Tuzuvchi: Mirishkor tuman 1-son kasb-hunar maktabi. Beknazarov
Jamoliddin Bekturdiyevich
Reja:
1. Sovutish tizimining vazifasi;
2. Sovutish tizimining turlari;
3. Sovutish tizimining ishlash prinsplari;
4. Suyuqlik bilan sovutish tizimi va havo bilan sovutish tizimining afzallik va
kamchiliklari.
Ma’lumki dvigatel ishlayotganda, ayniqsa ish yo‘li takti bajarilganda, yukori
xaroratga ega bulgan gazlarni ta’sirida silindrlar, silindrlar blokining golovkasi,
klapanlar, porshenlar kizib ketadi.Agarda kizigan detallarni sovutilmasa
ishkalanuvchi
yuzalar orasidagi moy quyib, ishkalanish xaddan tashkari oshib
ketadi. Kizishdan detallar kengayadi. Ayniqsa alyuminiyli kotishmadan
tayyorlangan porshen kengayib silindr ichida kadalib kolishi mumkin. Shu sababli
dvigatelning kizigan detallarini uzlo‘qsiz ravishda sovitib turish lozim. Lekin,
dvigatelni xaddan tashkari sovitib yuborish ham zarar. Chunki sovik dvigatelda
moy kuyuklashib, uning karshiligini yengishga sarflanadigan dvigatelning kuvvati
ortadi. Undan tashkari yonuvchi
aralashma yaxshi buglanmaydi, qisman
buglangani esa sovo‘q detallarga urilib tomchiga aylanadi va silindrlar devoridagi
moyni yuvib tushiradi. Natijada, silindr-porshen guruxiga kiruvchi detallarning
yeyilishi ortadi. Yonuvchi aralashmaning yaxshi buglanmaganligidan uning yonish
tezligi sustlashadi va dvigatelning kuvvati pasayadi.
Demak dvigatelning kizib ketishi yoki xaddan tashkari
sovib kolishi uning
effektiv kuvvatini kamaytirib, tejamkorligini yomonlashtiradi. Sovitish tizimi
dvigatelning ishlashi uchun kulay bulgan issiklik rejimini kerakli xolda (85-90
0
S)
saklab turish vazifasini bajaradi.
Suyuklik bilan sovutish tizimining ishlash sxemasi.
1- xarorat datchigi, 2-suv
taqsimlagich, 3- suyuklik nasosi, 4-utkazuvchi
kanal, 5-termostat, 6- yukori patrubok, 7- venitlyator, 8-yukori bachok, 9- radiator
kopkogi, 10- radiator, 11-jalyo‘zi, 12-pastki bachok, 13-to‘qish jumragi, 14-
ventilyator yuritmasining tasmasi, 15-pastki patrubok.
Avtomobil
dvigatellarida, suyuklik yoki xavo bilan sovitish tizimlari
kullaniladi. Sanokli dvigatellarda xavo bilan sovitish tizimi kullanilgan bulib,
bunday tizim ayrim afzalliklarga ega, ular quyidagilardan iborat:
konstruksiyasi
nisbatan oddiy to‘zilgan, tizimda suv nasosi, radiator, suv trubalari,
termostat va
boshkalar yuk; dvigatelda suv gilofining bulmaganligi sababli u muzlab kolmaydi;
suv yuk joylarda ham dvigatelni ishlatish mumkin. Suyuklik bilan sovitish tizimi
xavo bilan sovitishga nisbatan afzal hisoblanib shovkinsiz ishlaydi, sovik kunlari
dvigatelni yurgazib yuborishni tez amalga oshiradi.
Shu sababli dvigatellarda ,
asosan, suyuklik bilan sovitish tizimlaridan foydalaniladi.
