kislotalarining oksidlanishini faollashtiradi. Oziq-ovqatlarda xolin yetish-
maganida lesitin va boshqa fermentlaming jigarda sintezlanishi buziladi,
natijada unda yog‘ kislotalarining va neytral yogiarning miqdori ortadi.
Ma’lumki, jigarda yogiarning oksidlanishi fermentlar ishtirokida
kechadi. Yogiarning oksidlanish jarayonida keton tanachalari hosil
boiadi, tanachalaming miqdori esa bu jarayonning jadalligiga bogiiq
boiadi. Bu tanachalarga oksimoy, asetosirka kislotalari va aseton kiradi.
Uglevodlar almashinuvi buzilganida, masalan qandli diabetda siydik
tarkibidagi aseton miqdori keskin ortadi, ya’ni jigarda glikogenni
yetarlicha bolmasligi unda yog‘ kislotalarining va aminokislotalarning
to iig ich a oksidlanmasligiga olib keladi. Siydik tarkibida aseton
miqdorining jiddiy darajada ortishi asetonuriya deyiladi. Odam siydigi
tarkibidagi asetonning miqdori normada 0,01-0,03 g. tashkil etadi,
asetonuriya vaqtida esa 60 g.gacha ortishi mumkin.
LIPOIDLAR VA ULARNING AHAMIYATI
Organizmdagi lipoidlar, ya’ni yog
4
simon moddalar asosan ikki
guruhga bolinadi: fosfatidlar va sterinlar. Fosfatidlar -leytsin, kefalin,
sfingomielin va boshqalar organizmda katta ahamiyatga ega. Fosfatidlar
organizmda jigarda, ichaklaming devorlarida, urug
4
donlarda, tuxumdon-
larda, sut bezlarida va boshqa turli organlarda oqsillar bilan birikib,
kompleks birikmalar hosil qiladi. Bulardan tashqari, ular turli kislotalar
bilan ham kompleks birikmalami hosil qilib, ularning moddalar
almashinuvi jarayonlarida ishtirok etishlariga yordam beradi. Fosfatidlar
to‘qimalarda lipaza, fosfotaza fermentlarining ishtirokida to‘xtovsiz
ravishda, parchalanib va hosil boiib turadi. Fosfatidlar nerv to‘qimasining
tarkibida ham ko‘p miqdorda uchraydi. Jumladan, miyaning funksional
holati uning to‘qimalari tarkibidagi fosfatidlar miqdori bilan ham
belgilanadi. Fosfatidlar serebrozidlar, xolesterin va shularga o‘xshash
boshqa moddalar bilan birga nerv to‘qimasi quruq qoldiglning asosiy
qismini, ya’ni yarmidan k o la ko‘prog‘ini tashkil qiladi. Letsitinlar azotli
asos xolin bilan birikkandir. Xolin bilan sirka kislotaning murakkab efiri -
atsetilxolin impuls laming neyrondan neyronga va shuningdek, nerv
tolasidan muskulga olkazilishida ishtirok etadi. Fosfatidlar ichak
devorlarida yogiarning qayta sintezlanishida, qonda yogiar va yog‘
kislotalaming toshilishida, sut y o g i sintezlanishida, organizmda yog‘
kislotalarining oksidlanib, parchalanishida va shunga o ‘xshash bir qator
jarayonlarda ishtirok etadi. Sterinlardan politsiklik spirt-xolesterin
organizm uchun eng muhimidir. Xolesterin yog
