Jahon tajribasida har bir mamlakatning tabiiy, tashkiliy-iqtisodiy va ijtimoiy shart-sharoitlaridan kelib chiqib, fermer xo`jaliklarining o`rtacha hajmi shakllangan

Fermer xo`jaliklariga biriktirilgan o`rtacha yer maydoni hajmining o`sib borishini keyingi yillarda zarar keltirib ishlagan istiqbolsiz shirkat xo`jaliklarini fermer xo`jaliklariga aylantirilishi natijasida paxta va g`alla yetishtirishga ixtisoslashgan fermyerlar salmog`ining keskin oshganligi bilan izohlash mumkin. Paxta va g`alla yetishtirish texnologiyasi ishlab chiqarishni kengroq maydonlarda olib borishni va almashlab ekish tizimidan foydalanishni taqazo etadi.

Hozirgi kunda fermer xo`jaliklarining statistik va moliyaviy hisobotlarida bir gektar yerga sarflanadigan ishlab chiqarish xarajatlari, kapital quyilmalar va undan olinadigan moliyaviy natijalar to`g`risidagi ko`rsatkichlar yetishmasligi tufayli, aynan qaysi hajmdagi fermer xo`jaligini yuritish maqsadga muvofiq degan savolga javob topish mushkul. Kelgusida iqtisodchi olimlar va mutaxassislar oldida bu vazifani echish mas’uliyati turibdi.

Xulosa qilib aytganda, qishloq xo`jaligi korxonalarining maqsadga muvofiq samarali hajmi har bir hududning tabiiy sharoitlariga, xo`jaligi yuritish shakllariga, korxonaning ixtisoslashuvi va tarmoq tarkibiga, texnikaviy-texnologik va ijtimoiy omillarga bog`liq holda turlicha bo`lishi mumkin. Korxonalarning maqsadga muvofiq hajmini aniqlashda quyidagilar asos qilib olinishi lozim:

- yer-suv resurslari va ishchi kuchlaridan to`liq foydalanishni ta’minlash;

- ishlarni o`z vaqtida va sifatli bajarilishiga erishish;

- texnika va boshqa ishlab chiqarish vositalaridan samarali foydalanishni ta’minlash;

- oqilona ixtisoslashuv va maqsadga muvofiq tarmoq tarkibini shakllantirish;

- minimal xarajatlar va maksimal moliyaviy natijalarga erishish.

Qisqacha xulosalar

Ixtisoslashtirish mehnat taqsimotining ifodasi sifatida qishloq xo`jaligini samarali tashkil etishni asosiy omillaridan biri hisoblanadi. Qishloq xo`jaligida ixtisoslashtirish moddiy ishlab chiqarishning boshqa sohalaridagidan keskin farq kiladi. Qishloq xo`jaligi ishlab chiqarishini ayrim mahsulotga, shu mahsulotning biror qismiga yoki texnologik jarayoniga to`la ixtisoslashtirib bo`lmaydi.

Korxonaning qulay tarmoq tarkibi deganda, uning mavjud tabiiy, iqtisodiy resurslaridan to`g`ri foydalanish orqali mahsulot birligiga kam sarf-xarajat qilgan holda maksimal foyda olishga imkon beradigan mahsulotlar turlarini ma’lum bir mutanosiblikda yetishtirish tushuniladi.

Katta hajmdagi talabga ega bo`lgan, yuqori darajada mexanizatsiyalashish imkonini beradigan (paxta, g`alla, go`sht va sut yo`nalishidagi qoramolchilik, qo`ychilik va boshqa) tarmoqlarga ixtisoslashgan korxonalar nisbatan yirik hajmda tashkil etilishi maqsadga muvofiq.

Ishlab chiqarish texnologiyasi ko`p qo`l kuchini talab etadigan va kam mexanizatsiyalashgan (bog`dorchilik, sabzavotlar, kartoshka, tamaki va boshqa) tarmoqlarda nisbatan kichik hajmli korxonalar samarali hisoblanadi. Korxonaning resurslardan eng yuqori va to`la foydalanish imkonini beradigan hajmi maqsadga muvofiq hajm bo`ladi.

Nazorat va muhokama uchun savollar

2. Qishloq xo`jaligida ixtisoslashtirish omillari va shakllari qanday?

3. Korxonaning maqsadga muvofiq tarmoq tarkibi va uni belgilash usullari qanday?

4. Korxonalarning hajmi qanday ko`rsatkichlar bilan aniqlanadi?

5. Korxonalarning hajmiga qanday omillar ta’sir etadi?

6. Qishloq xo`jaligida korxonalarning maqsadga muvofiq hajmini qanday aniqlash mumkin?

1. Hamdamov Q.S. Qishloq xo`jaligi korxonalari faoliyatini boshqarish. -T.: O`zbekiston Yozuvchilar uyushmasi adabiyot jamg`armasi, 2004.

3. Макавец Л.И., Макавец М.Н. «Экономика производства сельскохозяйственного производства. Санк Петербург, 2002.