1-bob.MASHINA DETALLARI
1.1. Mashina detallari to’g’risida umumiy tushunchalar.
Umuman olganda, mashinalar bir nechta alohida qismlarning ma’lum
tartibdagi yig’indisidan iborat bo’ladi. Energiyani
bir turdan ikkinchi turga
aylantirib beradigan, biror ishni bajarish uchun mo’ljallangan mexanizm va
detallar majmuidan iborat murakkab qurilmaga mashina deyiladi.
Misol uchun,
elektr yuritgich (dvigatel) elektr energiyasini mexanik energiyaga aylantirish
uchun mo’ljallangan; qurilish kranlari yuklarni qurilayotgan binoni zarur joylariga
ko’tarib, yetkazib berish uchun mo’ljallangan.
Har qanday mashina umumiy korpusga,
ramaga yoki staninaga
birlashtirilgan, turli
vazifalarni
bajarishga
mo’ljallangan
bir
nechta
mexanizmlardan iborat bo’ladi.
Detal-mashinani bir jinsli materiallardan birikmasiz tayyorlangan bo’lagi.
Detallar oddiy, murakkab, umumiy ishlarga mo’ljallangan, maxsus turlarga
bo’linadi.
Oddiy detallarga parchin mix, shpilka, shponka va boshqalar kiradi.
Murakkab
detallar-tirsakli val, ekskavator cho’michi, reduktor korpusi va
boshqalar.
Umumiy ishlarga mo’ljallangan detallarga boltlar, gaykalar, vallar,
prujnnalar va xokazolar kiradi.
Maxsus
detallarga kran ilmoqlari, nasos porshenlarining korpusi va
boshqalarni misol qilish mumkin.
Mashinalarning
asosiy
qismlari:
stanina,
dvigatel
(harakatlanish
mexanizmi),
dvigateldan
ijro
mexanizmiga
harakat
uzatuvchi
sistema
(transmissiya)lardan iboratdir.
Mashina va detallarni tayyorlash va loyixalashda detallarga ma’lum
talablar qo’yiladi.
Detallar o’z vazifasiga to’la mos kelishi, ayni sharoitda
ishlash layoqatiga
ega, ish parametrlari katta bo’lgani holda ixcham, iloji boricha yengil bo’lishi,
standart va o’zaro almashinadigan detallar bo’lishi, mustahkamligini saqlaydigan,
tejamli ishlashi, puxta va foydali
ish koeffitsienti yuqori, imkoni boricha arzon
tushishi lozim.
Mustaxkamlik, bikirlik,
issiqqa bardoshlilik, titrashga va yeyilishga
chidamlilik detalning ishlash layoqatini belgilaydigan asosiy mezonlardir.
Mustaxkamlik: detalning unga chetdan ta’sir etadigan kuchlarga qarshilik ko’rsata
olish xususiyati bo’lib, u ta’sir etadigan kuchlarning xarakteri,
detalning shakli
hamda uni tayyorlashda ishlatilgan materialga bog’liq.
Bikirlik detalning unga tashqi kuch ta’sir etadigan egiluvchanligi bilan
xarakterlanadi. Titrashga chidamlilik detallarning titrash mavjud bo’lgan
sharoitlarda ishlay olish qobiliyati bilan xarakterlanadi.
Eyilishga chidamlilik detallarni muhim texnik ko’rsatgichidir. Ishlashi
natijasida detallarning yeyilishi oqibatida geometrik o’lchamlari o’zgaradi, bu esa
uz navbatida mashinani notekis ishlashiga sabab bo’ladi. Ishlarni
sifati pasayadi
va mashinani to’xtab qolisiga olib keladi.
Hozirgi zamon mashinasozligida detal va uzellar o’zaro almashuvchan
bo’lishi talab qilinadi, busiz keng unifikatsiyani amalga oshirib bo’lmaydi.
