biriktirilsa, teshik va val o’rtasidagi ayirma ularning o’zaro harakatlanishiga imkon
beradi.
Detallar sirib o’tqaziladigan bo’lsa, val diametri teshik diametridan katta
bo’ladi va val teshikka kuch bilan o’tqaziladi. Detallarning birikish xarakteri
o’tqazish turi bilan aniqlanadi.
O’tqazishlar presslab o’tqaziladigan, o’tuvchan va qo’zg’aluvchan turlarga
bo’linadi. Presslab o’tqazish bu detallarni siqib o’tqazish demakdir.
Qo’zg’aluvchan o’tqazishlarda esa detallar o’rtasida tirqish bo’lishi kerak.
Standartlash-majburiy me’yorlar-standartlar kiritish yo’li bilan bir xildagi mahsulot
ishlab chiqarishni ta’minlash tizimidir.
Standartlash natijasida uzel va mashinalarni loyihalash osonlashadi, chunki
standart detallarni konstruktsiyasini ishlab chiqarishga hojat qolmaydi.
1.3. Birikmalar
Mashinalar
uzellardan, uzellar esa, o’z navbatida detallardan
tuzilgan.Detallarni biriktirish natijasida uzellar, uzellarni birlashtirish natijasida
mashina hosil qilinadi.Detallarni yig’ish.uzellarni yig’ish
har xil birikmalar
vositasida bajariladi.
Birikmalar ajraladigan va ajralmaydigan bo’ladi. Agar
uzellarni yoki detallarni biri-biridan ajratish, mashinani qismlarga ajratishbirikkan
elementlarini sindirish shart bo’lsa, bunday birikma ajralmaydigan, aks holda
ajraladigan birikma deyiladi. Ajraladigan birikmalarga ponali, shponkali,
shlitsali
va boltli, vintli birikmalar kiradi. Rezba vositasida biriktirish ajraladigan
birikmalarning eng ko’p tarqalgan va muhim turidir. Bolt, vint, shpilka yordamida
ajraladigan birikmalar ichida rezbali birikmalar katta yuk ta’sirida yetarli darajada
ishonchli ishlaydi, ularni yig’ish va ajratish kiyinchilik tug’dirmaydi, nisbatan
arzon turadi, xamma o’lchamlari standartlashtirilgan. Detal yuzasida rezba hosil
kilish uchun ularning tanasida
vintsimon arik,chalar ochiladi. Qurilish
mashinalarida eng ko’p tarkalgan rezbalar kuyidagilardan hisoblanadi: metrik
rezbalar-katta va mayda qadamli bo’lib, ular dinamik kuchlar ta’sirida ishlovchi
detallar va vintlarda qo’llaniladi. Katta qadamli rezbalar M xarfi bilan belgilanib,
uning yoniga rezbaning tashqi diametrini ko’rsatuvchi son (mm)larda
yozib
qo’yiladi. Masalan: M18, M13.
Dyumli rezbalarda qadam o’rniga rezba uzunligining bir dyumidagi (bir
dyum 25,4 mm ga teng) tolalar soni ko’rsatilgan. Ular gaz va vodoprovod
armaturalarida qo’llaniladi
Shponkali birikmalar burovchi momentni valdan
valga, shkivga yoki tishli g’ildirakka va aksincha uzatish uchun qo’llaniladi.
Shponkal tuzilishi bo’yicha ponasimon, prizmatik va segmentli bo’ladi (1.1-rasm).
1.1-rasm.Mashina detallari,
brikmalar va qismlar
Parchin mixli birikmalar. Metall konstruktsiyalarida mustahkam choklar,
turli idish va qozonlarida germetik, mustahkam jips choklar hosil qilish hamda
payvand choklaridan foydalanish mumkin bo’lmaydigan birikmalarda qo’llaniladi.
Payvand birikmalar qurilish mashinalarida eng ko’p tarqalgan birikmalar
bo’lib, bunda detallarning birikish joylari payvandlash yo’li bilan hosil qilinadi.
Payvand
choklarini temirchilik, avtogen va elektrik payvandlash usullarida hosil
qilinadi.
