286
Юқоридагиларга асосан, информатика ўқитувчисининг касбий тайёргарлик
жараёнида касбий компетенциясини шакллантиришнинг назарий ва амалий
жиҳатлари ушбу муаммо хусусида тадқиқотлар олиб боришни тақозо қилади.
Муаммонинг долзарблиги жамиятда юзага келган бир қатор қарама-
қаршиликларнинг мавжудлигини кўрсатиб беради:
1) бўлажак информатика ўқитувчиларини сифатли тайёрлашга қўйиладиган
талаблар ва уларнинг касбий компетенциясини шакллантириш даражасини назорат
қилиш;
2) бўлажак информатика ўқитувчиларининг касбий тайёргарлик жараёнида
касбий компетенциясини шакллантириш ҳолати ва ушбу муаммонинг назарий ва
услубий жиҳатдан етарли даражада ишлаб чиқилмаганлиги учун ижтимоий
буюртма;
3) талабаларнинг касбий компетенциясини шакллантириш муаммоси бўйича
илмий ишланмаларнинг камлиги ва замонавий олий педагогик таълим
муассасаларида
касбий
тайёргарлик
жараёнида
бўлажак
информатика
ўқитувчиларида касбий компетенцияни шакллантириш
тизимининг мукаммал
эмаслиги;
4)
бўлажак
информатика
ўқитувчисининг
касбий
компетенциясини
шакллантиришнинг ҳозирги ҳолати ва қулай ташкилий-педагогик шароитларни
аниқлаш зарурати мавжудлиги.
Илмий тадқиқотларни таҳлили шуни кўрсатдики, ушбу соҳада сезиларли
ишланмалар мавжудлигига қарамай, бўлажак информатика ўқитувчиларида касбий
тайёргарлик жараёнида касбий компетенцияни ривожлантириш муаммоси ҳали ҳам
етарли даражада тадқиқ этилмаган.
IT мутахассисни тайёрлаш мазмуни, уни шакллантириш усуллари бўйича
тадқиқотлар, кўпгина ишлар касбий компетенцияларга бағишланган, аммо мавзу
замонавий таълим учун долзарб бўлиб қолмоқда, чунки бу муаммони ҳал қилишда
ягона ёндашув ишлаб чиқилмаган. Бу муаммо айниқса IT мутахассисларининг
малакаси соҳасида долзарбдир: университет битирувчисига қандай технологиялар,
методологиялар, дастурий воситалар керак, у қандай касбий компетенцияларга ега
бўлиши керак, уларни қандай усуллар билан
шакллантириш ва уларнинг
ривожланиш даражасини қандай баҳолаш керак. Бу муаммонинг мавжудлигининг
асосий сабаблари, Компьютер муҳитида билимлар ҳажмининг кескин ўсиши,
технологиянинг тез ўзгариши: бизнесни рақамлаштириш, сунъий интеллект
тизимлардан фойдаланиш, булутли
технологиялардан фойдаланиш, фан соҳалари
муаммоларини ҳал қилиш ёндашувларни ўзгартириш, дастурларнинг тобора
янгиланиб бораётганлигидир.
Aсосий муаммо ёш IT мутахассисларнинг билим етишмаслиги эмас, балки муайян
касбий фаолиятда фан соҳасини таҳлил қилиш ва иқтисодий жараёнларни
моделлаштириш усулларини қўллаш бўйича амалий кўникма ва тажрибанинг
етишмаслигидир.
Компьютер имитацион моделлаштириш кўникмаларини шакллантириш
методологиясига бўлган эҳтиёж IT мутахассисларининг касбий компетенцияларини
такомиллаштириш, университет талабаларига “Математик ва имитацион
моделлаштириш” ва “Жараёнлар ва тизимларни моделлаштириш” курсларини
ўргатиш жараёнида билим ва малакаларига эга бўладилар.
Ушбу фанларни
ўрганишдан мақсад иқтисодий тизимлар ва бизнес жараёнларини имитацион
моделлаштириш ва оптималлаштириш соҳасида касбий компетенцияларни
шакллантиришдир. Талабалар ўртасида методология ва технологияларнинг доимий
ўзгариши ҳамда жамиятнинг ортиб бораётган талаблари шароитида IT
архитектурасини тадқиқ этиш ва такомиллаштиришнинг илғор технологиялари,
287
усуллари ва воситаларини самарали қўллайдиган
асосий билимларни
шакллантириш учун шарт-шароитлар яратиш муҳим аҳамиятга эга.
Ушбу соҳада талабалар қуйидагиларни билишлари керак:
● тадқиқот объектининг ҳолатини тавсифловчи кириш ва чиқиш ўзгарувчилари,
константалар ва чекловларни расмийлаштириш усуллари;
● фан соҳасининг математик ва симуляция моделларини ишлаб чиқиш усуллари
● ижтимоий ва иқтисодий жараёнлар ва тизимларни таҳлил қилиш ва тадқиқ
қилиш ёндашувлари;
● иқтисодий жараёнлар ва тизимларни таркибий ва функционал таҳлил қилиш
усуллари;
● мавзу соҳасининг ахборот моделлари учун параметрларни танлаш усуллари;
● илмий тажрибалар ўтказиш ва таҳлил қилиш, тадқиқот натижаларини
статистик баҳолаш учун дастурий воситалар ва усуллар;
● маълумотларни таҳлил қилиш учун мураккаб функциялар;
● симуляция моделларини ишлаб чиқиш учун махсус дастурлар, масалан, Rocwell
Software Arena;
● амалий масалаларни ечиш учун симуляция натижаларини қайта ишлаш ва
таҳлил қилиш тамойиллари.
Ушбу соҳаларни ўрганиш натижасида талабалар қуйидагиларга эга бўлишлари
керак:
● электрон жадвал муҳитида тасодифий ўзгарувчиларни яратиш кўникмалари,
иқтисодий хусусиятларни таҳлил қилиш учун статистик функцияларни қўллаш
кўникмалари;
● Иқтисодий тизимларни симуляция моделлаштириш муҳитида симуляция
моделлаштириш усуллари (Arena, AnyLogic, Simio ва бошқалар);
● иқтисодий тизимларнинг функциялари ва
тузилишини оптималлаштириш
йўллари;
● математик моделлаштириш соҳасидаги тадқиқот муаммоларини ҳал қилиш
жараёнида мавҳум фикрлаш, олинган маълумотларни таҳлил қилиш ва
умумлаштириш кўникмалари, иқтисодий ва ахборот жараёнлари;
● тизим моделларини мослаштириш ва оптималлаштириш учун математик
моделлар билан Компьютер тажрибасини ўтказиш кўникмалари;
● тизим динамикасини башорат қилиш усуллари.
Хулоса қилиб айтганда, информaтикa фaни ўқитувчилaрини Компьютер
имитaцион моделлaр aсосидa кaсбий компетенциялaрини шaкллaнтириш
йўналишида олиб борилган илмий тадқиқотлар шуни кўрсатдики бу йўналишда
ҳали етарлича илмий – тадқиқот ишлари олиб борилмаган.
