchilikka chidamlilik indekslari ular turli
muhitlarda bir xil hosildorlikka erishish garovi hisoblanmaydi. Mavjud usullarga asoslanib
turli o‘lchov shkalalarini hisobga olgan holda qurg‘oqchilik indeksini hisoblash uchun
informativ bo‘lgan alomatlarni ajratib olish imkoni tug‘iladi [2].
Masalani yechishda bajariladigan hisob-kitob jarayonlarini jadallashtirish uchun, ya’ni
inson faktorini kamaytirish maqsadida intellektual tizim ishlab chiqishga ehtiyoj seziladi
[3].
Yaratilgan intellektual tizim tajribalar natijasida olingan natijalarga asoslanib bir qator
(yashirin) qonuniyatlarni aniqlash hamda ular asosida qarorlar qabul qilish imkonini
beradi.
Berilganlarning intellektual tahlili (BIT) har bir obyektga mos aniqlangan alomatlar
fazosi yordamida mantiqiy qonuniyatlar bilan ta’minlashni amalga oshiradi. Bunday
qonuniyatlarni aniqlash maqsadida intellektual tizim quyidagi masalalarning
yechimlaridan foydalanishni tavsiya etadi [4]:
- o‘rganilayotgan to‘plamdagi har bir obyekt uchun lokal o‘lchovlarni hisoblash;
- sinflarga tegishli obyektlarning turg‘unligi (kompaktligi)ni aniqlash uchun turli
toifadagi alomatlar fazosini lokal sohalarga ajratish;
- tavsiflanishi kerak bo‘lgan obyekt uchun turli toifadagi alomatlar orasidan informativ
bo‘lganlarini ajratish.
Masala. Turli toifadagi 20 ta alomatlarga ko‘ra 245 ta bug‘doy navlarining
qurg‘oqchilikka chidamlilik indeksi hisoblansin.
Faraz qilaylik
(
1, 2)
p
K
p
sinfga tegishli bo‘lgan obyektlar amalda qurg‘oqchilikka
chidamli bo‘lgan bug‘doy navlari bo‘lsin [5].
0
1
, ...,
,
m
m
d
d
d
d
S
S
S
S
(1)
Bunda (1)
0
E
to‘plamdagi tartiblangan obyektlar ketma-ketligi bo‘lsa, u holda
d
