125
EternalBlue (2017)
TRITON (2017)
BlackEnergy (2015)
Havex (2013)
Duqu (2011)
Червь Stuxnet (2010)
Червь Conficker (2008)
Zotob (2005)
SQL Slammer (2003)
Червь Morris (1988).
Troyanlarning boshqa turlari ham mavjud:
-
Arxivatorning ishlamay qolishiga olib keladigan troyanlar;
-
Clicker troyanlari;
-
Troyanlar hujumchini xabardor qiladi;
-
Proksi troyanlar;
-
Hisoblarni o'g'irlash uchun troyanlar.
Troyanlar Windows, Mac kompyuterlari va mobil
qurilmalarini nishonga
oladi. Zararli dasturlar ko'pincha virusli qo'shimchalar, manipulyativ matnli
xabarlar yoki soxta veb-saytlar orqali kompyuterlarga kiradi.
Maxfiy xizmatlar tomonidan ishlatiladigan troyanlar ham mavjud. Ular
masofadan turib hech qanday reaktsiyasiz o'rnatilishi mumkin.
Masalan, isroillik ishlab chiqaruvchi NSO kompaniyasining Pegasus dasturi mobil
telefon tarmog'i orqali tarqatiladi. Pegasus orqali siz qurilmadagi barcha
ma'lumotlarni o'qishingiz, qo'ng'iroqlarni
yozib olishingiz, telefondan tinglash
qurilmasi sifatida foydalanishingiz mumkin.
Germaniyada politsiya jinoyatchilar faoliyatini kuzatish va kuzatish uchun
davlat troyanidan foydalanadi. Biroq, rasmiy ravishda
telefon tinglash dasturi
sifatida tanilgan ushbu zararli dasturdan sud qarorisiz kuzatuv uchun foydalanish
mumkin emas.
126
Davlat idoralari troyanlardan jinoiy huquqbuzarliklarni tekshirish uchun,
kiberjinoyatchilar esa qurbonlar hisobidan shaxsiy boyish uchun foydalanadilar.
Misol, virusli elektron pochta ilovasi orqali kompyuterga ‘orqa eshik’ni
ovozsiz
o'rnatish bo'lishi mumkin. ‘Orqa eshik’ boshqa zararli dasturlarning kompyuterga
Parollar yoki maxfiy ma'lumotlarni kiritishda tugmachalarni bosishlarni qayd
qiluvchi keylogger, moliyaviy ma'lumotlarni o'g'irlash
uchun bank troyanlari,
butun kompyuterni shifrlaydigan va shifrlangan ma'lumotlarga faqat bitkoinlarda
to'lovni olgandan keyingina ruxsat beruvchi to'lov dasturi kiradi. Emotet zararli
dasturi ‘troyan qiroli’ sifatida tanilgan ushbu
dastur virusli kompyuterlar
tarmog'idan spam xabarlar va virusli Word va Excel hujjatlarini yuborish uchun
foydalaniladi.
Troyanlar nafaqat elektron pochta qo'shimchalarini ochish orqali yuqtirilishi
va bepul dasturlarga ham joylashtirilishi mumkin. Shu sababli kodek paketlari yoki
shubhali dasturiy ta'minotni yuklab olish manbalaridan foydalanmaslik kerak.
Troyanlar tomonidan etkazilgan zarar dasturiy ta'minotni qonuniy kanallar orqali
sotib olish narxidan oshib ketadi.
Troyanlarni viruslar bilan aralashtirib yubormaslik kerak. Kompyuter
viruslari
tizimda o'z-o'zidan tarqaladi, troyanlar esa potentsial halokatli oqibatlarga olib
kelsa ham, faqat "ochiq eshiklar“ orqali kirib keladi.
