533
Ijodiy fikrlash
– muammoning yechimini topish, yangi narsani yaratish maqsadidagi
fikrlashdir. Dj.Gilfordning fikricha, ijodiy fikrlash uchun yangilikni ko‘ra bilish va idrokning
moslashuvchanligi muhimdir. [3]
Intellekt xarita
(aqliy xarita, bog‘lanish diagrammasi, fikrlar xaritasi, assotsiativ xarita,
aql xaritasi) — bu g‘oyalar, tushunchalar, ma’lumotlarni asosiy va ikkilamchi mavzulardan
tashkil topgan xarita sifatida taqdim etishning grafik usuli.
Mahalliy va xorijiy tajribalar shuni ko‘rsatadiki, talabalarning mustaqil ishlarini tashkil
etish o‘quv maqsadlarini yanada to‘liq amalga oshirishga, mutaxassis shaxsining kasbiy
ahamiyatga ega sifatlarini shakllantirishga va ta’lim tizimini har tomonlama innovatsion
rivojlantirishga qaratilgan.
Binobarin, talabalarning mustaqil ishlarini tashkil etishni
takomillashtirish, mustaqil ta’lim faoliyati ko‘nikmalarini shakllantirish, o‘qituvchidan
uslubiy yordam va nazoratni ta’minlash, o‘quv materialini o‘zlashtirish jarayoni natijalarini
tahlil qilish usullarini topish, talabalarning mustaqil ishlash shakllarini diversifikatsiya
qilish.
F.A.Disterveg o‘quvchilarni aqliy kuchlarini rivojlantirish g‘oyasini ko‘rib chiqib, shuni
ta’kidlab: “Rivojlanish va ta’lim hech bir insonga berilishi va yetkazilishi mumkin emas. Har
kim bunga shaxsiy faoliyati bilan erishishi kerak. Inson o‘zining mustaqil yo‘l bilan
egallamagani - uniki hisoblanmaydi”, – deb fikr bildirgan.
Buyuk mutafakkirimiz
Abdulla Avloniyning fikricha, - “Fikr tarbiyasi eng kerakli, ko‘p
zamonlardan taqdir (orzu) qilib kelingan, muallimlarning diqqatlariga suyalgan va
vijdonlariga yuklangan muqaddas bir vazifadir. Fikr insonni sharofatlik, g‘ayratlik
bo‘lishiga sabab bo‘lur”- deb yozadi o‘zining “Turkiy guliston yoxud axloq” asarida. Yana
shu asarida badan tarbiyasi bilan bir qatorda fikr tarbiyasiga ham alohida ahamiyat beradi.
Uning takidlashicha, fikr tarbiyasi “ muallimning yordamiga so‘ng darajada muxtojdir” va
inson hayotida muhim ahamiyatga ega: “Fikr agar yaxshi tarbiyat topsa, Xanjar olmosdan
bo‘lur o‘tkur. Fikrning oynasi olursa zang, Ruhiravshan zamir o‘lur benur” deb aytib
o‘tganlar.
L.V.Golish va D.M.Fayzullayevalar o‘zining olib borgan ilmiy tadqiqot ishlarida ta’lim
oluvchilar tomonidan mustaqil ishni bajarishda ularning faoliyati tizimida ko‘rsatilgan har
bir elementlarning muvaffaqiyatli
rejalashtirish, tashkillashtirish, monitoring va baholash
zarur ekanligini asoslab berishgan. M.Barakayevning ilmiy-pedagogik tadqiqot ishlarini
o‘rganib, “Mustaqil ta’lim – ta’lim tizimida ta’limning shunday bir shaklidirki, bunda
talabalarning o‘quv faoliyati pedagog tomonidan boshqarilib,
topshiriqlar beriladi,
maslahatlar uyushtiriladi va bajarilishi nazorat qilinadi” deb ta’kidlaydi.[4]
Oliy ta’lim muassasasi ishchi dasturi(sillabus)da auditoriyadan tashqari vaqtda
bajariladigan mustaqil ishlar quyidagi turlarda amalga oshirilishi tavsiya etiladi:
- esse – dolzarb mavzu bo‘yicha shaxsiy fikrini tanqid, publitsistik va boshqa janrlarda
yozma bayon qilish;
- dokladlar tayyorlash;
- kurs ishi yozish;
- konspekt yozish;
- glossariy tuzish;
- individual va guruhiy o‘quv loyihasi;
- keys-topshiriqlarini bajarish;
- mavzuli portfoliolar tuzish;
- axborot-tahliliy materiallar bilan ishlash;
- manbalar bilan ishlash;
- infografika tuzish;
- chizma-tasviriy modellar (intellekt-kart, freym, mantiqiy graf va h.k.) yaratish;
- multimediali
taqdimotlar yaratish;
- darslarning metodik ishlanmalarini tayyorlash;
534
- darsdan tashqari mashg‘ulotlar ishlanmalarini tayyorlash;
- ta’lim yo‘nalishi(mutaxassislik)ning xususiyatidan kelib chiqqan holda mustaqil
ishlarning boshqa turlaridan foydalanish mumkin.
Mustaqil topshiriqlarni tashkil etishda intellekt xarita(chizma-tasviriy modellar)dan
foydalanish talabalarning mantiqiy fikrlash, tasavvurni rivojlarish, IT texnologiylarga
qiziqishini ortishi hamda ma’lumotlarni vizuallashtirish qobiliyatlarini rivojlantiradi. Bu
esa talabalarning ijodiy fikrlash ko‘nikmalarini oshiradi.
Informatikada kompyuter savodxonligini oshirish uchun foydalanuvchi ko‘proq
“Kompyuter dasturlari”dan foydalanadi. Kompyuter
dasturlarini talab quyidagi
ko‘rinishdagi intellekt xarita yordamida ifodalab bersa uning bu mavzuni mukammal
darajada o‘zlashtirganini anglashimiz mumkin. Chunki mavzuni “Intellekt xarita”
metodidan foydalanishi talabaning tasavvur qilish qobiliyatini oshirib ijodkorlikka
undaydi.
Quyida biz “Amaliy dasturlar va ulardan foydalanish” mavzusidan mustaqil ta’lim tashkil
etishda axborotlani qabul qilishini “Ms Office dasturlari” nomli intellekt xaritamizni taqdim
etish orqali inson ko‘rish orqali ijodiy fikrlash ko‘nikmasini shakllantirishi va tasavvur
qilishini keltirib o‘tamiz.
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, talabalar mustaqil ta’lim topshiriqlarni intellekt
xaritalar yordamida topshirishi tashkil etishi ularning tasvvur qilish qobiliyatini hamda
ijodiy fikrlash ko‘nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi. Chunki intellekt xarita:
-
Muammoga
aniqlik kiritadi;
-
Muammoni yechish uchun zarur bo‘lgan ma’lumotlarni tartibga soladi;
535
-
Vaziyatni to‘la tasavvur qilishga va tasvirlashga yordam beradi;
-
Barcha zarur ma’lumotlarni saqlash vositasiga aylanadi;
-
G‘ayrioddiy yechimlarni rag‘batlantiradi.[5]
