Kasallikning yashirin davri 2 - 3 kun. Kasallangan bemor 7-14
kunda ish
faoliyatini yo‘qotadi.Xastalik to‘satdan , shiddat bilan boshlanadi.qaltirash bilan
isitma ko‘tarilib, qisqa soatlarda tana qarorati 40-41oS gacha yetadi. Kuchli
intoksikasiya alomatlari bo‘ladi. Bemor jonsarak , xalovati yo‘qoladi, betinch
bo‘ladi, vaqima bosadi.
Sichqon, kalamush, yumronqoziqlar orasida vaqti-vaqti bilan o‘lat
epizootiyasi uchrab turadi. Bu vaqtda juda ko‘plab kemiruvchilar qirilib ketadi.
O‘zbekiston
sharoitida Buxoro, Navoiy viloyatlari va qoraqalpaqistonning katta
qismini egallagan qizilqum cho‘llari o‘latning o‘choqi qisoblanadi.
Kasallikning bir xayvondan boshqasiga o‘tishida va hayvonlardan odamga
yuqishida burgalar katta rol o‘ynaydi.
Uy xayvonlaridan tuya o‘lat bilan kasallanishi mumkin.
Odamga kasallik turli yullar bilan yukadi.Kasal xayvonni parvarish kilganda
teri orkali yukadi.o‘lat mikrobi tutgan burga chaqqanda xam kasallik teri orqali
yuqadi. o‘latning o‘pka turi bilan oqrigan bemor atrofdagilar uchun qoyat
qavfli qisoblanadi.Uning balqami bilan millionlab o‘lat
mikroblari ajralib,
atrofga tarqaladi.Bunda mikrob soqlom odam tanasiga nafas yo‘llari orqali
yuqadi.
O‘latning profilaktikasi mamlakatimizda yaxshi yo‘lga qo‘yilgan.Toshkent,
Buxoro, Uchquduq, Nukus shaqarlarida maxsus o‘latga (toun) qarshi kurashish
stansiyalari va ularning bo‘limlari mavjud.Ular kemiruvchilar orasida o‘latning
tarqalish darajasini muttasil o‘rganib boradilar.
Kuzatuv natijalari qaqida soqliqni saqlash organlari xabardor qilib
turiladi. Ushbu tadbirlar samarasi tufayli , o‘latning
qayvonlardan odamga
yuqishining oldi olinadi.
Maxsus profilaktika maqsadida o‘latning tibbiy o‘choqi va uning atrofida
yashaydiganlar o‘latga qarshi vaksina (zardob ) bilan emlanadi.
Sibir yarasi- kasalligi asosan yirik va mayda shoqli qayvonlar , shuningdek
otlar,eshaklar, buqular va cho‘chkalar qisoblanadi.o‘lgan qayvonning qoni,
terisi, yungi va ichki a'zolari xam ancha vaktgacha xavfli bo‘lib, shular orqali
yuqishi mumkin. Ko‘ydirgi kasal qayvon so‘yilganda, nimtalanganda, go‘shti
iste'mol
qilinganda, shuningdek infeksiyali chang qavodan nafas olganda xam
yuqishi mumkin.Ayrim qollarda kuydirgini qon so‘ruvchi pashshalar
(so‘na,jigalka) qam yuqtirishi mumkin.
Kasallikning yashirin davri 2-3 kun. Kasallangan bemor 7-14 kunda ish
faoliyatini yo‘qotadi.
Kuydirgi qadim zamonlardan qishloq qo‘jaligi qayvonlari va insoniyatga
katta talofat yetkazib kelgan.1780-1789 yllarda Sibirda bo‘lib o‘tgan
epizootiya
davrida rus olimi S.S. Andreevskiy kasallikni qayvonlardan o‘ziga qtirib,uning
odamlarga qayvonlardan yuqishini isbotlab berdi, o‘rgandi va uni "Sibir
yarasi" deb atashni tavsiya etdi.
Kuydirgini qo‘zgatuvchi mikrobni 1855 yilda Boaueler aniqlagan.U yirik
xarakatsiz, aerob bakteriyadir.Tashqi muxitda sporalar qosil qilib, sporalari bir
necha yillargacha saqlanib qolishi mumkin.Kuydirgi sporalari ezinfeksiyalovchi
moddalar ta'siriga
chidamli,70* S darajada 50 daqiqa qizdirilganda, bir-necha
soatdan so‘ng nobud bo‘ladi.
So‘nggi yillarda, keng olib borilayotgan sanitariya-gigienik va veterinariya
tadbirlari , qayvonlar go‘shti, terisi. Juni ustidan doimiy sanitariya nazorati olib
borilayotgani tufayli yurtimizda kuydirgi kasalligi juda kam kuzatilmokda.
Bemor albatta kasalxonaga yotkizilib, aloqidalanishi kerak.Uning
parvarish
buyumlari aloqida bo‘lishi va ular dezinfeksiya qilinishi lozim.Yaraga
ishlatilgan boqlov materiallari yoqib tashlanadi.
Kuydirgiga qarshi chora-tadbirlarni veterinariya va tabobat xodimlari
birgalikda olib boradilar.Kasallik manbalarini yo‘kotish veterinariya xodimlari
o‘tkazadigan tadbirlarning asosi xisoblanadi.
Uy xayvonlari va ularning maqsulotlari bilan ishlovchi shaxslar
(zootexnik va veterinariya xodimlari , ferma , kushxona, teri ,
jun zavodlari,
muyna fabrikalari ishchilari ) maxsus kuydirgiga karshi vaksina bilan
emlanadi.
Bemor kasalxonaga yotkizilgandan keyin ,uning uyida dezinfeksiya
kilinadi.Bemor bilan mulokatda bulgan kishilar 8 kun davomida nazorat ostida
buladilar va ularga shoshilinch profilaktika choralari utkaziladi.
Keng omma, ayniqsa qishloq aqolisi va tegishli
korxonalarning ishchilari
orasida sanitariya maorifi ishlarini keng yulga qo‘yish, kuydirgi kasalligi
tarkalishini oldini olishda katta axamiyatga ega.
