|
Qarshi davlat universiteti psixologiya kafedrasi oilaviy nizolar psixologiyasi
|
| bet | 22/97 | | Sana | 20.05.2024 | | Hajmi | 3,74 Mb. | | #246640 |
Bog'liq Оилавий низолар психолгиясиAdabiyotlar:
1.Karimova V.M. Oila psixologiyasi”. Darslik-T:Fan va texnologiya. 2008.152b.
2. Shoumarov G.B. tahriri ostida. “Oila psixologiyasi”.T.: Sharq, 2009. -272 b.
3. Fayzieva M., Jabborov A. “Oilaviy munosabatlar psixologiyasi”. - T.Шарқ 2007.
4. Доброславович В. Любовь или влюбленность? Москва. Академия 1999 г.
5. Karimova V.M. “Oilaviy hayot psixologiyasi” O‘quv qo‘llanma. T.,Шарқ 2006
6. Андреева Т. В. Семейная психология: Учеб. пособие. - СПб.: Речь, 2004. - 244 с.
7. Карабанова О.А. Психология семейных отношений и основы семейного консультирования. Учебное пособые. – М.: Гайдарики, 2005. – 320 с.
8. Shoumarov G.B. Muhabbat va oila. – T.: Ibn Sino, 1994. - 120 b.
9. Сатир В.М. Kak строит себя и свою семью. M.: Педагогика - Пресс. 1992. -191 с.
10. Психология семейных отношений: конспект лекций / сост. С.А.Векилова. - M.: АСТ; - СПБ: Сова, 2005. - 127 с.
11. “Социология семьи:” Учебник, под. ред. проф. A.И.Антонова- 2-е изд., перераб. и доп. - M.: ИНФРА-M, 2005. - 640 С. (Kлассический университетский учебник).
12. Faxr-ul Banot Sibhatulloh qizi. Oila saboqlari. - T.: Yozuvchi, 1992. – 96 b.
13. XXI asr oilasi kontsepsiyasi. Respublika “Oila” ilmiy-amaliy markazi. - T.: NISIM, 2002. - 28 b.
14. Bo‘riev O. O‘zbek oilasi tarixidan. - T.: O‘qituvchi, 1995. - 128 b.
15. Nishonova Z. Va boshqalar. Rivojlanish psixologiyasi.Pedagogik psixologiya. T.2017
9-Mavzu: Ota-ona va farzand munosabatlarning xususiyatlari
Mavzuning qisqacha mazmuni: Nizo va uning psixologik xususiyatlari. Oilaviy nizolar va ularning turlari. Nizolar nikoh - oila munosabatlarini keskinlashtiruvchi vosita ekanligi.Konstruktiv (biriktiruvchi) va destruktiv (ajratuvchi) nizolar. Oilada muloqotning buzilishi. Nizolarni yuzaga kelish mexanizmlari. Er - xotin nizolarining asosiysabablari. Nizolarni hal qilishning asosiy variantlari.
Har bir oila hayoti davomida muammoli vaziyatlarga duch keladi, ularni hal qilish qarama-qarshi individual ehtiyojlar, motivlar va manfaatlar kontekstida amalga oshiriladi. Konflikt – qarama-qarshi maqsadlar, manfaatlar, pozitsiyalar, qarashlar to‘qnashuvi sifatida ta’riflanadi. Oila a’zolarining qarashlari yoki e’tiqodlari qaramaqarshi bo‘lsa, nizo yuzaga kelishi mumkin. Ba’zida odamlar bir-birini noto‘g‘ri tushunib, noto‘g‘ri xulosaga kelishganda nizolar paydo bo‘lishi mumkin. Tinch yo‘l bilan hal etilmagan mojarolar janjal va norozilikka olib kelishi mumkin. Vaqti-vaqti bilan er-xotinning bir-biri bilan kelishmovchilik qilish odatiy holdir. Vaqti-vaqti bilan nizolar oilaviy hayotning bir qismidir. Biroq, davom etayotgan ziddiyat stressli va munosabatlarga zarar yetkazishi mumkin. Ba’zi odamlar o‘zlarining his-tuyg‘ularini boshqarishda qiynaladilar va qasddan xafagarchilikka, tajovuzkor yoki hatto zo‘ravonlikka aylanishadi.
Oilaviy nizolarning ikki kishining fikri yoki xohish-istaklari bilan to‘qnash kelishini tabiiy deb hisoblaydi, natijada ular umumiy til topishni xohlashadi. Xatto aytish mumkinki, janjal paytida janjallashganiga qaramay, er-xotinning birligini ko‘rsatadi. Birinchidan, agar turmush o‘rtoqlar janjallashsa, unda ular baham ko‘rish uchun biror narsaga ega. Va odamlar doimo umumiy mulkni emas, balki erkinlikni, shaxsiy hududni, bolalarni va boshqalarni ham baham ko‘radilar. Boshqacha qilib aytganda, turmush o‘rtoqlar nizo mavzusi ular uchun muhim bo‘lgan taqdirdagina janjallashishadi. Bundan tashqari, agar kishi boshqa tomon bilan janjallashishni istamasa, nizo kelib chiqadi. Bunday paradoks: odamlar bir-biriga zarar yetkazishni istamagani uchun janjal qilishadi, lekin ular o‘zlariga zarar yetkazmaydilar. Ikkinchidan, janjal shuni ko‘rsatadiki, turmush o‘rtoqlar hali ham bir xil yo‘lda. Qarama-qarshilik shundaki, ikki kishi borishga tayyor bo‘lgan yo‘l yo‘q. Aynan janjal paytida ular uni topishga harakat qilishadi. Bu shuni ko‘rsatadiki, odamlar birgalikda ishlashni xohlashadi, shuning uchun ular hozirgacha bir-birlari uchun eng yaxshi variant deb hisoblagan narsalarni qilish uchun ko‘p mehnat qilishadi.
Psixologlar oiladagi nizolarni normal holat deb hisoblashadi. Mojarolar natijasida er-xotinlar bir-birlaridan nafratlana boshlaydilar va ularning ajralishlari yanada keng tarqalgan. Shu sababli, oilada doimo yuzaga keladigan nizolarni qanday hal qilish masalasi juda muhim bo‘lib qolmoqda.
Oilaviy nizolar turmush o‘rtoqlar va hatto bolalar o‘rtasidagi munosabatlarning bir usuli hisoblanadi. Jarayon bor va ijobiy tomoni bor: ziddiyat munosabatlarni rivojlantirishga, o‘zgarishga, har qanday yo‘nalishga borishga undaydi. Ba’zida odamlar janjallashishadi, chunki bu ularni birlashtirishning yagona yo‘li. Bu borada har bir oilaning o‘ziga xos xususiyatlari bor. Tabiiyki, odamlar janjallashganda, ayniqsa, bu odamlar turmush o‘rtoqlar va mehribon sheriklar bo‘lsa. Inson o‘z munosabatida hech qachon janjal bo‘lmasligiga umid qilish ahmoqlikdir, chunki dunyoda ikkita bir xil odam yo‘q. Bir-biri bilan qanchalik yaqin va sevgan bo‘lsalarda, juft bilan fikrlar mos kelmaydigan savollar doimo mavjud. Va nima uchun mukammal munosabatlar janjalga aylanganiga hayron qolmaslik uchun buni eslab qolish kerak.
Yosh oila hayotining birinchi yilida ko‘pincha nizolar paydo bo‘ladi. Ularni yo‘q qilish uchun ikki juft quyidagilarga tayyor bo‘lishlari kerak:
1. Axloqiy va ijtimoiy. Bu yerda sheriklarning tarbiyasi, yoshi, ijtimoiy hayot darajasi muhimdir. Shunday qilib, yosh ayollar uchun turmush qurish 22-23 yoshda, erkaklar uchun 23-24 yoshda. Ayol erkakdan katta bo‘lmasligi kerak. Erkak kishi yoshdan katta bo‘la olmaydi. Odamlar nikoh nima ekanligini, nikohda ulardan nimani kutish va o‘z majburiyatlarini bajarishga tayyorligi haqida aniq tasavvurga ega bo‘lishlari kerak, lekin faqat o‘z huquqlarini talab qilishlari kerak. Turmush o‘rtoqlar oilani mustahkamlashga va sog‘lom bolalarni tarbiyalashga yordam beradigan sog‘lom turmush tarzini olib borishga tayyor bo‘lishlari kerak. Uy-joy va moddiy boyliklar har doim ham munosabatlarning davomiyligiga ta’sir qilmaydi, lekin ba’zida bu nizolarni rivojlantirishning mustahkamlovchi omiliga aylanadi.
2. Motivatsion. Oila mehr-muruvvatga, o‘z zimmasiga mas’uliyatni olishga tayyorlikka, farzandlar tarbiyasiga va ularni o‘ziga to‘q inson qilishga, mustaqil bo‘lishga asoslangan bo‘lishi lozim.
3. Psixologik. Oilani mustahkamlashga, rivojlantirishga va ziddiyatli vaziyatlarni hal qilishga yordam beradigan bunday fazilatlar va xatti-harakatlarning mavjudligi.
4. Pedagogik. Oilaviy hayotning turli sohalarida ma’lum bilimlarning mavjudligi va bu bilimlarni qo‘llashga tayyorlik.
Ijobiy muloqot oila a’zolari tinch yo‘l bilan hal qilishlari uchun mojarolarni kamaytirishga yordam beradi. Bu, odatda, har bir kishi murosaga rozi bo‘ladi yoki rozi bo‘lmaydi.
Ba’zida kuchli his-tuyg‘ular yoki munosabatlarda mavjud bo‘lgan kuch nomutanosibligini hal qilish qiyin va faqat maslahat sharoitida hal qilinishi mumkin. Oiladagi nizolarni hal qilish uchun ikki juft tushunishga harakat qilishi kerak. Agar ikkala turmush o‘rtog‘i bir-birini eshitishga harakat qilsa, unda murosaga kelish mumkin. Bu yerda g‘alaba qozonish shart emas, chunki g‘alaba mag‘lubiyatni anglatadi. Ittifoq - bu qul va xo‘jayin emas, balki ikkita teng sheriklarning birlashmasi. Ikki turmush o‘rtog‘i munosabatlarda qulay bo‘lishi kerak, buning natijasida nikoh Ittifoqi buzilmasligi kerak, chunki birovning istaklari bajarilmagan.
Oilaviy nizolarni hal qilishda nafaqat muammolarga yo‘l qo‘ymaslik, balki ularni hal qilish ham zarur. G‘alaba qozonish yoki himoya qilish uchun emas, balki hal qilish maqsadida konstruktiv va xotirjam muloqot qiling. Uchinchi shaxslarni nizoga jalb qilish tavsiya etilmaydi, chunki ular mojaroni keyingi hal qilish uchun katalizator bo‘lishi mumkin.
Ajralish ko‘pincha nizolarni hal qilish usullaridan biriga aylanadi. Psixologlar uch bosqichni ajratib ko‘rsatishadi:
1. Birinchi bosqich hissiy ajralish darajasida sodir bo‘ladi, unda sheriklar shunchaki qadrlashni, hurmat qilishni, bir-birlarini sevishni, yordam berishni to‘xtatadilar.
2. Ikkinchi bosqich jismoniy ajralish bilan belgilanadi, juftlar alohida to‘shakda uxlashni boshlaydilar va xatto alohida yashaydilar.
3. Uchinchi bosqichda huquqiy ajralish sodir bo‘ladi. Ko‘pincha, ajralish haqiqati juftlarning nomuvofiqligi tufayli ma’lum bir oilada yengib bo‘lmaydigan nizolarni hal qilish usuliga aylanadi.
Oilaviy muhit qanday ko‘rinishda bo‘lishi sheriklarning xatti-harakati va muloqotiga bog‘liq. Faqat birgalikdagi sa’y-harakatlar bilan baxtli kelajakka erishish mumkin. Oxir-oqibat, sheriklar nizolarni hal qilishning ba’zi qoidalariga rioya qilishlari kerak:
Bir-biringizni boringizcha qabul qiling.
Kelishmovchiliklarga haqiqiy munosabatda bo‘ling va ular o‘z-o‘zidan ketishiga umid qilmang.
Juftingiz bilan tanishing va uning xususiyatlarini, o‘ziga xosligini qabul qiling.
Yaqinlashish uchun ularni qiyinchiliksiz engishga harakat qiling.
Kechirishni va xafagarchilikni unutishni o‘rganing.
O‘z fikringizni majburlashni emas, balki muzokara qilishni o‘rganing. Agar siz buni muhim deb hisoblasangiz, o‘z nuqtai nazaringizni isbotlang, lekin boshqa tomon boshqacha narsani xohlashini qabul qiling. Shuningdek, Psixologlar tomonidan oilaviy nizolarni hal qilishda bir qancha trening mashg‘ulotlaridan foydalanadilar. Masalan, 1. Rolli o‘yin "Mojarolarni yumshatish".
|
| |
