2.Sanoati rivojlangan shaxarlar; 8.Izotermiya;
3.Kimyoviy zaxarlanish o‘chogi; 9.Konveksiya;
4.Kimyoviy zaxarlanish; 10.Kimyoviy
xolatni baxolash;
5.Kimyoviy qurol; 11.Degazasiya;
6.Kimyoviy xolat;
Mavzuni mustaxkamlash uchun savollar:
1.Kimyo sanoati rivojlangan shaxarlar va ularda ishlatiladigan zaxarli
moddalar?
2.KTZM ta'siridagi avariyalarda fuqarolarni xatti -xarakatlarni tushuntiring?
3.Kimyoviy qurol nima?
4.Kimyoviy qurol ta'sir xususiyatiga ko‘ra tasniflanishi?
5.Kimyoviy holat qanday aniqlanadi va boholanadi?
6.Inversiya,izotermiya va konveksiya qanday holatlar?
7.Degazasiya nima ?
8.Degazasiya qanday usullarda bajariladi?
Mavzu:
O’ta xavfli kasalliklar, mikroblar va toksinlar bilan
zararlanish
Reja:
1.
O‘ta xavfli va yuqumli kasalliklar.
2.
O‘ta xavfli kasalliklarni tarqalish yollari.
3.
O‘ta xavfli kasalliklar va mikrob toksinlari tarqalganda ko‘riladigan chora-
tadbirlar.
4.
Karantin, Dezinfeksiya, Dezinseksiya, Deratizasiya.
Tashqi muhitning zararli biologik omillariga kasallik tug‘diruvchi
(patogen)
jonzotlar,
mikroblar,
zambrug‘lar,
parazitlar
kiradi.
Mikroorganizmlarning patogen xususiyatlari mikrob (mikro-mayda) tanachalari
hayot jarayonida paydo bo‘ladigan moddalardir.
Ko‘pchilik patogen mikroblar hayot jarayonida zaharli modda (toksin)
ishlab chiqaradi, bular hayot faoliyatida tashqi muhitga chiqariladi
(ekzotoksinlar ) yoki mikrob tanachasi o‘lgandan so‘ng (endotoksinlar) tashqi
muqitga chiqadi.
Yuqumli kasallik qo‘zqatuvchilarni bir necha
guruqga ajratishimiz mumkin;
bakteriyalar - ko‘pchilik yuqumli kasallik qo‘zqatuvchilari , viruslar-faqat
elektron mikroskop ostida ko‘rinadi va juda mayda bo‘ladi; rikketsiyalar-
bakteriyalar va viruslar orasidagi oraliq shakl; bir qancha sodda xujayrali
organizmlar.
Infeksiyalar - bu patogen mikroblarni organizmga kirishi ularni ko‘payib
kasal
qilishi yoki qo‘zqatuvchilarni tashib yurishidir.Ko‘pchilik yuqumli kasalliklarni
o‘ziga xos xususiyatlaridan biri odamlar orsida tezlikda tarqalishidir.
Yuqumli kasalliklarini odamlar orasida tarqalish kengligiga qarab epidemiya,
pandemiya, endemiya, sporadik kasalliklarga farqlanadi.
Epidemiya - aholi orasida kasallikni keng tarqalishi bo‘lib, u odamlarni katta
guruhlarini qamrab oladi, ular o‘zaro yuqish zanjiri orqali boglangan bo‘ladilar.
Epidemiya - aholi orasida kasallikni keng tarqalishi bo‘lib, u odamlarni
katta guruhlarini qamrab oladi, ular o‘zaro yuqish
zanjiri orqali boglangan
bo‘ladilar.
Endemiya- aholi orasida yuqumli kasalliklarni sistematik bo‘lishi, bunda asosan
maqalliy sharoit bilan boqliq bo‘ladi.
Sporadik kasallik- aqyon-aqyonda, bir-bir kasallikni paydo bo‘lishidir.
Yuqumli kasalliklarni yuqishi quyidagicha : kontak, qavo-tomchi, oqiz-ichak-
nafas, transmassiv.
Kontakt usulida yuqumli kasalliklarni yuqishida kasal chaqiruvchi mikrob
terida bo‘ladi, oqiz bo‘shliqida, jinsiy a'zolarda, ko‘zni shilliq qavatida, yara-
chaqalarda, yuqqan odamdan qa'bul qiluvchi odamga o‘tishi mumkin.
Bundan
to‘qridan-to‘qri kontakt va uy-ro‘zqor kontakti usullari bo‘lishi mumkin.
Havo-tomchi bilan yuqadigan kasalliklar tezlikda tarqalib ketadi,chunki kasal
odam kun davomida juda ko‘pchilik bilan muomalada bo‘ladi. Kasallik qamma
joyga tarqalib ketishi mumkin .Bunga misol qilib
gripp kasalligini olishimiz
mumkin. Agar gripp kasalligini ma'lum bir turi
Janubiy Amerikada paydo
bo‘ladi deb eshitsak, oradan bir qafta o‘tar-o‘tmas Toshkent shaqriga etib
kelganini avvalgi yillardan pandemiyalarni guvoqi bo‘lganmiz.
Havo-tomchi bilan yuqadigan kasalliklar tezlikda tarqalib ketadi,chunki kasal
odam kun davomida juda ko‘pchilik bilan muomalada bo‘ladi. Kasallik qamma
joyga tarqalib ketishi mumkin .Bunga misol qilib gripp kasalligini olishimiz
mumkin. Agar gripp kasalligini ma'lum bir turi Janubiy Amerikada paydo
bo‘ladi deb eshitsak, oradan bir qafta o‘tar-o‘tmas Toshkent shaqriga etib
kelganini avvalgi yillardan pandemiyalarni guvoqi bo‘lganmiz.
Biologik ko‘chirib yuruvchilarda bu jarayon boshqacha kechadi. Kasallik
tarqatuvchi mikrob-biologik ko‘chiruvchi tanasiga tushgandan so‘ng
u joyda
ma'lum taraqqiyot bosqichini kechiradi, so‘ngra qo‘zqatuvchi mikroorganizm
qa'bul qiluvchi odam organizmiga tushadi.Shu usulda burgalar (toun,
chuma,kemiruvchi tifi,anofeles chivini-bezgak. Kiyim-kechak,bosh biti -toshmali
terlama,kuleks chivinlari-yapon ensefaliti )keltirib chiqaradilar.
Havo-tomchi orqali yuqumli kasalliklardan yuqishi , bunday usulda ko‘pchilik
yuqumli kasalliklar (gripp,qizamiq,chin chechak,ko‘k yo‘tal, sil kasalligi)
yuqadi.
Biologik vositalar qo‘llanishi oqibatida
favqulodda epidimiologik, epizootik
va epifitotik vaziyatlar yuzaga keladi. Bular quyidagi ko‘rinishlarda yuzaga keladi:
Aloqida xavfli yuqumli kasalliklar tarqalganda;
Epidemiya;
Guruq kasallanishi oqibatida;
Kasallanishning va o‘limning o‘sishi natijasida;
Odamlarning zaqarlanishida;
Epizootik vaziyat, ya'ni hayvonot dunyosida o‘tkir kasalliklarning
tarqalishi ;
Epifitotik vaziyat, ya'ni o‘simliklarning kasallanishi
.
O‘ta xavfli kasalliklar mikrob toksinlari odamlarga va xayvonlarga ta'siri o‘ziga
xos xususiyatga ega. Ya'ni ular tirik organizmga juda kichik dozada tushsa qam
yuqumli kasalliklar epidemiyasini boshlaydi. Ularning tarqalish tezligi juda yuqori,
ta'sir vaqti qam uzoq, ular germetik bo‘lmagan saqlagichlarga oson kiradi, ularning
mikrobini, toksinini aniqlash juda qiyin.
O‘ta xavfli kasalliklar mikrob toksinlari odamlarga va xayvonlarga ta'siri o‘ziga
xos xususiyatga ega. Ya'ni ular tirik organizmga juda kichik dozada tushsa qam
yuqumli kasalliklar epidemiyasini boshlaydi. Ularning tarqalish tezligi juda yuqori,
ta'sir vaqti qam uzoq, ular germetik bo‘lmagan saqlagichlarga oson kiradi, ularning
mikrobini, toksinini aniqlash juda qiyin.
