|
Радиотехник тизимлар назарияси асослари
|
| bet | 1/112 | | Sana | 13.05.2024 | | Hajmi | 20,58 Mb. | | #228451 |
Bog'liq Avtotransport tarmog\'i korxonalarini loyihalash M Musajonov (1)
O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O'RTA MAXSUS TA'LIM VAZIRLIGI
M. Z. MUSAJONOV
AVTOTRANSPORT TARMOG’1 KORXONALARINILOYIHALASH
Ikkinchi qayta ishlangan va to 'ldirilgan nashri
O 'zbekiston Respublikasi Oliy va o 'rta maxsus ta ’lim vazirligi oliy o 'quvyurtlari bakalavriat talabalari uchun darslik sifatida tavsiya etgan
Alisher Navoiy nomidagi O'zbekiston Milliy kutubxonasi nashriyoti
Toshkent-2011
658:629.113.01
39.33
M90
Musajonov, M. Z.
Avtotransport tarmog'i korxonaiarini loyihalash / M. Z.Musajonov. - 2-nashri.- T.: A. Navoiy nomidagi O'zbekiston Milliy kittubxonasi nashriyoti, 2011. - 320 b.
KBff 39.33-2
Taqrizchilar: Q. Mahkaniov - ToshDTU texnika ianlari doktori, professjdr^ O.A.G’anixo’jaev - Toshkent avtomobil yo'llar institutbprofessori
Darslikda avtotransport tannog'i korxonalarini loyihalashning usfubiyoti va asoslari berilgan, korxonalar tasnifi, ularni loyihalash tartibi, texnoiogik/loyihalash me'yorlari keltirilgan, liar xil turdagi avtotranspoit korxonalarining tejfnologik hisobi, ulami rejalashtirish, Respublikamiz. va xorijiy Tnamlakatlar zamona/iy loyihalash amaliyotida yaratilgan korxonalaming yangi va qayta qurish rejalg#, mlaming texnik-iqtisodiy ko'rsatkichlari keltirilgan.
Darslik 5521200 - “Transport vosi Va ta'mirlash” (Avtomobil transporti), 5140900 - “Kasb taTimi” ni ishlatish va ta'mirlash) va
5811400 “Servis (Transport turlari talabalariga moTjallangan
bo'lib, undan 5521100 - “Yer usti va 5850100 - “Atrof-muhit himoyasi” (Avtotransport maj najjshlari bakalavrlari o'quv qoTlanma
sifatida, oliy o’quv yurtlari va iZmalaka oshirish kurslari eshimvchilari
bamda avtotransport tarmogT ihalash tashkilotlari muhandis-texnik xodimlari manba sil'atida foydalai
ISBN 978-9943-06-393-8 © Alishcr Navoiy nomidagi O'zbekiston Milliy
kutubxonasi nashriyou. 2011 y.
KIRISH
Global moliyaviy-iqtisodiy inqiroz dutiyo mamlakatlari taraqqiyotiga o’zining salbiy ta’sirini o’tkazayotgan bir paytda, Prezidentimiz tashabbusi bilan ishlab chiqilgan inqirozga qarshi choralaming 2009-2012 yillarga mo’ljallangan dasturi doirasida yurtimizda olib borilayotgan ishlar iqtisodiyotimizning barqaror rivojlanishiga va aholi farovonligini oshirishga xizmat qilmoqda.
Vazirlar Mahkamasininng 2010 yilning uch oyida Respublikani ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlariga bag’ishlangan majlisida yalpi ichki mahsulotning o'sishi 7,6 % ni, sanoat mahsulotlari ishlab chiqarish hajmi 7 % ni, xizmatlar ko'rsatish hajmi 12,2 % ni tashkil etgani ko’rsatib o’tildi.
- Prezident Islom Karimov Vazirlar Mahkamasining 2009 yilning asosiy yakunlari va 2010 yilda O’zbekistomii ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning eng muhim usluvor yo'nalishlariga bag'ishlangan majlisidagi “Asosiy vazifamiz - Vatanimiz taraqqiyoti va xalqimiz farovonligini yanada yuksaltirishdir” ma’ruzalarida aholiga xizmat ko’rsatish sohasini yanada kengaytirish g'oyat muhim ahamiyatga ega ekanligini ta’kidlagan edilar.
Avtomobil transporti tarrnog'i korxonalari ham aholiga xizmat ko'rsatish sohasidagi korxonalar sirasiga kirib, jadal sur’atlar bilan rivojlanib bormoqda.
Respublika yagona transport tizimida (quvur o’tkazgich transportini hisobga olmaganda) 2009 yili avtotransportning yo’lovchi tashishdagi ulushi
98 foizni, yo'lovchi aylanmasining 89 %, yuk tashishda 94 %, yuk aylanmasida 49 %ni tashkil etgan. -
Avtomobillar texnik tayyorligini va ulardan samarali foydalanishni
ta’minlaydigan korxonalar majmui avtotranspoyt tarmog'i korxonalari deyiladi.
0 ’zbckiston Respublikasi mustaqillikka erishgandan so’ng avtomobil transporti rivoji yangi bosqichga kirdi.
Sobiq Ittifoq avtomobil zavodlaridan chiqqan avtomobillar
ekspluatatsiyasi davom ettirilishi bilan bir qatorda, Respublikada avlomobilsozlik sanoati yaratilib, mamlakatimiz avtomobil sanoatiga ega 28-. davlat bo'ldi.
Asaka shahrida 0 ’zbekiston - Janubiy Koreya qo'shma korxonasi
«UzDaewooavto» da «Neksiya», «Tiko», «Matiz» yengil avtomobillari,
«Damas» mikroavtobusi ishlab chiqarilgan. Hozirgi vaqtda Asakadagi
«UzDaewooauto» zavodi «General Motors-Uzbekistan» qo’shma korxonasiga o’zgartirilgan va «ChevTolet» kompaniyasining «0pica»,
3
«Captiva», «Lacetti», «Nexia», «Tacuma», «Matiz» va «Spark» yengil avtomobillari va «Damas» mikroavtobusi ishlab chiqarilmoqda.
Samarqand shahrida 0 ’zbekiston-Turkiya qo'shma korxonasi
«Samkochavto» zavodidan O’z-Otayo’1 kicliik turkumdagi avtobuslar (M.23,M.24,M.29,M.50) va ixtisoslashgan yuk avtomobillari (35.9, 65.9,
85.12 va boshqalar) ishlab chiqarilib, ekspluatatsiya qilina boshlandi. 2006 yili «Samkochavto» MCljJ'/«Samavto» MChJ ga o'zgartirildi va «Isuzu» kompaniyasi (Yaponiya) ishlab chiqargan shassida avtobus, egarli shatakchi avtomobili va kichik tonnajli yuk tashuvchi avtomobillar hamda MAN (Gennaniya) shatakchi avtomobili ishlab chiqarila boshlandi.
Shu bilan bir qatorda, iqtisodiyotimiz talablarini qondirish maqsadida xorijdan maxsus avtomobillar keltirilib, ekspluatatsiya qilina boshlandi:
- tog’-metallurgiya sanoatida o’ta og’ir yuk ko’taruvchi (75...200t) Katerpiller-754, Yuklid-200 avtomobillari;
- sanoat va qurilishda og’ir yuk ko’taruvchi (8...39t) «Daewoo»,
«HOWO» va boshqa avtomobillar;
- shaxar transportida o’rta va katta sig'imli Mercedes-Benz 0405, 0345 va Connecto Low Floor C 628.310 avtobuslari;
- kommunal xo’jalikka ixtisoslashtirilgan «Daewoo» va «Xyundai» avtomobillari;
- yo’lovchi tashishda va shaxsiy transport sifatida «Xyundai»,
«Mercedes-Benz», «Lada», «Toyota» va boshqa rusumli yengil avtomobillar. Yuk va yo’lovchilami o’z vaqtida tashish uchun mavjud avtomobillaming texnik tayyorligini yuqori darajada, eng kam mablag’ sarflagan va ekologik talablami bajargan holda ta’minlab turish zarur. Buning uchun ularga muntazam texnik xizmat ko’rsatish va ta’mirlash ishlari (TXK va T) ni olib borish, ulami saqlash joylari, zaxira qism va avtoekspluatatsiyaga oid materiallar bilan ta’minlash va boshqa xizmatlar
majmuini amalga oshirish lozim.
Avtomobillarning butun ishlash muddatida TXK va T ishlariga sarflangan mehnat hajmi yangi avtomobil tayyorlashga ketgan mehnat hajmidan bir necha o’n barobar ortiqdir, chunki avtomobil bir marta yuqori darajada mexanizatsiyalashtirilgan va avtomatlashtirilgan zavod sharoitida ishlab chiqariladi va o’n yillab ishlash sharoitida unga minglab marta TXK va T ishlari xizmati ko’rsatiladi.
«Avtotiansport tarmog’i kojxonalarini texnologik loyihalash» fanining asosiy maqsadi - 5521200 - «Transport vositalarini ishlatish va ta’mirlash» (avtomobil transporti bo’yicha), 514900 «Kasb ta’1imi» (transport vositalarini ishlatish va ta’mirlash) va 5811400 «Servis» (Transport turlari
4
bo’yicha) ta’lim yo'nalishlari bo’yicha o'qitiladigan bakalavrlarga avtotransport tarrnog'i korxonalarini (ATTK) loyihalash bo'yicha ilmiy va amaliy bilimlar berish, ATTKning ishlab chiqarish-texnik bazasi (1TB) ni texnologik loyihalash, qayta qurish va qayta jihozlashning zamonaviy yoTlarini o'rgatishdir.
Avtotransport korxonalari va texnik xizmat ko'rsatish korxonalarining ishlab chiqarish-texnik bazasi ATTK ichida katta salmoqqa ega, Mavjud adabiyotlarda avtotransport korxonalari (ATK) va texnik xizmat ko’rsatish stansiyalarini loyihalash asoslari keng yoritilgan. ATKlarda yuk va yoTovchi tashish bilan bir qatorda avtomobillarga texnik xizmat ko’rsatish va taTnirlash ishlari olib boriladi. Bozor sharoitiga o'tishi munosabati bilan ATKlarda tuzilmaviy o'zgarishlar yuz bermoqdaki, markazlashgan birlashmalar, kombinatlar, katta korxonalar tog’-metallurgiya sanoatida va katta qurilishlarda saqlanib qolgani holda, umumlransport sohasidagi avtotransport korxonalari raqobatga bardosh bera oladigan optimal holgacha maydalashmoqda, yangi kichik korxonalar paydo boTmoqda. Ba’zi ATKlarda shaxsiy avtomobillarga va har xil turdagi muassasalar avtomobillariga ham texnik xizmat ko’rsatilmoqda. Respublikamizda avtomobillarga texnik xizmat ko’rsatish stansiyalari (ATXKS) ishlab chiqarish-texnik bazasi ham rivojlanib bonnoqda. Ularda shaxsiy avtomobillar bilan bir qatorda kichik konconalar va muassasalar avtomobillariga ham texnik xizmat koTsatiladi. Hatto ba’zi kichik ATKlar ulaming xizmatidan foydalanib, o'zlari yuk va yoTovchi tashishni tashkil etuvchi kommersiya korxonalariga aylanib qohuoqdalar. ATK va ATXKSlarini loyihalashda umumiylik ko’p, shuning uchun kitobda texnik xizmat koTsatish va ta’mirlash mintaqalari va ustaxonalarini loyihalashga alohida e’tibor berilgan. ATK va ATXKSlardan tashqari avtomobil transportidan samarali foydalanishni ta'minlaydigan avtomobillarga, yoTovchilarga, yuklarga, aholiga, sayyohlarga va boshqalarga xizmat koTsatish korxonalari mavjud.
Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlangan 2010-2015 yillar uchun, 0 ’zbekiston avtomagistrali yo’1 infratuzilmasi va servis sohasini rivojlantirish Dasturiga koTa, 6 yil davomida 75 ta gaz va avtomobil yonilgT quyish shoxobchalari, 59 ta gaz toTdiruvchi kompressor stansiyalari, 73 ta avariya xizmatiga ega texnik yordam punktlari, 47 ta avtomobillaming qisqa muddatli to'xtash maydonchalari, 23 ta kemping va 48 ta motel qurilishi rejalashtirilmoqda.
Mazkur kitobda yuqoridagi barcha avtomobil transporti tarmog’i korxonalari (ATTK) ni loyihalash asoslari o’z aksini topgan.
5
I BOB. AVTOTRANSPORT TARMOG'I KORXONALARIMNG ISIILAB CIIIQARISII-TEXNIK BAZASI VA ULARNI LOYIHALASH
1.1. AVTOTRANSPORT TARMOG'I KORXONALARINING TASNIFI
Ishlash sharoitida avtomobillaming yuqori texnik tayyorligi ishlab chiqarish-texnik baxasi tomonidan ta'minlanadi.
Avtomobillar texnik tayyorligini va uiardan samarali foydalanishni ta'minlaydigan korxonalar majmui avtotransport taimog'i korxonalari (ATTK) deyiladi. Hozirgi kunda ulaming turlari ko'p va yangilari shakllanib bormoqda. ATTK ning turlari ko'p bo'lgani uchun ham . ularning tasnifi har xil adabiyotlarda har xil keltiriladi. Ulaming tahlili asosida quyidagi tasnifni kcltirish mumkin (1.1- rasm).
Avtotransport tannog'i korxonalari ish bajarish funksiyalariga (vazifalariga) ko'ra quyidagi 4 guruhga bo'linadi:
- avtoekspluatatsion;
- xizmat ko'rsatish;
- avtota'miriash;
- yordamchi.
Avtotransport tannog'i korxonalari ichida ishJab chiqarish-texnik bazasiga sarflangan moddiy mablag'lar salmog'i bo'yicha avtoekspluatatsion korxonalarbirinchi o'rinda turadi.
I. Avtoekspluatatsion korxonalar (1.2-rasm) avtomobillarning ekspluatatsiya qilinishini ta'minlaydi va quyidagi vazifalami bajaradi:
- yuk yoki yo'lovchi tashish;
- avtomobillarni saqlash;
- texnik xizmat ko'rsatish va ta'mirlash;
- yonilg'i-moy mahsulotlari va ehtiyot qismlar bilan ta'minlash.
Agar yuqoridagi 4 ta vazifa to'liq bajarilsa, kompleks korxona deb ataladi, agar bironta vazifa yoki uning bir qismi bajarilmasa, u nokompleks korxona hisoblanadi va kooperatxiyalashgan korxona deb ataladi.
6
|
| |
