| Statistik usuldan foydalanishda bir xil tabiiy sharoit va ixtisoslashtirishga ega korxonalar bo`yicha ular faoliyati natijalarini taqqoslash orqali eng oqilona va samarali hajmni aniqlash mumkin bo`ladi. Korxonalar yer maydoni hajmi, ishlab chiqarish fondlari, chorva mollari bosh soni va mahsuldorligi, bir gektar yerdan olingan hosildorlik, yalpi mahsulot, yalpi daromad va foyda hajmi kabi ko`rsatkichlar yordamida guruhlanadi va har bir omilning korxona hajmiga ta’siri o`rganiladi. To`g`ri xulosa chiqarish uchun, ayniqsa, kombinatsion guruhlardan foydalanish tavsiya etiladi. Masalan, bir gektar yerdan olingan yalpi mahsulot qiymatiga ko`ra tuzilgan guruhlar rentabellik darajasi yoki bir gektar yerdan olingan sof foyda qiymati bo`yicha guruhchalarga ajratiladi. Buning natijasida bir gektar yerdan eng yuqori yalpi mahsulot va sof foyda bergan va eng yuqori rentabellik darajasini ta’minlagan korxonalar hajmi maqsadga muvofiq hajm sifatida tanlanadi.
Statistik ma’lumotlar asosida tanlangan alohida xo`jaliklar faoliyatini o`rganishda monografik usuldan foydalanish mumkin. Tahlil bir necha yillik faoliyatni qamrab olishi va maxsus tuzilgan dastur asosida amalga oshirilishi lozim. Tahlil jarayonida korxonaning maqsadga muvofiq hajmiga ta’sir etuvchi tabiiy, tashkiliy-iqtisodiy, texnikaviy, texnologik va ijtimoiy omillarning barchasi chuqur o`rganiladi va ular variant yoki hisob-konstruktiv usullar uchun ma’lumot bazasi sifatida xizmat qiladi.
Variant usuli korxonaning maqsadga muvofiq hajmini ishlab chiqarishning minimal xarajatlari orqali asoslashni ko`zda tutadi. Korxona hajmining ortib borishi bilan ishlab chiqarish xarajatlarining o`zgarishi o`rtasidagi bog`liqlik o`rganib boriladi va eng kam xarajat talab etuvchi variant tanlab olinadi. Bunda hajm ko`rsatkichidan (o`simlikchilikda yer maydoni hajmi, chorvachilikda chorva bosh soni) boshqa barcha omillar o`zgarmas deb qabul qilinadi.
Eng muvofiq hajm keltirilgan xarajatlar minimumi formulasi yordamida taqqoslab ko`rilishi ham mumkin:
Bu yerda: Xk – keltirilgan xarajatlar minimumi;
MT – mahsulotning ishlab chiqarish tannarxi;
Em – samaradorlikning me’yoriy koeffitsiyenti;
K – kapital quyilmalar.
Turli variantlar hisobining aniqligini ta’minlash uchun ilmiy asoslangan me’yorlar va dastlabki shartlarni to`g`ri belgilash muhimdir.
Hozirgi vaqtda qishloq xo`jaligi korxonalarida dastlabki ishlab chiqarish bo`linmalari fermer xo`jaligi va shirkatlarda oilaviy pudrat bo`lgani uchun, avvalo shu bo`linmalarning maqsadga muvofiq hajmini aniqlash talab qilinadi.
|
