|
Quyosh emergiyasi boʻyicha jahon tajribasi
|
| bet | 1/4 | | Sana | 05.06.2024 | | Hajmi | 0,66 Mb. | | #260372 |
Bog'liq Quyosh emergiyasi boʻyicha jahon tajribasi ..
QUYOSH EMERGIYASI BOʻYICHA JAHON TAJRIBASI
Quyosh nurlari har yili yerga 62×1016 kvt soatga teng energiya olib keladi. Bu energiyaning 60% yer atmosferasi, 25,5% okean va dengiz, 14,5% quruqlikni isitishga sarf boʻladi. Bundan 2,5% shamolning mexanik energiyasiga, 0,14% daryolar harakatining mexanik energiyasiga, 0,12% turli xil yoqilgʻi torf, oʻtin, neft, toshkoʻmir va yonuvchi slanetsning kimyoviy energiyasiga aylanadi. Yerning koʻndalang qismi yuzasi 127,6×106��2 ekanligini eʼtiborga olsak, yerga tushadigan quyosh nurining energiyasi 176,6×1012 kVt, demak bir yilda yerga 1,56×1018 kVt soat quyosh energiyasi tushadi[1].
Bino tomiga oʻrnatilgan quyosh panellari
Quyoshning nurlari yerga yiliga 15 milliard MVt soat shamol energiyasini, 33 milliard MVt soat suv energiyasini olib keladi. Oʻrmonlarda esa quyosh nurlari tufayli yiliga 220 milliard MVt soat energiya toʻplanadi. Bundan tashqari, quyosh energiyasi tufayli ming-ming yillar mobaynida yer bagʻrida ulkan energiya zahiralari jamgʻarilgan. Yer ostida yotgan toshkoʻmirda 3580 milliard MVt soat, torfda 480 milliard MVt soat, yonuvchi slanetslarda 700 milliard MVt soat, tabiiy gazda 80 milliard MVt soat energiya zahirasi mavjud. Bugungi kunda quyosh ulkan yadro reaktoriga oʻxshashligi maʼlum, unda yuqori bosim va haroratda yadro reaksiyasi sodir boʻladi. Bu reaksiya tufayli vodorod geliy yadrosiga aylanishi jarayonida esa quyosh reaktorining aktiv zonasidagi harorat 10 million darajadan ham ortib ketadi. Quyoshdagi bu reaksiya sekundiga 560 million tonna geliy ishlab chiqarib, 4 million tonna vodorod energiyasiga aylantiradi. Quyosh energiyasidan foydalanishga olis oʻtmishda ham urinib koʻrishgan. Qadimgi yunon olimi Arximed quyoshning nurini koʻzgular sistemasi orqali tushirib, rimliklarning kemalarini yondirib yuborgani toʻgʻrisida tarixda yozib qoldirgan[2].
Arximed yaratgan qalqonlar yordamida dushman kemalarini yondirib yuboruvchi qurulma
XIX-XX asrlarda quyosh energiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Quyosh energiyasidan chet mamlakatlarda keng miqyosda foydalaniladi. Shu jumladan Shimoliy Fransiyaning Odeys shahrida fizik-kimyogar Feleks Tremba boshchiligida quyosh elektrostansiyasi qurilgan boʻlib, uning quvvati 1100 kVt, hosil qiladigan harorat esa 3 800∘ C darajaga yetadi. 1816-yil islandiyalik Robert Stirling gelioqurilmadan foydalanib ishlaydigan quyosh dvigatelini yaratgan[3].
Quyosh va shamol energiyasidan xalq xoʻjaligida samarali foydalanish maqsadida 1954-yil YUNESKO Hindiston hamkorligida Dehlida xalqaro simpozium oʻtkazilgan. 1961-yil BMT Rimda quyosh, shamol va geotermal qurilmalar energetika qurilmalarini takomillashtirish va undan xalq xoʻjaligida foydalanishni yanada kuchaytirish boʻyicha navbatdagi xalqaro simpoziumni oʻtkazgan. 1972-yil Nigeriyada, 1973-yil Parijda „Quyosh inson xizmatida“ mavzusida xalqaro kongresslar oʻtkazilgan. Bu anjumanlarda quyosh energiyasidan uylarni qish faslida isitish va yozda mikroiqlim hosil qilish, quyosh energiyasini elektr energiyasiga va uni issiqlik va elektr energiyaga aylantirish, shamol energiyasini elektr va issiqlik energiyasiga aylantirish, quyosh energiyasini organik xomashyo energiyalariga aylantirish muammolarini yechish, ularning qurilmalarini ishlab chiqish masalalari koʻrib chiqildi.
1977-yil quyosh energiyasidan qishloq xoʻjalik mahsulotlarini quritishda samarali foydalanish boʻyicha YUNESKO-Ashxabad („Quyosh IICHB“) da, 1981-yil „Noanʼanaviy va qayta tiklanadigan energiya manbalaridan xalq xoʻjaligida foydalanish“ mavzusida Toshkent (FTI) da, 1988-yil Dushanbe (FTI) da xalqaro konferensiyalar oʻtkazilgan[4].
Erikson quyosh motori
Quyosh energiyasidan foydalanishdagi jahon tajribasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Rossiya, AQSh, Fransiya, Angliya, Avstraliya, Argentina, Niderlandiya, Hindiston, Germaniya, Isroil, Kanada, Italiya, Yaponiya va boshqa koʻpgina rivojlangan mamlakatlarda noanʼanaviy energiya manbalaridan foydalanish boʻyicha olimlar olib borgan tadqiqotlar yaxshi natijalar bermoqda. Jumladan, Germaniya, Isroil va AQSh da quyosh energiyasidan foydalanib, 30-35% uylar qish faslida isitilib, yoz oylari sovitilmoqda[5]. 1878-yilda Parijdagi universal koʻrgazmada Avgustin Mouchot quyosh bugʻ dvigatelini muvaffaqiyatli namoyish etdi, ammo arzon koʻmir va boshqa omillar tufayli rivojlanishni davom ettira olmadi.1897-yilda amerikalik ixtirochi, muhandis Frank Shuman quyosh energiyasini efir bilan toʻldirilgan kvadrat qutilarga aks ettirish orqali ishlaydigan kichik koʻrgazmali quyosh dvigatelini qurdi, qaynash nuqtasi suvga qaraganda pastroq va ichkarida qora quvurlar oʻrnatilgan. 1908-yilda Shuman yirik quyosh elektr stantsiyalarini qurish niyatida Sun Power kompaniyasini tuzdi. U texnik maslahatchisi Ackermann va britaniyalik fizik Charlz Vernon Boys bilan birga quyosh energiyasini kollektor qutilarida aks ettirish uchun nometall yordamida takomillashtirilgan tizimni ishlab chiqdi, bu esa isitish quvvatini endi efir oʻrniga suvdan foydalanish mumkin boʻlgan darajada oshirdi. Shuman keyin past bosimli suv bilan ishlaydigan toʻliq hajmli bug 'dvigatelini qurdi va bu unga 1912-yilga kelib butun quyosh dvigatellari tizimini patentlash imkonini berdi[6].
Shuman 1912-1913-yillarda Misrning Maadi shahrida dunyodagi birinchi quyosh issiqlik elektr stantsiyasini qurdi. Uning zavodi 45-52 kilovatt elektr energiyasini berardi. Birinchi jahon urushining boshlanishi va 1930-yillarda arzon neftning topilishi quyosh energiyasining rivojlanishini toʻxtatgan boʻlsa-da, Shumanning qarashlari va asosiy dizayni 1970-yillarda quyosh issiqlik energiyasiga qiziqishning yangi toʻlqini bilan qayta tiklandi. 1916-yilda Shuman ommaviy axborot vositalarida quyosh energiyasidan foydalanishni targʻib qilib, shunday degan edi:
Biz tropiklarda quyosh energiyasining tijorat foydasini isbotladik va neft va koʻmir zahiralarimiz tugagandan soʻng, insoniyat quyosh nurlaridan cheksiz quvvat olishi mumkinligini koʻproq isbotladik.
Fransiyadagi quyosh sandoni
O‘zbekistonda quyosh energiyasidan foydalanish[tahrir | manbasini tahrirlash]
2000—2002 va 2003-yillarda Toshkentda, Buxoroda „Innovatsiya“ yoʻnalishida „Noanʼanaviy energiya manbalaridan xalq xoʻjaligida samarali foydalanish istiqbollari: muammolar va yechimlar“ mavzularida xalqaro ilmiy-amaliy anjumanlar oʻtkazildi. Bu konferensiyalarda ham noanʼanaviy energiya manbalaridan foydalanish darajasini koʻtarish, ayniqsa, qishloq xoʻjaligida yangi zamonaviy quyosh qurilmalari yaratish va joriy etish, chorvachilik, parrandachilik xonalarini isitishda quyosh energiyasidan foydalanish, quyosh vannalari, quyosh suv isitgichlari, gelioissiqxonalar, meva quritish qurilmalarining samarali konstruksiyalarini ishlab chiqish, quyosh stirling dvigatellarini takomillashtirish yoʻllari koʻrib chiqildi[7].
Quyosh energiyasiga Oʻzbekistonda tobora salohiyatli muqobil energiya manbai deya qaralmoqda.
Bundan foydalanib qolishni istayotgan xorijiy shirkatlar oʻz texnologiyalarini taklif qilib, Oʻzbekistonga kela boshlaganlar.
Jumladan Fransiyaning yirik Alstom shirkati oʻtgan hafta Toshkentda quyosh energiyasini olish yoʻlidagi innovatsion gʻoyalar borasida taqdimot marosimini oʻtkazgan.
Serquyosh Oʻzbekiston quyosh energiyasi uchun ajoyib maskan boʻlishiga qaramay, bu kabi energiyadan foydalanish boʻyicha oqsamoqda.
Tabiiy manbalardan qayta tiklanuvchi energiya ishlab chiqarishning 97 foizi quyosh energiyasi ulushiga to‘g‘ri keladi. Shamol energetikasining quvvati esa 500 GVt.ni yoki amaldagi energotizimdan 30 barobar ko‘p bo‘lgan muqobil qurilmalarni joylashtirish imkonini beradi.x
“Daryo” qayta ishlanuvchi elektr energiyalari, xususan, shamol elektrostansiyalari o‘zi nima ekani, uning tarixi, foydalanish usullari, qayerlarga qanday maqsadda o‘rnatish mumkinligi va boshqa u bilan bog‘liq kerakli ma’lumotlarni o‘rgandi.
|
| |
